Λεωνίδας Βουρλιώτης Κάθε καλοκαίρι, με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των Πανελλαδικών Εξετάσεων, η δημόσια συζήτηση στρέφεται στους «πρώτους των πρώτων». Τα φώτα των ΜΜΕ πέφτουν πάνω στους μαθητές που κατακτούν τις κορυφαίες θέσεις και αναζητούν από τα χείλη τους τη «συνταγή της επιτυχίας».
«Οργανωμένο διάβασμα και ισχυρή θέληση», δήλωνε χαρακτηριστικά η «πρώτη των πρώτων» του 1994, συνοψίζοντας το τρίπτυχο που επαναλαμβάνεται σχεδόν τελετουργικά κάθε χρόνο.
Ωστόσο, μια ματιά πέρα από τα εύκολα συνθήματα δείχνει πως η επιτυχία δεν είναι ποτέ μόνο ατομική υπόθεση. Η έρευνα που παρουσιάζεται στο βιβλίο «Σχολείο, τάξη και ιδεολογία – Τα παραμύθια της σχολικής μας ζωής» επιχειρεί να αποκωδικοποιήσει τον «λόγο της επιτυχίας» μέσα από δεκάδες συνεντεύξεις των αριστούχων των τελευταίων 25 ετών.
Η ρητορική της θέλησης και της «ατομικής προσπάθειας»
Οι νέοι αριστούχοι, μιλώντας για το επίτευγμά τους, δίνουν έμφαση στην πειθαρχία, στο σχεδιασμό, στην προσωπική προσπάθεια. Όπως είπε ο Χρήστος Ηλίας, πρώτος στην Ιατρική το 1997:
«Η ατομική μου προσπάθεια έπαιξε το σημαντικότερο ρόλο στην επιτυχία μου».
Η γλώσσα αυτή, σημειώνουν οι ερευνητές, προβάλλει ένα μοντέλο όπου η επιτυχία «γεννιέται» από τα έμφυτα χαρίσματα και τη θέληση του ατόμου. Η αφήγηση αποκρύπτει τις κοινωνικές συνθήκες που επιτρέπουν ή περιορίζουν την πρόσβαση στη γνώση. Όπως παρατηρεί ο Χαράλαμπος Νούτσος, αυτή η εστίαση «διαγράφει με μια μονοκονδυλιά την αντικειμενική και υλική πραγματικότητα των κοινωνικών σχέσεων».
Η θέληση και η επιθυμία για σπουδές, επισημαίνουν οι ερευνητές, δεν είναι απλώς «δώρα της φύσης»· καλλιεργούνται μέσα στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, διαμορφώνονται από τις προσλαμβάνουσες, τα ερεθίσματα και τις προσδοκίες που το άτομο έχει από παιδί.
Οι ρίζες της επιτυχίας και η «μηλιά με τα μήλα»
Οι συνεντεύξεις των αριστούχων αποκαλύπτουν κοινά κοινωνικά χαρακτηριστικά. Σχεδόν όλοι προέρχονται από οικογένειες με υψηλό μορφωτικό επίπεδο· γονείς με πανεπιστημιακή εκπαίδευση και επαγγέλματα του λεγόμενου «λευκού κολλάρου». Η παροιμία για «τη μηλιά και τα μήλα» επαληθεύεται με εντυπωσιακή συνέπεια.
Πολλοί αριστεύουν σε πεδία όπου δραστηριοποιούνται επαγγελματικά οι γονείς τους — ένα στοιχείο που φανερώνει ότι η επιτυχία συχνά συνδέεται με την εξοικείωση στον «κόσμο της επιστημονικής κουλτούρας» ήδη από το οικογενειακό περιβάλλον.
Η εικόνα του μαθητή που «ξεκίνησε από το μηδέν και έφτασε στην κορυφή» είναι, σύμφωνα με τα ευρήματα, μάλλον η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα: η σχολική επιτυχία παραμένει προνόμιο των «κληρονόμων» μορφωτικών και πολιτισμικών κεφαλαίων.
Όνειρα προδιαγεγραμμένα
Η ανάλυση των δηλώσεων δείχνει πως οι «πρώτοι» δεν αφήνουν τίποτα στην τύχη. Ήδη γνωρίζουν πού θέλουν να φτάσουν, ποια σταδιοδρομία θα ακολουθήσουν, ποιες ευκαιρίες θα αξιοποιήσουν.
«Πάντα ήθελα να γίνω δικαστικός», δήλωσε η 1η στη Νομική Αθηνών το 1997.
«Από μικρή ήξερα ότι θα γίνω μαθηματικός», πρόσθεσε την ίδια χρονιά η 1η στο Μαθηματικό Θεσσαλονίκης.
Οι δηλώσεις αυτές, σχολιάζουν οι ερευνητές, δεν αποκαλύπτουν απλώς φιλοδοξίες, αλλά έναν τρόπο σκέψης που έχει ήδη «προβλέψει» το μέλλον. Οι νέοι αριστούχοι «προβάλλουν στα σχέδιά τους για το μέλλον τις ίδιες αρετές που περιέχουν οι νεκρολογίες διασημοτήτων», όπως σημείωνε δηκτικά ο Πιερ Μπουρντιέ.
Έτσι, η σχολική και επαγγελματική πορεία τους μοιάζει προδιαγεγραμμένη — προϊόν μιας ταξικής συνήθειας που κάνει κάποιες επιλογές να φαίνονται φυσικές, αυτονόητες, σχεδόν πεπρωμένες.
Οι «συνταγές» που δεν είναι για όλους
Κάθε χρόνο, οι «πρώτοι» απευθύνουν τις δικές τους «συμβουλές επιτυχίας» προς τους επόμενους υποψήφιους. «Οργάνωση, ψυχραιμία, κουράγιο», συνιστά ο Κωνσταντίνος Κοσκινάς, πρώτος στην Ιατρική Θεσσαλονίκης το 1996.
Όμως, κατά πόσο αυτές οι «συνταγές» μπορούν να εφαρμοστούν καθολικά; Η έρευνα υπογραμμίζει ότι τέτοιες προτροπές, όσο καλοπροαίρετες κι αν είναι, συχνά αγνοούν τις κοινωνικές ανισότητες που καθορίζουν ποιος έχει τα μέσα, τον χρόνο και το περιβάλλον για να τις υλοποιήσει.
Όπως εύστοχα επισημαίνεται, η πίστη πως η «σωστή καθοδήγηση» θα πολλαπλασιάσει τους αριστούχους θυμίζει «τις απεγνωσμένες προσπάθειες εκείνων που νομίζουν ότι συνεννοούνται με έναν ξένο όταν μιλάνε αργά, δυνατά και καθαρά, ενώ ο καθένας μιλά τη δική του γλώσσα».
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παραλήρημα Λατινοπούλου: Σκουπίδια οι Εκπαιδευτικοί - Να απολυθούν - Ζήτω ο Μεταξάς (Βίντεο)
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 29/10
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
