Alfavita Newsroom «Το υλικό που είχα συγκεντρώσει μου υποδείκνυε ότι ο θρυλούμενος προοδευτικός χαρακτήρας του ΑΠΘ δεν ανταποκρινόταν απολύτως στα πράγματα. Κατά το κοινώς λεγόμενο, η έρευνα αποκάλυπτε "σκελετούς κρυμμένους στις ντουλάπες"».
Από τις πρώτες κιόλας αράδες του βιβλίου του, «Τα «προοδευτικά ζιζάνια» του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης - από τον αντικομμουνισμό του Μεσοπολέμου στον μακαρθισμό του Εμφυλίου» (εκδ. University Studio Press), ο πρώην κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου, Δημήτρης Μαυροσκούφης, προϊδεάζει τον αναγνώστη ότι στις 500 σελίδες που ακολουθούν δεν πρόκειται να καταρριφθούν απλώς μυθεύματα και ψέματα, σκοπεύει να πάει βαθύτερα, στον πυρήνα του δυσώδους αντικομμουνισμού ο οποίος φιλοτέχνησε για τον εαυτό του μια «πατριωτική» στάση ενώ συνεργαζόταν με τους ναζί κατακτητές και, κυρίως, αναδεικνυόταν σε ανελέητο κυνηγό κάθε προοδευτικής, πόσο μάλλον αριστερής φωνής.
Ο Μαυροσκούφης βυθίζεται στο πρωτογενές υλικό –και αποκαλύπτει για πρώτη φορά στη δημόσια σφαίρα– μέσα από τα πρακτικά συνεδριάσεων της Συγκλήτου του ΑΠΘ –μέχρι το 1952– σε μέρες και στιγμές ιστορικές. Το Πανεπιστήμιο δεν αναδεικνύεται απλώς κατώτερο των περιστάσεων, αλλά, ακόμη χειρότερα, υποκρίνεται, αδιαφορεί για τα δραματικά τεκταινόμενα και μετατρέπεται σε απηνή διώκτη φοιτητών και καθηγητών που αντιστάθηκαν στη ναζιστική μπότα.
Με ψυχραιμία και υπομονή ζηλευτή στα ερευνητικά και συγγραφικά καθήκοντά του ο ερευνητής καταγράφει αξιοκατάκριτες θέσεις των συγκλητικών (συγ)κρατώντας τον σχολιασμό του, ίσως γιατί αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο είναι να αποδώσει τιμές στους συναδέλφους του, «σε όσους και όσες αγωνίστηκαν κάνοντας το χρέος τους σε δίσεκτα χρόνια και παρέμειναν λησμονημένοι και αδικημένοι, γιατί ήταν "προοδευτικά ζιζάνια", ανεπιθύμητα και οβελιστέα. Κι αυτό ισχύει ιδίως για τους επτά καθηγητές που απολύθηκαν το 1946 και οι οποίοι ποτέ δεν δικαιώθηκαν τυπικά, ούτε από την πολιτεία ούτε από το Πανεπιστήμιο».
Είναι εκείνοι που κυνηγήθηκαν με μένος και ούτε μετά θάνατον γνώρισαν την ηθική τουλάχιστον αποκατάσταση που δικαιούνται. Είναι το κομμάτι μιας ντροπής που κουβαλά το ΑΠΘ, μιας ντροπής που τη θάβει όσο βαθύτερα γίνεται, αλλά όσο το κάνει αυτό τόσο αυτή βαραίνει περισσότερο.
Τα πρακτικά
Κεντρικό σημείο της έρευνας, γύρω από την οποία στήνεται ολόκληρο το οικοδόμημα της συγγραφής, η απόλυση το 1946 των επτά καθηγητών: Αντώνιου Σιγάλα, Χαράλαμπου Θεοδωρίδη και Γιάννη Ιμβριώτη της Φιλοσοφικής, Γεώργιου Τενεκίδη της Νομικής, Δημήτριου Καββάδα και Κωνσταντίνου Τζώνη της Φυσικομαθηματικής και Νικόλαου Ρουσόπουλου της Γεωπονοδασολογικής.
Με οδύνη ο Μαυροσκούφης διαπιστώνει ότι στο γεγονός δεν υπάρχουν αναφορές στα πρακτικά της Συγκλήτου, παρότι στην επιτροπή που εισηγήθηκε την απόλυση συμμετείχε και ο πρύτανης Ιωάννης Βογιατζίδης. Η απόλυση των επτά στη βάση του Θ’ Ψηφίσματος –«Διαγωγή ασυμβίβαστος προς την ιδιότητά των […] εκουσία και συνειδητή συνεργασία μετά των κατακτητών […] έλλειψις επιστημονικής ή τεχνικής ή επαγγελματικής εν γένει επαρκείας»– ήταν ήδη μια ντροπιαστική πράξη της «εθνικοφροσύνης».
Προκειμένου να μιλήσει για την υπόθεση αυτή ο Μαυροσκούφης παρακολουθεί και ιστορεί ολόκληρη την πορεία του Πανεπιστημίου από την ίδρυσή του το 1926, φτάνει όμως μέχρι το 1981 –χρονιά θανάτου του τελευταίου εκ των 7–, ενώ η λεπτομερής καταγραφή του επεκτείνεται στον κοινωνικό και πολιτικό περίγυρο προκειμένου ο αναγνώστης να έχει πλήρη κατανόηση των συμβάντων.
Ετσι έχουμε τη δυνατότητα να δούμε ολόκληρο τον κόσμο του Μεσοπολέμου, τον ρόλο και την ανάπτυξη των φασιστικών οργανώσεων και μέσα από τα πρακτικά τη δράση των προσώπων μέσα από πολύ χαρακτηριστικές περιγραφές: το 1929 ο βενιζελικός Αβροτέλης Ελευθερόπουλος, μετέπειτα πρύτανης, αρνείται ότι συνιστούν πειθαρχικά παραπτώματα οι κινητοποιήσεις των φοιτητών, με αποκορύφωμα την επική τοποθέτησή του για τον ξυλοδαρμό φοιτητών από την αστυνομία: «Κατακρίνω την διαγωγήν της αστυνομίας διότι επετέθη κατά των φοιτητών χωρίς λόγον και χωρίς αιτίαν. Εις ποίον όμως να διαμαρτυρηθήτε; Αλογα επάνω, άλογα κάτω…», ενώ το 1936 ο Θεοδωρίδης επιτίθεται σε συνάδελφό του καθηγητή κατονομάζοντάς τον ως «χαφιέ».
Παράλληλα στο βιβλίο αποτυπώνεται με ευκρίνεια η δράση φασιστών, εθνικοσοσιαλιστών, εθνικιστών καθηγητών (Περικλής Βιζουκίδης, Στίλπωνας Κυριακίδης, Μάξιμος Μαραβελάκης, Δημοσθένης Στεφανίδης, Ηλίας Κυριακόπουλος κ.ά.) οι οποίοι συνέστησαν το οικοδόμημα της εθνικοφροσύνης στο Πανεπιστήμιο. Ο αντικομμουνισμός του Μεσοπολέμου διακρίνεται ανάγλυφα στα πρακτικά συνεδριάσεων από 1932 έως 1936, με την Ειδική Ασφάλεια να ενημερώνει και τη Σύγκλητο να… επιβάλλει ποινές σε κομμουνιστές φοιτητές.
Τα πρακτικά για την περίοδο της Κατοχής διαβάζονται σαν πρελούδιο όσων θα ακολουθούσαν λίγα χρόνια αργότερα. Ο καθηγητής –καλούμενος από τους φοιτητές Φον– Βιζουκίδης, παρών στην υποδοχή των κατοχικών στρατευμάτων στην πόλη, αποτελεί συνεχή πηγή εντάσεων με καθηγητές. Στα πρακτικά δεν υπάρχει αναφορά στις συλλήψεις και εκτελέσεις φοιτητών, παρ’ ότι φτάνουν ακόμη και επιστολές γονέων που εκλιπαρούν για μια παρέμβαση προκειμένου να σωθούν τα παιδιά τους, ούτε στις συλλήψεις καθηγητών από την Γκεστάπο.
Το 1942-43 επί πρυτανείας Στίλπωνα Κυριακίδη, έχουμε κινητοποιήσεις φοιτητών για φαγητό στη Λέσχη, γίνεται λόγος για «αντάρτικη σκηνή» (!!!), ενώ στα σχόλια επί αιτήματος παλαιάς φοιτήτριας (1932) διαβάζουμε ότι «πρόκειται περί φανατικής κομμουνίστριας…». Το 1943 εμφανίζεται στη σκηνή ο διαβόητος Μαξ Μέρτεν κι έχουμε σοβαρά επεισόδια στη Λέσχη.
Απουσιάζουν αναφορές στο ξήλωμα του εβραϊκού νεκροταφείου, σιωπή για το άδειασμα της πόλης από την εβραϊκή κοινότητα και τι αναφορές να περιμένει κανείς για τις συλλήψεις των Καββάδα, Τενεκίδη, Ιμβριώτη, άλλωστε «υπεκίνουν κομμουνιστική προπαγάνδα εις το Πανεπιστήμιον». Ούτε λέξη και για τη σύλληψη Σιγάλα από τη συμμορία του Δάγκουλα και την Γκεστάπο.
Είναι αδύνατο να συμπυκνωθεί το υλικό του βιβλίου τόσο γι’ αυτή την περίοδο όσο και εκείνη που αρχίζει με την απελευθέρωση της πόλης στις 30 Οκτωβρίου 1944, με τον Καββάδα να διορίζεται πρόεδρος της Προσωρινής Δημοτικής Επιτροπής, ενώ ο Σιγάλας συμμετέχει στην Επιτροπή Υγιεινής και Πρόνοιας. Οι σελίδες πρακτικών της Συγκλήτου για την περίοδο είναι «βιαίως» εξαφανισμένες.
Εθνικοφροσύνη
Η σύντομη περίοδος της «ΕΑΜοκρατίας» δίνει τη θέση της ξανά στον… Βιζουκίδη, που επιτίθεται και χτυπά Καββάδα και Σιγάλα και τους κατηγορεί για… συνεργασία. Το 1946 απολύονται οι επτά καθηγητές και, όπως σχολιάζει ο Μαυροσκούφης, τα πρακτικά της περιόδου 1949-1952 είναι εύγλωττα για τον ρόλο που έπαιξε το Πανεπιστήμιο «στην ντε φάκτο κυριαρχία της δεξιάς ιδεολογίας της εθνικοφροσύνης, καταδεικνύοντας έτσι ότι είχε κι αυτό το μερίδιό του στην ιδεολογική οπισθοδρόμηση που χαρακτήριζε την Ανώτατη Εκπαίδευση».
Η πρώτη συζήτηση στη Σύγκλητο για επαναφορά των επτά διωχθέντων γίνεται το 1951 και εξελίσσεται σε διαγωνισμό εθνικοφροσύνης με πρωτοστάτες τους Ν. Εμπειρίκο και Κ. Λιβαδά. Εννοείται ότι παμψηφεί απορρίφθηκε το αίτημα να επιστρέψουν στο Πανεπιστήμιο, κι όπως περνούν τα χρόνια, σε γράμμα του το 1966 ο Σιγάλας γράφει στον πρύτανη «καμιά εποχή δεν είναι τόσο ελεεινή, ώστε να μην επιτρέπει να είναι κανείς τίμιος», αλλά ακόμη και ο Σέξπιρ κάνει λάθη…
Από το 1975, Μεταπολίτευση γαρ, γίνονται απανωτά αιτήματα (Μουρέλλος, Λυπουρλής, Μαρωνίτης) να αποκατασταθούν οι επτά, πλην ματαίως. Η τελευταία άρνηση καταγράφεται το 1981 επί υπουργού Παιδείας Ιωάννη Βαρβιτσιώτη, ο Σιγάλας, τελευταίος επιζών, φεύγει αδικαίωτος από τη ζωή.
«Το ζήτημα της ηθικής δικαίωσης εκκρεμεί, τουλάχιστο για το Πανεπιστήμιο», σημειώνει ο Μαυροσκούφης, καθώς αυτό «πρωτοστάτησε στην απομάκρυνσή τους ως επικίνδυνων και αντεθνικών στοιχείων», και σχολιάζει ότι το ΑΠΘ «δεν έκανε ποτέ μια εκδήλωση για να τιμήσει τους παλιούς καθηγητές του που τόσα έδωσαν στην Αντίσταση κατά των Γερμανών και των συνεργατών τους».
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 22 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 22/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
