Η δημόσια συζήτηση γύρω από την ηλικιακή σύνθεση του εκπαιδευτικού σώματος έχει προσλάβει το τελευταίο διάστημα υπερβολικά δραματοποιημένο και συχνά παραπλανητικό χαρακτήρα. Η επιμονή ορισμένων φωνών να παρουσιάζουν την παρουσία εκπαιδευτικών άνω των 60 ετών στις σχολικές αίθουσες ως παιδαγωγικό, θεσμικό και κοινωνικό «πρόβλημα» όχι μόνο αδικεί την αλήθεια, αλλά προσκρούει και σε βασικές αρχές δικαίου, ισότητας, αξιοκρατίας και παιδαγωγικής επιστήμης.
1. Ηλικιακή διάκριση: μια άδηλη αλλά επικίνδυνη προκατάληψη
Η επιχειρηματολογία περί «γήρανσης του εκπαιδευτικού σώματος» υποκρύπτει μια μορφή ηλικιακού ρατσισμού, δηλαδή τη μεροληπτική αντιμετώπιση ανθρώπων λόγω της ηλικίας τους, αντί της πραγματικής τους επάρκειας. Δεν υπάρχει κανένα τεκμηριωμένο στοιχείο που να αποδεικνύει πως η χρονολογική ηλικία, καθαυτή, μειώνει αυτομάτως τις παιδαγωγικές ικανότητες. Αντιθέτως, η διδακτική αποτελεσματικότητα κρίνεται από τη μεταδοτικότητα, τη γνώση, τη σχέση με τους μαθητές και το ήθος – χαρακτηριστικά που δεν υπακούουν σε βιολογικές νόρμες. Η ιδέα ότι οι άνω των 60 ετών δεν μπορούν να σταθούν σε τάξη, ή ότι δημιουργούν «ανισορροπία», είναι προσβλητική, αστήρικτη επιστημονικά και ασυμβίβαστη με την έννοια του δημόσιου σχολείου ως χώρου ισότητας και πολυφωνίας.
2. Η εμπειρία ως παιδαγωγικό κεφάλαιο, όχι ως βάρος
Οι εκπαιδευτικοί που παραμένουν στην τάξη μέχρι τα 67 δεν το κάνουν υπό εξαναγκασμό, αλλά συχνά από εσωτερική επιλογή, αίσθηση καθήκοντος και βαθιά αφοσίωση στο λειτούργημα. Η εμπειρία που φέρουν – δεκαετίες διδασκαλίας, διαχείρισης σχολικών κρίσεων, ανθρώπινων σχέσεων, πλούτου γνώσεων – δεν μπορεί να υποκατασταθεί από την ψηφιακή επάρκεια ενός νεότερου.Η διδασκαλία δεν είναι μηχανιστικό επάγγελμα. Είναι σχέση. Και η προσωπικότητα του διδάσκοντος είναι συχνά πιο σημαντική από το εργαλείο που χρησιμοποιεί. Το e-class είναι εργαλείο – η ενσυναίσθηση, η κρίση, η παιδαγωγική δεοντολογία είναι στάσεις ζωής.
3. Νομικές και συνταγματικές διαστάσεις του δικαιώματος παραμονής
Η παραμονή στην εργασία μέχρι το 67ο έτος αποτελεί νόμιμο, συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα, όχι αναγκαστικό καταναγκασμό. Ο νομοθέτης, με πλήρη επίγνωση της φύσης του επαγγέλματος, έχει καθορίσει τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης με γνώμονα την ίση μεταχείριση και τη λειτουργική αξιολόγηση και όχι αυθαίρετα ηλικιακά στεγανά. Το να διακινούμε το αφήγημα πως οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αποχωρούν υποχρεωτικά για να «ανοίξει ο δρόμος» για τους νέους, συνιστά αντισυνταγματική σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ γενεών, και παραβιάζει την αρχή της ισότητας στην εργασία (άρθρο 4 παρ. 1 Σ.).
4. Η “ψηφιακή αποξένωση” ως προσχηματικό επιχείρημα
Η δήθεν «τεχνολογική απόσταση» των παλαιότερων δασκάλων από τους μαθητές χρησιμοποιείται καταχρηστικά. Η τεχνολογική επάρκεια δεν είναι συνάρτηση ηλικίας, αλλά εκπαίδευσης και επιμόρφωσης. Εξάλλου, ο σύγχρονος εκπαιδευτικός δεν απαιτείται να είναι πληροφορικός, αλλά μεταρρυθμιστής της σκέψης. Οι εκπαιδευτικοί που προσαρμόστηκαν στις τηλεδιασκέψεις της πανδημίας απέδειξαν ότι η ηλικία δεν εμποδίζει τη μάθηση – αντιθέτως, την ανατροφοδοτεί.
5. Η «κόπωση» ως ατομικό και όχι συλλογικό κριτήριο
Δεν αρνούμαστε ότι κάποιοι εκπαιδευτικοί, όπως και εργαζόμενοι σε κάθε κλάδο, αισθάνονται σωματική ή ψυχική κόπωση. Αυτό, όμως, δεν μπορεί να γενικευθεί. Δεν αποσύρουμε όλους τους γιατρούς ή δικαστές άνω των 60 ετών, επειδή κάποιοι αισθάνονται εξάντληση. Η διοικητική και υγειονομική υποστήριξη, η μείωση διδακτικού φόρτου και οι εναλλακτικοί παιδαγωγικοί ρόλοι (μέντορες, συντονιστές, επιμορφωτές) αποτελούν λύσεις ευφυούς διαχείρισης, όχι η υποχρεωτική έξοδος.
6. Το αίτημα για ανανέωση: σύνθετο, όχι μηδενιστικό
Η είσοδος νεότερων εκπαιδευτικών είναι μείζον ζήτημα. Αλλά δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με την εκδίωξη των παλαιοτέρων, ούτε με τη λογική των «κενών θέσεων». Το κράτος οφείλει να προγραμματίζει ετήσιους μόνιμους διορισμούς με βάση τις πραγματικές ανάγκες και όχι να εξαρτά την ανανέωση από τη «φυσική αποχώρηση» των μεγαλυτέρων.
Επιπλέον, η συνύπαρξη διαφορετικών γενεών πλουτίζει το σχολείο. Η οριζόντια πολυμορφία εντός του συλλόγου διδασκόντων δημιουργεί συνέργειες, μεταλαμπάδευση εμπειρίας και ισορροπία.
Η μαρτυρία του 67χρονου εκπαιδευτικού Φυσικής είναι συγκινητική, ειλικρινής και ανθρώπινα κατανοητή. Είναι όμως προσωπική εμπειρία και δεν μπορεί να ανυψώνεται σε καθολική παιδαγωγική ή θεσμική αρχή.
Το γεγονός ότι ένας εκπαιδευτικός δηλώνει ότι δυσκολεύεται να σταθεί όρθιος, δεν συνιστά επιχείρημα για την απομάκρυνση όλων των συνομηλίκων του από το σχολείο. Αντιθέτως, αναδεικνύει την ανάγκη η Πολιτεία να θεσπίσει ποιοτικές ρυθμίσεις υποστήριξης για όσους επιθυμούν να παραμείνουν στην εκπαίδευση με αξιοπρέπεια, χωρίς υπερβολικές φυσικές ή ψυχικές επιβαρύνσεις.
Η φυσική κόπωση είναι υπαρκτή, αλλά δεν αναιρεί την επάρκεια
Η επαγγελματική κόπωση δεν είναι αποκλειστικό γνώρισμα των εκπαιδευτικών άνω των 60. Πολλοί νεότεροι δάσκαλοι βιώνουν επαγγελματική εξουθένωση (burn-out) ήδη από την πρώτη πενταετία υπηρεσίας, εξαιτίας των συνθηκών, της υπερβολικής γραφειοκρατίας ή της δυσμενούς σχολικής τοποθέτησης. Αν αποδεχτούμε τη λογική ότι η κόπωση οδηγεί σε έξοδο, τότε θα έπρεπε να αμφισβητήσουμε τη θέση χιλιάδων νεότερων συναδέλφων.
Η ευθύνη δεν ανήκει στο άτομο, αλλά στο σύστημα
Αν ένας 67χρονος φυσικός νιώθει ότι δεν μπορεί να σταθεί στην τάξη, το πρόβλημα δεν είναι η ηλικία του, αλλά η έλλειψη κατάλληλων εναλλακτικών από το Υπουργείο Παιδείας. Πού είναι τα προγράμματα μείωσης διδακτικών ωρών για άτομα με πολλά έτη υπηρεσίας; Πού είναι οι ρόλοι μέντορα, συμβούλου, επιμορφωτή, συντονιστή σχολικών δράσεων που θα του επέτρεπαν να προσφέρει το κεφάλαιό του χωρίς σωματική καταπόνηση;
Η Πολιτεία δεν έχει το δικαίωμα να εξαντλεί τους εκπαιδευτικούς στα 67. Αλλά ούτε και το δικαίωμα να τους σπρώχνει εκτός, αντί να τους προσφέρει εναλλακτικές διαδρομές εντός της εκπαίδευσης.
Αν ο φυσικός αυτός είχε αξιοπρεπή σύνταξη, θα αποχωρούσε: η αποτυχία είναι πολιτική, όχι παιδαγωγική
Το ίδιο πρόσωπο παραδέχεται ότι παραμένει στην εκπαίδευση από ανάγκη, όχι από επιλογή:
«Δεν είναι ότι θέλω να είμαι ακόμα εδώ. Αλλά αν φύγω, η σύνταξη δεν θα με βγάζει ούτε για τα φάρμακά μου». Η φράση αυτή αποδομεί ολόκληρη την επιχειρηματολογία εκείνων που κατηγορούν τους ηλικιωμένους εκπαιδευτικούς για «καθυστέρηση της ανανέωσης»: ο συγκεκριμένος δάσκαλος δεν θέλει να μείνει – αναγκάζεται.
Άρα, το πρόβλημα δεν είναι η παραμονή των ηλικιωμένων στην τάξη, αλλά το ότι η Πολιτεία τους αφήνει χωρίς αξιοπρεπή έξοδο. Αν του δινόταν μια οικονομικά βιώσιμη και ηθικά δίκαιη δυνατότητα αποχώρησης, θα την είχε επιλέξει.
Αντί για εύκολη στοχοποίηση, θεσμική μέριμνα
Η μαρτυρία του 67χρονου φυσικού είναι πολύτιμη – όχι για να στηρίξει την απομάκρυνση των ηλικιωμένων δασκάλων, αλλά για να δείξει πόσο ανεύθυνα το κράτος διαχειρίζεται την πολύχρονη προσφορά τους. Αντί να χτίζουμε πολιτικές πάνω στη φυσική εξάντληση ενός ανθρώπου, οφείλουμε να δημιουργούμε πολιτικές που τιμούν την προσφορά του και του παρέχουν επιλογές. Η λύση δεν είναι να φύγει ο δάσκαλος από την τάξη γιατί κουράστηκε.Η λύση είναι να μην τον αφήσουμε να κουραστεί τόσο πολύ ώστε να θέλει να φύγει χωρίς ελπίδα.
Ο δάσκαλος δεν αποσύρεται – μεταμορφώνεται
Η παιδεία δεν είναι υπόθεση μόνο των νέων. Είναι υπόθεση ανθρώπων με βάθος, γνώση και προοπτική. Το σχολείο χρειάζεται νεότητα και ωριμότητα, φλόγα και βίωμα. Η απαξίωση των παλαιών δασκάλων συνιστά αντιπαιδαγωγική και αντικοινωνική στάση, ασύμβατη με την ελληνική πνευματική παράδοση που τίμησε το γήρας ως φορέα σοφίας – από τον Πλάτωνα έως τον Παλαμά.
Αντί, λοιπόν, να μιλούμε για σχολεία που «γερνούν», ας μιλήσουμε για κοινωνίες που φοβούνται να αξιοποιήσουν την εμπειρία. Η απάντηση δεν είναι να «διώξουμε» τους εκπαιδευτικούς που υπηρέτησαν με αξιοπρέπεια. Είναι να τους στηρίξουμε, να τους σεβαστούμε και να τους αξιοποιήσουμε δημιουργικά μέχρι την τελευταία ημέρα της υπηρεσίας τους. Διότι η σοφία δεν έχει ημερομηνία λήξης.
* Νικόλαος Μυλωνάκης, Φιλόλογος
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Προσοχή: Σαρώνει η νέα ηλεκτρονική απάτη με το όνομα της BOOKING – Πώς «ψαρεύουν» τα θύματα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 4/8
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
