Alfavita Newsroom Επιβλέπουσα: Λέκτορας Μαρία Ξέστερνου
Καλαμάτα 2014
- Εισαγωγή
Στην παρούσα εργασία, θα ασχοληθώ με το «πάντρεμα» μεταξύ ενός λογοτεχνικού κειμένου και της τέχνης, είτε αυτή καλείται μουσική, είτε καλείτε ζωγραφική. Ήθελα να εντοπίσω τη μουσικότητα που κρύβεται πίσω από ένα κείμενο και να το βγάλω στην επιφάνεια μέσα από προβληματισμούς και ερωτήματα, καταλήγοντας με αυτό τον τρόπο σε ένα συμπέρασμα. Αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό θέλησα να «γεννήσω» και στους μαθητές και αυτοί με τη σειρά τους μέσα από πιθανά ερωτηματολόγια να καταλήξουν σε συμπέρασμα. Για την έρευνα, πήρα πληροφορίες από διάφορα βιβλία σχετικά με τη συνθετική εργασία, χρησιμοποίησα προσωπικές μου γνώσεις όσον αφορά τη μουσική, όντας και μουσικός, και επίσης με βοήθησαν και άρθρα που μελέτησα στο διαδίκτυο, καθώς και έρευνες από επιστήμονες. Ομολογώ πως η παρούσα έρευνα είχε και τις δυσκολίες της, οι οποίες με μελέτη και προσωπική αναζήτηση ξεπεράστηκαν σε μεγάλο βαθμό.
Οι ενότητες που ακολουθούν είναι οι εξής:
- Η συνθετική εργασία-η μέθοδος project στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, που περιέχει πληροφορίες για τη συνθετική εργασία στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, το λόγο που χρησιμοποιείται, τα είδη project, τα στάδια της μεθόδου και την περιγραφή τους, τη σχέση της συνθετικής εργασίας με το διαδίκτυο, τις θετικές επιδράσεις της και τέλος τους τομείς άντλησης των θεμάτων.
- Το Αναλυτικό Πρόγραμμα στην Ελλάδα, την Αγγλία, την Ιρλανδία και τη Γαλλία, όπου περιγράφεται αναλυτικά πως διεξάγεται το μάθημα της Γλώσσας σε επίπεδο Γυμνασίου στις προαναφερθείσες χώρες.
- Περιγραφή Μεθοδολογίας – Διαδικασίας αναλυτικά, γίνεται αναλυτική περιγραφή της μεθόδου, δίνονται κείμενα προς έρευνα και γίνονται δραστηριότητες. Καταλήγουμε σε αξιολόγηση και γίνεται συζήτηση.
- Στο τέλος, καταλήγουμε σε γενική αποτίμηση της έρευνας και στα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουμε.
Ας γνωρίσουμε λίγο τη μέθοδο project. Η λέξη project προέρχεται από το «projicere» που σημαίνει σχεδιάζω/σκοπεύω/βάζω κάτι στο μυαλό μου. Εμάς μας αφορούν οι όροι: σχέδιο, έργο, πρόγραμμα, ενώ στο σχέδιο εργασίας προέχει η διαθεματικότητα. Επιπρόσθετα, σε ένα σχέδιο εργασίας είναι πάρα πολύ βασικό οι παιδαγωγικές αρχές και πιο συγκεκριμένα η διερευνητική μάθηση, η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και η διεπιστημονική συνεργασία-διαθεματικότητα. Στη συνέχεια, θα μιλήσουμε λίγο πιο αναλυτικά για αυτές τις παιδαγωγικές αρχές. Με τη διερευνητική μάθηση, ο μαθητής κάνει έρευνα, ψάχνει, κατηγοριοποιεί, κάνει τη δουλειά που θα έκανε ένας επιστήμονας, κρατά και απορρίπτει πληροφορίες, κρίνει κλπ. Ο διδάσκων βοηθά το μαθητή να ψάχνει και να βρίσκει πληροφορίες. Σχετικά με την ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, ο διδάσκων χωρίζει την τάξη του σε ομάδες και τους μοιράζει εργασίες. Στόχος είναι η συνεργασία, η καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων και κατά συνέπεια η κοινωνικοποίηση των μαθητών. Τέλος, όσον αφορά τη διεπιστημονική συνεργασία-διαθεματικότητα, υπάρχει συνδυασμός επιστημών. Αξιοποιούμε, δηλαδή, διαθεματικά το αντικείμενο που έχω. Σε επόμενα κεφάλαια της έρευνας θα ασχοληθώ και θα περιγράψω αναλυτικά τη μέθοδο project, τα στάδιά της, το σκοπό της, τη εφαρμογή της σε άλλες χώρες και άλλα πολλά.
Μουσική, εικαστικά, λογοτεχνία, τρεις τέχνες που εκφράζουν ό,τι δεν μπορεί να ειπωθεί με λόγια. Η μουσική εκφράζει την ψυχή και το συναίσθημα με ήχους και μουσικά μοτίβα. Ένας πίνακας ζωγραφικής, καθρεφτίζει την προσωπικότητα του καλλιτέχνη ζωγράφου, ενώ ένα ποίημα ή ένα λογοτεχνικό έργο αντικατοπτρίζει τα βιώματα του λογοτέχνη.
Η σημασία της μουσικής, στην εκπαίδευση του παιδιού είναι μεγάλη. Ξέρουμε πόσο άμεσα επενεργεί η μουσική στο συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου, ιδιαίτερα όταν ο κόσμος αυτός είναι ο πολύ ευαίσθητος κόσμος ενός παιδιού. Η μουσική με το να βοηθά στην έκφραση των συναισθημάτων μας και των θετικών και των αρνητικών, συντελεί όσο το δυνατόν στη δημιουργία μιας συγκροτημένης και ισορροπημένης προσωπικότητας. Όσον αφορά τη μουσική εκπαίδευση, δεν εννοούμε απαραίτητα τα παιδιά να γίνουν μουσικοί., αλλά μέσω της μουσικής εκπαίδευσης να διαπλάσουν σωστά το χαρακτήρα τους. Στόχος είναι η ευχαρίστηση που παίρνουν από του μουσική, η ευαισθησία που πηγάζει από το άκουσμά της και η πειθαρχία που αποκτούν από τη συμμετοχή σε μουσικές δραστηριότητες. Οι μουσικές δραστηριότητες, όπως η κίνηση, τα παιχνίδια με τραγούδι, ή η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, διδάσκουν στο παιδί την αυτοπειθαρχία, και το συντονισμό και έλεγχο των κινήσεών του. Τη χαρά που εισπράττει από το άκουσμα μιας μελωδίας θα τα κρατήσει για τον εαυτό του, αλλά θα τα μοιράσει και σε οικογένεια και φίλους.
Συναισθηματική ανάπτυξη
Τα παιδιά αντλούν από τη μουσική μια μοναδική ικανοποίηση, ενώ οι αισθητικές εμπειρίες που αποκτούν εμπλουτίζουν τη συναισθηματική τους ζωή έτσι, ώστε να είναι ικανά να ανταπεξέρχονται στις αυξανόμενες απαιτήσεις μιας υλιστικής κοινωνίας, παραμένοντας ταυτόχρονα ανθρώπινοι και πολιτισμένοι (Σταυρίδης, 2000). Η μουσική είναι μια μορφή μη λεκτικής επικοινωνίας και έκφρασης, και επομένως η δύναμή της έγκειται στο γεγονός ότι βοηθάει να εκφραστούν όσα είναι δύσκολο ή ακατόρθωτο να ειπωθούν με λόγια (Hodges, 2005).
Αισθητική απόλαυση
Η αισθητική απόλαυση που απορρέει από την αντιληπτική ή παραγωγική μουσική εμπειρία αποτελεί μια άλλη σημαντική λειτουργία της μουσικής, στενά συνδεδεμένη με τη συναισθηματική της διάσταση. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Gardner, άτομα με βλάβη στον εγκέφαλο που σχετίζεται με την παραγωγή και κατανόηση των συναισθημάτων και συγκινήσεων. Αυτά τα άτομα σπάνια παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τη μουσική, διότι αδυνατούν να τη συνδέσουν με το συναίσθημα από το οποίο αποτελείται. (Gardner, 1992).
Νοητική ανάπτυξη
Η κατανόηση, η ακρόαση, η δημιουργία και η εκτέλεση μουσικής απαιτούν εφαρμογή σύνθετων πνευματικών λειτουργιών. Η μουσική γλώσσα είναι μια συμβολική οδός επικοινωνίας, η αποκωδικοποίηση της οποίας ασκεί τις γνωστικές λειτουργίες του παιδιού. Επιπλέον, η μουσική αποτελεί έναν τρόπο οργάνωσης ήχων, σκέψεων, συναισθημάτων και εμπειριών (Hodges, 2005). Η μουσική συμβάλει στην πνευματική ανάπτυξη του παιδιού και μπορεί να έχει ευργετικά αποτελέσματα στη μάθηση και τη σχολική επιτυχία. Πρόσφατη έρευνα έδειξε πως η μουσική βοηθά στη νοητική ανάπτυξη των παιδιών.
Ανάπτυξη γλωσσικών ικανοτήτων
Πολλές μελέτες έχουν δείξει τα πλεονεκτήματα χρησιμοποίησης της μουσικής στην εκμάθηση τόσο της μητρικής, όσο και μιας δεύτερης γλώσσας. Οι Hurwitz et al. (1975) ανέφεραν βελτίωση ανέφεραν βελτίωση στην αναγνωστική ικανότητα των παιδιών του δημοτικού που συμμετείχαν στη μέθοδο Κοντάλυ (στο Peery και Peery, 1987). Πειραματική έρευνα (Douglas & Willatts, 1994), σε παιδιά 8-11 ετών που παρουσίαζαν αναγνωστικά προβλήματα, έδειξε ότι η αναγνωστική ικανότητα των παιδιών που δέχτηκαν μουσική εκπαίδευση ήταν σημαντικά βελτιωμένες σε σχέση με τις ικανότητες των παιδιών που δε δέχτηκαν ανάλογη. Σε πιο πρόσφατη έρευνα οι Ho, Cheung και Chan, συμπέραναν ότι μαθητές με μουσική εκπαίδευση είχαν σημαντικά καλύτερη μνήμη ρημάτων από παιδιά χωρίς μουσική εκπαίδευση (Ho, Cheung και Chan, 2003). Συγκεκριμένα, από 90 παιδιά 6-15 ετών, τα μισά έλαβαν μουσική εκπαίδευση ως μέλη της σχολικής ορχήστρας και επιπλέον μαθήματα εκτέλεσης κλασικής μουσικής με δυτικά μουσικά όργανα για χρονικό διάστημα 1-5 χρόνια. Η ομάδα αυτή μπορούσε να απομνημονεύει καλύτερα λίστες με ρήματα. Τέλος, όσο πιο μακρόχρονη ήταν η εκπαίδευση, τόσο ισχυρότερη ήταν η μνήμη (Ho, Cheung και Chan, 2003).
Σωματική ανάπτυξη
Σε συνδυασμό με την κίνηση, η μουσική ως δραστηριότητα μπορεί να συμβάλλει στη σωματική ανάπτυξη, καθώς προσφέρει στα παιδιά εξαιρετικούς τρόπους να ανταποκριθούν στους ήχους με όλο τους το σώμα. Αυτό επιτυγχάνεται με τη μουσικοκινητική αγωγή, με τα μουσικά όργανα και με το τραγούδι. Η μουσική και ειδικότερα η μουσικοκινητική αγωγή, βοηθά τους μύες των παιδιών με αναπηρίες, γι΄αυτό και χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση (Σταυρίδης, 2000).
Προσωπική ταυτότητα
Πολλοί είναι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η μουσική, είναι ο οδηγός του εσωτερικού κόσμου και του ψυχισμού του ανθρώπου. Άλλωστε, έχει φανεί πως η προσωπική ταυτότητα κάποιου αποκτάται μέσα από την ενασχόληση με μουσικές δραστηριότητες, με λίγα λόγια ό,τι έχει να κάνει με τη μουσική.
Κοινωνική ανάπτυξη
Η μουσική είναι μια από τις τέχνες που αποδεδειγμένα έχει διαδραματίσει σπουδαίο και σημαντικό ρόλο στην κοινωνικοποίηση των παιδιών. Η συμμετοχή σε μουσικές δραστηριότητες και δρώμενα, ενισχύει τις κοινωνικές δεξιότητες, όπως είναι η διαχείριση του θυμού και η μείωση αντικοινωνικών συμπεριφορών. Τέλος, αποτελεί ενδιαφέρον το γεγονός ότι η μουσική μπορεί να επηρεάσει θετικά τη διάθεση των ατόμων να προσφέρουν βοήθεια σε συνανθρώπους τους
Επαφή με την πολιτισμική κληρονομιά
Η μουσική είναι αναπόσπαστο κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού και συμβάλλει στη συνέχεια και τη σταθερότητά του, περνά από γενιά σε γενιά και αποτελεί τμήμα της συλλογικής ταυτότητας των μελών του. Η μουσική επικυρώνει τους κοινωνικούς και θρησκευτικούς θεσμούς. Από την άλλη, αποτελεί μέσο επαφής, επικοινωνίας και ανταλλαγής μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών, θρησκειών και εθνών.
« Χωρίς μουσική, η ζωή θα ήταν ένα λάθος. »
«Φρήντριχ Νίτσε, 1844-1900, Γερμανός φιλόσοφος»
Εικαστικές Τέχνες-Εικαστική Δημιουργία, ορίζονται ως η ανθρώπινη δημιουργία με ευρύ περιεχόμενο και με χαρακτήρα διεπιστημονικό και πολυδιάστατο. Οι εικαστικές τέχνες περιλαμβάνουν τις καλές τέχνες (γλυπτική, ζωγραφική, αρχιτεκτονική), εικόνες και αντικείμενα της καθημερινότητας (π.χ. ψηφιακή εικόνα), της παράδοσης (π.χ. αγγεία, τέχνες από διάφορους πολιτισμούς κλπ). Οι Εικαστικές Τέχνες είναι ενσωματωμένες στην καθημερινή μας ζωή και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του τοπικού και παγκόσμιου πολιτισμού. Συνιστούν εκφραστικά μέσα με τα οποία αναπαριστούμε εμπειρίες, ιδέες, αξίες, συναισθήματα και ταυτόχρονα απαιτούν διανοητικές λειτουργίες όπως αντίληψη, μνήμη και σχηματισμό εννοιών προάγοντας έτσι την ολόπλευρη ανάπτυξη των παιδιών. Μέσα από τις Εικαστικές Τέχνες ο άνθρωπος επικοινωνεί, δημιουργεί και διατηρεί τον πολιτισμό και το περιβάλλον του, και ταυτόχρονα καλλιεργεί το σεβασμό και την κατανόηση ανάμεσα στους ανθρώπους. Επιπλέον στο σύγχρονο κόσμο το πεδίο των Εικαστικών Τεχνών παρεμβαίνει στις πρακτικές εφαρμογές της εικόνας (π.χ. φωτογραφία, διαφήμιση, ψηφιακή εικόνα) οι οποίες επιδρούν καθοριστικά στον τρόπο ζωής και σκέψης των ανθρώπων. (www.moec.gov.cy)
Με τον όρο Λογοτεχνία εννοούμε τα γραπτά και προφορικά προϊόντα του έντεχνου λόγου. Η λογοτεχνία είναι έννοια στενότερη από τη γραμματεία, που περιλαμβάνει το σύνολο των - γραπτών κατά κανόνα- κειμένων μιας συγκεκριμένης κοινότητας. Αυτό, λοιπόν, που διαφοροποιεί τα λογοτεχνικά κείμενα από τα μη λογοτεχνικά είναι η «λογοτεχνικότητα». Η έννοια της λογοτεχνικότητας βέβαια δεν μπορεί να οριστεί εύκολα, γι' αυτό και ο χώρος της Λογοτεχνίας δεν μπορεί να καθοριστεί με αυστηρά όρια. Για τον καθορισμό της έννοιας της λογοτεχνικότητας έχουν γίνει πολλές προσπάθειες, οι οποίες μπορούν να διακριθούν σε δύο ομάδες, ανάλογα με τις κατευθύνσεις που ακολουθούν: η μία είναι η οντολογική εξέταση, αυτή δηλαδή που προσπαθεί να ορίσει τη Λογοτεχνία «εκ των έσω», με εσωτερικά κριτήρια, με τα οποία προσπαθεί να προσδιορίσει κάποια σταθερά χαρακτηριστικά του λογοτεχνικού λόγου. Κάποιες από τις προσπάθειες οντολογικού ορισμού είναι οι ορισμοί της Λογοτεχνίας ως «μυθοπλαστικής γραφής», ως «αποκλίνουσας χρήσης της γλώσσας» ή ως κειμένου που προσφέρει «αισθητική απόλαυση». Η δεύτερη κατεύθυνση είναι η ιστορικο-εξελικτική εξέταση, που μελετά το «τι θεωρήθηκε κατά καιρούς λογοτεχνία». Μια τέτοια εξέταση, η οποία βέβαια δε στοχεύει στη διατύπωση κάποιου ορισμού, μας είναι ιδιαίτερα χρήσιμη, γιατί μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τις διάφορες μεταβολές της αντιμετώπισης της Λογοτεχνίας και της λογοτεχνικότητας.
(Γ. Βελουδής, Γραμματολογία. Θεωρία Λογοτεχνίας, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1994), (Π.Δ. Μαστροδημήτρη, Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία, εκδ. Δόμος, Αθήνα 2005)
2. Η συνθετική εργασία-η μέθοδος project στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση
«Η μάθηση που βασίζεται σε συνθετικές εργασίες (Project M Based Learning MPBL) υιοθετεί ένα μαθητοκεντρικό μοντέλο που εστιάζει στην ενασχόληση με αυθεντικές δραστηριότητες που εμπλέκουν τους εκπαιδευόμενους στην επίλυση προβλημάτων, λήψη αποφάσεων, έρευνα (Thomas 2000). Μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυχία σε κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης εάν ακολουθηθούν συστηματικά ένα σύνολο από προδιαγραφές που αφορούν στον καθορισμό χαρακτηριστικών για το περιεχόμενο, τις συνθήκες, τις δραστηριότητες και τα αποτελέσματα με αξιολόγηση κάθε συνθετικής εργασίας (Πανσεληνάς, 2002, Πολίτης κ.ά., 2001). Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να προωθείται η εκπόνηση συνεργατικών διερευνητικών δραστηριοτήτων. Σύμφωνα με τον Slavin (1980, σ. 315), ''η μάθηση που βασίζεται στην ομαδική εργασία αξιοποιεί εκπαιδευτικές τεχνικές κατά τις οποίες οι συμμετέχοντες εργάζονται και μαθαίνουν από κοινού ως μέλη μιας μικρής ομάδας, ώστε να επιτύχουν έναν κοινό στόχο”. Ωστόσο, σχετική εμπειρική έρευνα έχει δείξει πως η εμπλοκή, και μόνο, των μαθητών σε συνεργατικές δραστηριότητες δε σημαίνει αυτόματα την καλλιέργεια αντίστοιχων δεξιοτήτων, αλλά είναι αναγκαία η κατάλληλη οργάνωση της συγκεκριμένης εμπειρίας και ο προσδιορισμός σαφών κανόνων συνεργασίας στο πλαίσιο διδακτικών παρεμβάσεων (Γιαννούτσου και Τρούκη, 2006). Επίσης, η ισότιμη συμμετοχή των συνεργαζόμενων μελών στη λήψη αποφάσεων μπορεί να διασφαλιστεί με την ρητή λεκτική έκφραση ενός σχεδίου αποφάσεων και ενεργειών και τη διαπραγμάτευση γύρω από τις εναλλακτικές λύσεις (Barbieri & Light, 1992). Σύμφωνα με άλλη έρευνα, η μάθηση βασισμένη σε συνθετικές εργασίες (project-based learning) αποτελεί ένα καινοτομικό μοντέλο σχολικών δραστηριοτήτων. Παρόλο που βασικές αρχές και στοιχεία των συνθετικών εργασιών έχουν διατυπωθεί από τις αρχές ήδη του 20ου αιώνα (Kirkpatrick, 1918, Rawcliffe, 1925), εντούτοις στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα –σε αντίθεση με πολλά αντίστοιχα διεθνή – δεν έχουν γίνει αξιόλογες προσπάθειες για την ένταξή τους στην σχολική πραγματικότητα. Το μοντέλο των συνθετικών εργασιών, αντίθετα με το δασκαλοκεντρικό (teacher centered) δομημένο σε διδακτικές ώρες μοντέλο διδασκαλίας, δίνει έμφαση σε μαθητοκεντρικές, διαθεματικές δραστηριότητες, μακράς χρονικής διάρκειας, πουαντλούν τη θεματολογία τους από ζητήματα και πρακτικές του πραγματικού κόσμου. Οι μαθητές, μέσω της εμπλοκής τους σε δραστηριότητες της αρεσκείας τους, αναπτύσσουν τα πεδία των ενδιαφερόντων τους, προτείνουν λύσεις στα προβλήματα που παρουσιάζονται, ανακαλύπτουν απαντήσεις σε ερωτήματά τους και τελικά παίρνουν αποφάσεις σχετικά με το πως θα επιτύχουν το στόχο τους οικοδομώντας με αυτόν τον τρόπο το γνωστικό τους μοντέλο [Duit, 1995]. »
2.1. Για ποιό λόγο όμως γίνονται οι συνθετικές εργασίες;
Εύλογα γεννιέται το παραπάνω ερώτημα. Η αξιολόγηση της έκφρασης, της δημιουργικής φαντασίας, της κριτικής σκέψης, της συνθετικής ικανότητας του μαθητή, αποτελεί μια πολύ δύσκολη διαδικασία. Οι συνθετικές εργασίες μπορούν να αποτελέσουν ένα επιπλέον εργαλείο στην προσπάθεια αξιολόγησης των παραπάνω νοητικών διεργασιών. Με τις συνθετικές εργασίες βοηθείται ο μαθητής να ανακαλύψει την τέχνη της μάθησης και να οικοδομήσει τη γνώση, αξιοποιώντας τις κλίσεις του και τα ενδιαφέροντά του. Η δημιουργικότητα αποτελεί ένα σημαντικό συστατικό της εκπαιδευτικής πράξης. Όμως δημιουργικότητα χωρίς γερά γνωστικά θεμέλια δεν μπορεί να υπάρξει. Ο μαθητής δεν μπορεί να δημιουργήσει χωρίς εμπειρίες και καλή γνώση του αντικειμένου. Η συνθετική εργασία προϋποθέτει την ύπαρξη γνώσης για να επιτευχθεί ο στόχος της. Όσον αφορά τη σχέση διδάσκοντα - μαθητή, οι συνθετικές εργασίες μπορεί να συντελέσουν αφενός στη διαμόρφωση μιας διαφορετικής εικόνας του διδάσκοντα στα μάτια των μαθητών του, αφετέρου στην ανάπτυξη μιας σχέσης συνεργασίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Σε αυτό το πλαίσιο ο ρόλος του καθηγητή μετατρέπεται σε αυτόν του συντονιστή, εμψυχωτή και διευκολυντή. Από την άλλη πλευρά, ο μαθητής διαπιστώνει και καταλαβαίνει το ρόλο του διδάσκοντα, αποκτώντας έτσι σιγουριά και βεβαιότητα για να συνεχίσει. Η ανάθεση εργασιών στους μαθητές, αποτελεί συνήθη πρακτική για την δραστηριοποίησή τους. Ο μαθητής συμμετέχει ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία. Η μάθηση λαμβάνει χώρα σε περιβάλλον έντονης κοινωνικής αλληλεπίδρασης και σχετίζεται άμεσα με τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντα των συμμετεχόντων. Οι ανάγκες λοιπόν καθοδήγησης και εμψύχωσης των μαθητών κατά την εκτέλεση των συνθετικών εργασιών, είναι ιδιαίτερα αυξημένες. Οι συνθετικές εργασίες μπορεί, όπως έχει προαναφερθεί, να αποτελέσουν ένα χρήσιμο εργαλείο για την κινητοποίηση και ενθάρρυνση των αδύνατων μαθητών, δεν απευθύνονται όμως αποκλειστικά σε αυτούς. Η καλλιέργεια πνεύματος αναζήτησης, η προώθηση κλίσεων, η ενδυνάμωση ενδιαφερόντων, η εκμάθηση τρόπων οργάνωσης δουλειάς, η δυνατότητα επιλογής και σύνθεσης υλικού, η ανάπτυξη ομαδικού πνεύματος και η δημιουργία εποικοδομητικού διαλόγου, αποτελούν παιδαγωγικούς και εκπαιδευτικούς στόχους που αφορούν όλους τους μαθητές. Εύλογα προκύπτει το ερώτημα γιατί οι συνθετικές εργασίες έχουν βρει μικρό ή και καθόλου πεδίο εφαρμογής. Η απάντηση σχετίζεται με τις αυξημένες απαιτήσεις που παρουσιάζει η εκτέλεση των συνθετικών εργασιών τόσο από τον διδάσκοντα όσο και από τους μαθητές.
Η αναγκαιότητα όχι μόνο της ύπαρξης, αλλά και της χρήσης της μεθόδου αυτής φαίνεται και από τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα, καθώς και από αυτά που προσφέρει στους συμμετέχοντες. Συγκεκριμένα, οι συμμετέχοντες σε ένα project,
- Υιοθετούν την πρόταση που έκανε κάποιος.
- Συζητούν και αποφασίζουν για τις σχέσεις τους.
- Επεξεργάζονται την αρχική πρωτοβουλία.
- Οργανώνονται οι ίδιοι.
- Ανταλλάσσουν πληροφορίες κατά διαστήματα .
- Δουλεύουν πάνω σε ανοικτό πεδίο δράσης που δεν είναι προκαθορισμένο .
- Θέτουν συγκεκριμένους στόχους εργασίας .
- Επινοούν μεθόδους σύμφωνα με τις ιδιαίτερες επιθυμίες τους .
- Βλέπουν το έργο τους ως πείραμα που γίνεται κάτω από παιδαγωγικές συνθήκες .
- Αντιμετωπίζουν επίκαιρα προβλήματα που αφορούν και τους ίδιους .
(Frey, 1986, σ.9).
Η μέθοδος project-περιγραφή του προβλήματος, προσδιορισμός σκοπών, προσδιορισμός κεντρικών ερωτημάτων, ανάθεση εργασιών ( Στο Muthoca & Rego, 1985, σ.63.)
2.2. Η μέθοδος project
Το project (σχέδιο εργασίας ή συνθετική δημιουργική εργασία ή μικρά προγράμματα ή σχεδιασμένη ενέργεια) είναι μια μελέτη ή μια έρευνα σε βάθος για ένα συγκεκριμένο θέμα, το οποίο αναλαμβάνει να επεξεργαστεί μια μικρή ομάδα μαθητών μέσα σε μια τάξη, ενώ μερικές φορές το αναλαμβάνουν ολόκληρη η τάξη ή περιστασιακά ένας μεμονωμένος μαθητής. (Νικολάου, 2000:220, Σουλιώτη 2004:45). Αποτελεί, επομένως, σύνθετη δημιουργική εργασία, η οποία μπορεί να απασχολήσει την τάξη ή μέρος της από μερικές ώρες ως και ολόκληρη τη σχολική χρονιά (Σουλιώτη, 2005:11-12). Κατά το Χρυσαφίδη με τον όρο «μέθοδος project» εννοούμε μια σύνθετη μορφή διδακτικής διαδικασίας, η οποία έχει ως αφετηρία συγκεκριμένους προβληματισμούς μεμονωμένων μελών ή του συνόλου της διδακτικής ομάδας, στοχεύει δε στην επίτευξη κάποιου έργου που οδηγεί στη λύση ενός προβλήματος. Στηρίζεται στις ανάγκες και τα βιώματα των παιδιών, των οποίων η ενεργός συμμετοχή στη διαδικασία του σχεδιασμού και της οργάνωσης είναι καθοριστική, για το λόγο αυτό ταυτίζεται σε μεγάλο βαθμό με τη Βιωματική-Επικοινωνιακή διδασκαλία (Χρυσαφίδης, 2000:43-4). Οι Bastian/Gudjons (1986, οπ. αναφ. στο Χρυσαφίδης, 2000:44) αναφέρουν δέκα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της μεθόδου που βοηθούν στην κατανόηση του ορισμού της.
1.Σχέση με βιωματικές καταστάσεις
2. Προσανατολισμός στα ενδιαφέροντα των μελών της ομάδας
3.Αυτοοργάνωση, υπευθυνότητα
4. Κοινωνική σημασία
5. Συστηματική οργάνωση
6.Δημιουργία, παραγωγή ενός προϊόντος
7. Συμμετοχή όσο το δυνατόν περισσότερων αισθήσεων
8. Κοινωνική μάθηση
9. Διακλαδικό μάθημα
10. Σύνδεση με τα μαθήματα
Τα projects είναι πιο σύνθετα από τις καθημερινές εργασίες, που ανατίθενται στους μαθητές από τον εκπαιδευτικό κατά τη διάρκεια μιας σχολικής μέρας, απαιτούν περισσότερο χρόνο από το μαθητή και τον καθηγητή, έχουν υψηλότερες απαιτήσεις και είναι καθαρά μαθητοκεντρικά, αφού οι μαθητές είναι υπεύθυνοι για την απόκτηση της δικής τους γνώσης (Galton et al. 1992, Katz et al. 1989:3, Meyer 1987). Σκοπός τους είναι να μάθει κανείς περισσότερα για κάποιο θέμα παρά να αναζητήσει σωστές απαντήσεις σε ερωτήσεις που έχουν τεθεί από το δάσκαλο ή από τους μαθητές ή σε συνεργασία μεταξύ τους. Δίνει έμφαση στη διαδικασία και όχι στο
αποτέλεσμα αυτό καθ` αυτό και βοηθά το μαθητή να καταστεί περισσότερο ενεργό και υπεύθυνο υποκείμενο μάθησης (Μπρίνια, 2005:210-111).
2.3. Φάσεις-στάδια διαδικασίας εφαρμογής της μεθόδου
Η πορεία σχεδιασμού και ολοκλήρωσης ενός project διαμορφώνεται τελικά σε τέσσερα (4) στάδια : (Fried et al. 2002:8, Stoller 2002:117, Σουλιώτη κ.α., 2004:45-6, Μπρίνια, 2005:211-15, Ελευθεριάδης 2002:281-82).
To πρώτο στάδιο είναι αυτό του προβληματισμού ή σχεδιασμού (planning)
Το έργο κάθε ανθρώπου, είτε αυτό είναι λογοτεχνία, είτε μουσική, είτε πίνακες, είτε αρχιτεκτονική, είτε οτιδήποτε άλλο, είναι πάντα ένα πορτρέτο του εαυτού του.
«Σάμιουελ Μπάτλερ»
Η μουσική είναι το καλύτερο εργαλείο παιδείας διότι μπορεί να εισχωρεί στα πιο απόκρυφα μέρη της ψυχής.
«Πλάτωνας»
Αν η μουσική είναι η τροφή της αγάπης, παίξε κι άλλο.
«Γουίλιαμ Σαίξπηρ, 1564-1616, Άγγλος συγγραφέας»
Η μουσική πρέπει και να φωτίζει το μυαλό του ανθρώπου. «Μπετόβεν»
Φράσεις που αποτελούν απόψεις για τη μουσική και αποτελούν πηγές συζήτησης και προβληματισμού. Το πρώτο στάδιο της διαδικασίας εφαρμογής της μεθόδου, περιλαμβάνει την επιλογή, την ευαισθητοποίηση και το σχεδιασμό του θέματος. Αρχικά οι μαθητές συζητούν, ανταλλάσσουν απόψεις, προβληματίζονται σχετικά με το ποιο από τα θέματα που προτείνουν οι μαθητές θα προκαλέσει το ενδιαφέρον τους, ώστε η συμμετοχή τους να είναι περισσότερο δημιουργική και αποδοτική. Το αρχικό ερέθισμα για την επιλογή του θέματος μπορεί να προέκυψε από τη συζήτηση κάποιου επίκαιρου θέματος στην τηλεόραση ή από την ανάγνωση ενός αυθεντικού κειμένου (άρθρο, ανακοίνωση, διαμαρτυρία, επιστολή), το οποίο έφεραν οι μαθητές ή ο εκπαιδευτικός στην τάξη ή ακόμη και από ένα γνωστικό αντικείμενο. Ο εκπαιδευτικός στη φάση αυτή βοηθάει τους μαθητές να καταλήξουν στην επιλογή του θέματος. Τέλος, όλα τα μέλη της ομάδας εκφράζουν αβίαστα οποιαδήποτε ιδέα-άποψη τους έρχεται στο μυαλό και γράφονται στον πίνακα. Έπειτα από συζήτηση όλων των μελών της ομάδας διαρθρώνουν το πλαίσιο και τη δομή του θέματος ακτινωτά, με κέντρο το θέμα και καθορίζουν το σκοπό και το περιεχόμενό του. Σε περίπτωση που το σχέδιο εργασίας είναι συνεργατικό, συγκροτούν ομάδες εργασίας, προκειμένου κάθε ομάδα να αναλάβει και μια ενότητα. Είναι σημαντικό για τη συγκρότηση κάθε ομάδας ο εκπαιδευτικός να λάβει υπόψη την ανομοιογένεια ως προς το φύλο, την κοινωνική προέλευση, την επίδοση κ.τ.λ. καθώς και τις σχέσεις των μελών μεταξύ τους. Καθορίζεται ένας συντονιστής για κάθε ομάδα, ο οποίος είναι υπεύθυνος για το συντονισμό των δραστηριοτήτων της ομάδας και τη συγκέντρωση του απαραίτητου υλικού.
Στο δεύτερο στάδιο, αυτό της εκτέλεσης (Preparation) ή της διεξαγωγής των δραστηριοτήτων
Oι μαθητές πρέπει να εφαρμόσουν στην πράξη αυτά που σχεδίασαν, δηλαδή να κάνουν τις επισκέψεις σε οργανισμούς και επιχειρήσεις για επιτόπια έρευνα, να πάρουν συνεντεύξεις από ειδικούς, να συγκεντρώνουν το υλικό τους, να το επεξεργάζονται και να αναλύουν τα δεδομένα. Κατά την πορεία του παρεμβάλλονται διαλείμματα ενημέρωσης και ανατροφοδότησης και έτσι το θέμα της διευθέτησης του χρόνου θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό. Τα μέλη κάθε ομάδας ανταλλάσσουν απόψεις, εκθέτουν τις δυσκολίες που προκύπτουν κατά τη διαδικασία υλοποίησης, για να τις αντιμετωπίσουν από κοινού και ταξινομούν το υλικό που έχουν συγκεντρώσει. Κάθε ομάδα αναφέρει στην ολομέλεια τις δραστηριότητες που έχει ολοκληρώσει και γίνεται ανταλλαγή πληροφοριών και ιδεών για την τελική παρουσίαση. Ο εκπαιδευτικός αναλαμβάνει συμβουλευτικό και συντονιστικό ρόλο, παρατηρεί και αξιολογεί τους μαθητές, δρα ως πόλος επικοινωνίας, δίνει νόημα και συνοχή στις προσπάθειές τους με τη συνεχή ανατροφοδότηση που τους παρέχει. Προσανατολίζει τους μαθητές, ώστε να αποφύγουν τη σπατάλη χρόνου βαδίζοντας εμπειρικά και με τη μέθοδο της δοκιμής και της πλάνης. Οι παρεμβάσεις του εκπαιδευτικού θα γίνονται μόνον, όταν και εφόσον το απαιτούν οι μαθητές.
Το τρίτο στάδιο είναι αυτό της παρουσίασης (presentation) της εργασίας Aπό τους μαθητές, κατά το οποίο διαμορφώνουν την τελική τους μελέτη. Η παρουσίαση της εργασίας τους είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού η τελική εκπόνησή της δίνει ηθική ικανοποίηση στους μαθητές και γίνεται με ποικίλους τρόπους, ανάλογα με τη φύση της εργασίας (προφορική, γραπτή, παρουσίαση με διάφορα εποπτικά μέσα, θεατρική παράσταση, εκθέσεις, κλπ).
Το τέταρτο στάδιο είναι αυτό της αξιολόγησης (assessment).
Παρότι οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι η παρουσίαση της εργασίας στην τελική της μορφή είναι το τελευταίο στάδιο του project, αξίζει να αφιερωθεί κάποιος χρόνος, ώστε να έχουν οι μαθητές τη δυνατότητα να κάνουν την αυτοκριτική τους και τον απολογισμό (reflection) της εμπειρίας που αποκόμισαν. Στο τέταρτο στάδιο, λοιπόν, αξιολογούν το αποτέλεσμα της εργασίας τους, εξετάζουν την επίτευξη ή μη των στόχων που αρχικά είχαν τεθεί, εκτιμούν τι θα μπορούσε να είχε γίνει διαφορετικά, διακρίνουν τα θετικά και αρνητικά στοιχεία της όλης διαδικασίας και δίνουν συμβουλές για τα επόμενα projects. Με τον τρόπο αυτό συνειδητοποιούν τη γνώση που αποκόμισαν, ενώ ο εκπαιδευτικός επωφελείται και από την εμπειρία των μαθητών για το σχεδιασμό μελλοντικών εργασιών. Αν επιθυμεί να διαπιστώσει την ικανοποίηση των παιδιών από τη συμμετοχή τους στη διεξαγωγή του project έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει διάφορα εργαλεία, όπως για παράδειγμα την ελεύθερη συζήτηση, το ερωτηματολόγιο, το φύλλο αξιολόγησης του μαθητή κ.τ.λ.
2.4. Οι θετικές επιδράσεις της μεθόδου project.
«Ειδικά σε τάξεις πολυπολιτισμικές τα πλεονεκτήματα της μεθόδου project έχουν ιδιαίτερη σημασία, αφού οι μαθητές αυτοί έχουν ανάγκη αξιοποίησης των ιδιαίτερων ικανοτήτων τους και απόλυτη ανάγκη ανάπτυξης των εσωτερικών κινήτρων τους, για να προσπαθήσουν να ενταχτούν με μεγαλύτερη επιτυχία στην οργανωμένη εργασία της σχολικής τάξης. Η μέθοδος project τους παρέχει και αυτή τη δυνατότητα, παράλληλα, όμως, λειτουργεί θετικά και σε πολλά άλλα επίπεδα», όπως παρατηρεί ο Νικολάου (2000: 253).
Συγκεκριμένα:
· Επιτυγχάνεται η ανάπτυξη και των τεσσάρων γλωσσικών δεξιοτήτων, που είναι η κατανόηση και η παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου. (ακρόαση-listening, ομιλία-speaking, ανάγνωση-reading, γραπτή έκφραση-writing). Στο αρχικό στάδιο ενός project οι μαθητές συζητούν και διαπραγματεύονται ένα θέμα και με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η κατανόηση και παραγωγή του προφορικού λόγου (listening, speaking). Στο επόμενο στάδιο του project οι μαθητές αντλούν πληροφορίες από ένα γραπτό ή προφορικό κείμενο (από εφημερίδες, άρθρα, Διαδίκτυο, τηλεόραση και οποιαδήποτε άλλη πηγή συλλογής υλικού) και τις μεταδίδουν σε μορφή διαγράμματος, σχεδίου, φυλλαδίου, έκθεσης, πίνακα κλπ. Οι μαθητές με τη διαδικασία αυτή παράγουν γραπτό λόγο (writing) έχοντας προηγουμένως μελετήσει, συλλέξει και οργανώσει τις πληροφορίες, που σκοπεύουν να μεταδώσουν, ενώ παράλληλα κατανοούν το λεξιλόγιο από πολλά γνωστικά πεδία μέσα από την κατανόηση γραπτού λόγου (reading). Η εξάσκηση των τεσσάρων δεξιοτήτων εξαρτάται βέβαια από το είδος και τη μορφή του project, το επίπεδο των μαθητών καθώς και τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί (Fried-Booth 2002:25-33).
· Εμπνέει και τους αλλοδαπούς και παλιννοστούντες μαθητές για συμμετοχή τους σε διάφορες ομαδικές δραστηριότητες, ενθαρρύνει την αποδοχή τους από την τάξη, βοηθάει στην ανάπτυξη του επικοινωνιακού λόγου, μέσω του οποίου ο αλλοδαπός μαθητής επιτυγχάνει ευκολότερα την ένταξή του στην ομάδα (Νικολάου: 2000:332), παράλληλα τον διδάσκει πώς να αντλεί μέσα από κάθε μάθημα, όχι μόνο γνώσεις αλλά και το ενδιαφέρον για το «διαφορετικό μαθητή» (Byram 1997:33).
· Τους παρέχεται επίσης η δυνατότητα να χρησιμοποιούν τη γλώσσα για αυθεντικούς σκοπούς, εφόσον τα θέματα, που διαπραγματεύονται αφορούν την πραγματικότητα. Για παράδειγμα να επικοινωνήσουν με κάποιον οργανισμό ή άλλο σχολείο, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, με στόχο να συλλέγουν πληροφορίες για την εργασία τους, το οποίο είναι πιο σημαντικό στη διαδικασία της μάθησης από το να επαναλαμβάνουν μετά τον εκπαιδευτικό εκφράσεις, που πιθανόν να μη χρειαστούν σε καμία επικοινωνία. Η διαδικασία αυτή δημιουργεί κλίμα ευχέρειας στη χρήση της γλώσσας και αυτοπεποίθηση στους μαθητές, αφού η προοδευτικά αναπτυσσόμενη αυτή ικανότητα των μαθητών μακροπρόθεσμα τους βοηθά να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του
εκπαιδευτικού, επαγγελματικού και κοινωνικού χώρου (Beglar et al. 2002: 98, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2003:379, Παϊζάνου κ.α. 2003:5-7).
· Οι μαθητές εξοικειώνονται με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή και ιδιαίτερα το Διαδίκτυο με αποτέλεσμα να κατακτούν την αγγλική ορολογία, η οποία αφορά στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Στη σύγχρονη εποχή η εξοικείωση αυτή κρίνεται απολύτως απαραίτητη, αφού η χρήση του υπολογιστή εμπλέκεται σε πολλούς τομείς της ζωής μας (εργασία, επικοινωνία, ψυχαγωγία κλπ).
· Αποφορτίζει τους μαθητές συναισθηματικά από το άγχος, που τους δημιουργεί το σχολικό περιβάλλον, αφού έχει αποδειχτεί ότι όλοι οι μαθητές απολαμβάνουν ιδιαίτερα τις εξωσχολικές δραστηριότητες, διότι δεν υπάρχει το άγχος της αξιολόγησης, το κλίμα είναι πιο άνετο και οι δάσκαλοι πιο χαλαροί.
· Μπορεί να προωθήσει την αλληλοκατανόηση και μια επικοινωνία που να βασίζεται όχι μόνο στο γλωσσικό κώδικα (γραπτό ή προφορικό) αλλά και στη γλώσσα του σώματος (μη λεκτική επικοινωνία) με την οποία εκφράζονται αμεσότερα τα συναισθήματα (Τζήκας 2005:131).
· Τονώνει την αυτοπεποίθησή τους, διότι ανακαλύπτουν ότι συμμετέχουν ενεργά στις διάφορες δραστηριότητες και ότι συνεισφέρουν στην ομάδα από την οποία γίνονται αποδεκτοί .
· Επιτυγχάνεται μια συνεργασία και επικοινωνία μεταξύ των αλλοδαπών, παλιννοστούντων και γηγενών μαθητών, ανταλλάσσουν σκέψεις και ιδέες, αξιοποιούν και ενεργοποιούν το μορφωτικό, γλωσσικό και πολιτιστικό κεφάλαιο της χώρας τους.
· Μαθαίνουν να αποκτούν δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν να ξεπερνούν την πολιτισμική διαφορά και να απολαμβάνουν τη διαπολιτισμική επαφή ( Γακούδη 2000: 424-25).
· Ιδιαίτερα, η διεξαγωγή κοινών projects μεταξύ σχολείων ξένων χωρών, όπως προαναφέρθηκε, προωθούν αβίαστα την επικοινωνία, το διάλογο και την ανταλλαγή απόψεων στην αγγλική γλώσσα με αποτέλεσμα να καλλιεργούνται οι επικοινωνιακές δεξιότητες των μαθητών (Chrysochoos et al. 2002:35-39).
· Τέλος, οι μαθητές που έχουν εμπειρία από ποικίλες συλλογικές δραστηριότητες διαθέτουν μεγαλύτερο εύρος πρακτικών, γεγονός που θα τους επιτρέπει να χειρίζονται με επιτυχία πολλές διαφορετικές κοινωνικές συναλλαγές, ως αυριανοί πολίτες. (Τρούκη 2005:37).
Τα σχέδια εργασίας επιδρούν θετικά στο μαθησιακό, στον αναπτυξιακό, αλλά και στον πολιτικό-κοινωνικό τομέα. Ειδικότερα,
- Εξετάζουν τη γνώση μέσα σε αυθεντικά πλαίσια, τα οποία ενεργοποιούν όλες τις αισθήσεις και έτσι κινητοποιούν καλύτερα τον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να οδηγούν σε υψηλότερο βαθμό κατανόησης των πραγμάτων.
- Δημιουργούν κοινότητες δράσης με ισχυρούς δεσμούς, που στηρίζουν την προσωπική ανάπτυξη των μαθητών.
- Αναβαθμίζουν τη σχέση των μαθητών στην επικοινωνία μεταξύ δασκάλου-μαθητή, γεγονός που συμβάλλει στην ανάπτυξη της ατομικής αυτονομίας και των κοινωνικών δεξιοτήτων του μαθητή.
- Προωθούν άμεσα τις συλλογικές διερευνήσεις, τις επιστημονικές δεξιότητες και στάσεις, που οικοδομούν τις προϋποθέσεις αυτομάθησης.
- Κάνουν ενιαία την εσωσχολική με την εξωσχολική ζωή και την επιστημονική με τη βιωματική γνώση, γεγονός που προσδίδει νόημα και σπουδαιότητα στη σχολική γνώση και με τον τρόπο αυτό προσελκύει το ενδιαφέρον του μαθητή.
- Παρέχουν δυνατότητες κριτικής ανάλυσης και ελέγχου της γνώσης και των πηγών της, αλλά και του τρόπου μετατροπής της γνώσης σε μορφές εξουσίας.
Όλα τα παραπάνω, αποτελούν χαρακτηριστικά «υψηλής παιδαγωγικής» και διασφαλίζουν συνθήκες προώθησης των ευρύτερων σκοπών της εκπαίδευσης.
Β ΜΕΡΟΣ
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
4. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΜΑ …
Αυτό που θα μας απασχολήσει σε αυτή την εργασία, είναι να δείξουμε στους μαθητές πώς μπορεί να συνυπάρξει, να «ντυθεί» η λογοτεχνία μουσικά και εικαστικά. Αυτό θα διαπιστωθεί μέσα από τη μουσική, τους ήχους, τα διάφορα ακούσματα, τις εικόνες, τη φαντασία ... Μέσα από ερωτήματα, ο μαθητής θα ανακαλύψει τη σχέση της λογοτεχνίας με τις τέχνες, θα εκφράσει τα συναισθήματά του μέσω αυτών (τεχνών) και θα μπει στη θέση του εκάστοτε λογοτέχνη κατανοώντας τα βαθύτερα νοήματα που πρεσβεύει.
5. Περιγραφή Μεθοδολογίας – Διαδικασίας αναλυτικά
Στη συνέχεια της έρευνας θα παρουσιάσουμε το θέμα της ερευνητικής εργασίας. Παρακάτω, θα δοθούν δύο λογοτεχνικά κείμενα, τα οποία καλούνται οι μαθητές να αναλύσουν, να σχολιάσουν και να ξεδιπλώσουν μέσα από ερωτήματα τη φαντασία τους και να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματά τους, θα «ντύσουν» μουσικά και εικαστικά τη λογοτεχνία!
Κείμενο:
Τα πάθη της βροχής (Κική Δημουλά)
Εν μέσω λογισμών και παραλογισμών
άρχισε κι η βροχή να λιώνει τα μεσάνυχτα
μ’ αυτόν τον πάντα νικημένο ήχο
σι, σι , σι.
Ήχος συρτός, συλλογιστός, συνέρημος,
ήχος κανονικός, κανονικής βροχής.
Όμως ο παραλογισμός
άλλη γραφή κι άλλην ανάγνωση
μού ’μαθε για τους ήχους.
Κι όλη τη νύχτα ακούω και διαβάζω τη βροχή,
σίγμα πλάι σε γιώτα, γιώτα κοντά στο σίγμα,
κρυστάλλινα ψηφία που τσουγκρίζουν
και μουρμουρίζουν ένα εσύ, εσύ , εσύ.
Και κάθε σταγόνα κι ένα εσύ,
όλη τη νύχτα
ο ίδιος παρεξηγημένος ήχος,
αξημέρωτος ήχος,
αξημέρωτη ανάγκη εσύ,
βραδύγλωσση βροχή,
σαν πρόθεση ναυαγισμένη
κάτι μακρύ να διηγηθεί
και λέει μόνο εσύ, εσύ , εσύ,
νοσταλγία δισύλλαβη,
ένταση μονολεκτική,
το ένα εσύ σαν μνήμη,
το άλλο σαν μομφή
και σαν μοιρολατρία,
τόση βροχή για μια απουσία,
τόση αγρύπνια για μια λέξη,
πολύ με ζάλισε απόψε η βροχή
μ’ αυτή της τη μεροληψία
όλο εσύ, εσύ , εσύ,
σαν όλα τ’ άλλα να ’ναι αμελητέα
και μόνο εσύ, εσύ , εσύ.
Το ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή "Το λίγο του κόσμου"(1971).Ο τίτλος του ποιήματος είναι συμβολικός καθώς τα πάθη της βροχής είναι τα πάθη της ποιήτριας εξαιτίας της απουσίας ενός αγαπημένου της προσώπου. Το θέμα του ποιήματος είναι το συναίσθημα της μοναξιάς και η απουσία του αγαπημένου προσώπου.
Ύστερα από διάλογο με τους μαθητές, αποφασίστηκε να δοθεί το ποίημα «Βροχή» της Κικής Δημουλά. Δυο λέξεις, η «μουσική» και η «βροχή», έφταναν για να κεντρίσουν το ενδιαφέρον των μαθητών. Προβληματίστηκαν σχετικά με τον ήχο της βροχής, πώς μπορούν να το αποδώσουν με φυσικό ήχο, ποια όργανα να χρησιμοποιήσουν, ακόμα και να μελοποιήσουν το ποίημα. Σε αυτό το σημείο, αφού έχει επιλεγεί το θέμα με το οποίο θα ασχοληθεί η τάξη, οι μαθητές χωρίζονται σε τρεις (3) ομάδες και καλούνται να συνεργαστούν και να μελετήσουν επτά (7) ερωτήματα η κάθε ομάδα.
Α. Παιδαγωγικοί στόχοι
Ας ξεκινήσουμε με τους στόχους που θέτουμε έτσι ώστε να φτάσουμε στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι μαθητές πρέπει να μπορούν: Να προσλαμβάνουν το λογοτεχνικό κείμενο ως έργο τέχνης και αισθητικό φαινόμενο στενά δεμένο με την εποχή του. Να κατανοήσουν την ιδιαιτερότητα της λογοτεχνικής γλώσσας, τον μεταφορικό και συμβολικό χαρακτήρα της, και να ανακαλύψουν την αισθητική λειτουργία της. Να κατακτήσουν την ικανότητα συναισθηματικής συμμετοχής. Να ερμηνεύουν με δημιουργικό τρόπο τα λογοτεχνικά έργα. Να ανακαλύψουν και να ασκήσουν τις καλλιτεχνικές δεξιότητές τους. Να συνδέσουν τα έργα με τη μουσική και τη μουσική με τα έργα. Να αναπαράγουν και να βρίσκουν μέσα στα ίδια τα έργα μουσικά μοτίβα. Να εκφραστούν συναισθηματικά με τη μουσική και τα εικαστικά.
Β. Διερευνητικά ερωτήματα
ΟΜΑΔΑ 1η
Δραστηριότηα 1η
Χωρίστε το ποίημα σε ενότητες.
Δραστηριότητα 2η
Προσθέστε πλαγιότιτλους.
Δραστηριότητα 3η
Η βροχή δίνει το έναυσμα για την έκφραση των συναισθημάτων της ποιήτριας. Τί συναισθήματα προκαλεί στην ποιήτρια η βροχή και γιατί η τελευταία ξεκινά τα μεσάνυχτα; Τί δηλώνει αυτό για τη ζωή της;
Δραστηριότητα 4η
- Μπείτε στο ρόλο της ποιήτριας και ακούστε τον ήχο της βροχής .Ποια ατμόσφαιρα δημιουργείται από το μονότονο ήχο της;
- Δημιουργείστε έναν πίνακα καταγράφοντας τον πιθανό ήχο της βροχής και το συναίσθημα που προκαλείται από τον ήχο που καταγράψατε.
Πιθανή κατηγοριοποίηση σε πίνακα.
ΒΡΟΧΗ
Ήχος (μουσική καταγραφή) | Συναίσθημα (τι προκαλεί το άκουσμά της) |
|
|
Δραστηριότητα 5η
- «σι, σι, σι»: Θυμηθείτε μια βροχερή ημέρα και τον ήχο της βροχής. Περιγράψτε τον ήχο της και της εναλλαγές του μέσα από έναν πίνακα.
Μουσική ανάλυση φυσικού ήχου βροχής | ΝΑΙ | ΟΧΙ |
|
Μονοτονία |
|
|
|
Ισορροπία
|
|
|
|
Crescendo ( =δυνάμωμα ήχου) |
|
| |
Decrescendo (μείωση/σβήσιμο ήχου) |
|
| |
Επανάληψη μουσικών μοτίβων |
|
|
Αφού συμπληρωθεί ο πίνακας, επεκτείνετε την έρευνά σας βρίσκοντας άλλους ήχους και μουσικά ακούσματα που να αντιπροσωπεύουν τη βροχή. Η έρευνα μπορεί να γίνει και μέσω μουσικών ιστοσελίδων (soundcloud, youtube κλπ).
- https://www.youtube.com/watch?v=rx29ueovsAE. Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα και ακούστε τη μουσική. Στη συνέχεια, έχοντας ως μουσικό χαλί τη συγκεκριμένη μουσική, δημιουργείστε έναν μονόλογο, ο οποίος θα αφορά τα αισθήματα που σας δημιουργεί η μουσική που ακούσατε. Ο μονόλογος θα παρουσιαστεί σε εκδήλωση του σχολείου.
Δραστηριότητα 6η
«βροχή», «μοναξιά», «απουσία»
Συνδέστε τις λέξεις μεταξύ τους. Λειτουργούν συμβολικά; Σε βιωματικό επίπεδο τί αντίκτυπο έχουν στην ποιήτρια;
Δραστηριότητα 7η
Η ποιήτρια παρακολουθεί και ακούει τον ήχο της βροχής και στην ουσία προβάλλει στη βροχή τα δικά της συναισθήματα που είναι ο ψυχικός πόνος που γεννά η μοναξιά και η απουσία του αγαπημένου προσώπου. Τα επίθετα «συλλογιστός» και «συνέρημος», τι αποδίδουν και σε τι συμβάλλουν όσον αφορά την ποιήτρια; Βρείτε κι άλλα επίθετα μέσα στο κείμενο και κατηγοριοποιείστε τα σε έναν πίνακα, γράφοντας τη σημασία τους.
Προτεινόμενος πίνακας.
Επίθετα | Σημασία |
|
|
|
|
ΟΜΑΔΑ 2η
Δραστηριότητα 1η
Βρείτε τα σχήματα λόγου της 2ης ενότητας.
Δραστηριότητα 2η
Ο ψυχικός πόνος, η στέρηση και η μοναξιά οδηγούν την ποιήτρια σε μια διαφορετική παρατήρηση και ανάγνωση του φυσιολογικού ήχου της βροχής. Η ψυχική έξαρση πού οδηγεί την ποιήτρια;
Δραστηριότητα 3η
Που φτάνει αυτή η έξαρση; Δημιουργείστε μια ολιγομελή θεατρική ομάδα και παρουσιάστε την κορύφωση των συναισθημάτων της ποιήτριας μέσα από κινήσεις και κατάλληλη μουσική υπόκρουση. Το θεατρικό θα παρουσιαστεί στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου στα πλαίσια της εκδήλωσης «Εκφράζομαι με κίνηση και μουσική».
Δραστηριότητα 4η
Παρατηρούμε ότι μέσα στο ποίημα φαίνεται έντονα η ανάγκη της ποιήτριας για επικοινωνία με το αγαπημένο πρόσωπο. Επιτυγχάνεται; Και αν ναι με ποιον τρόπο.
Δραστηριότητα 3η
Πώς νιώθει η ποιήτρια για την αποτυχημένη προσπάθεια επικοινωνίας; Με ποιες λέξεις την εκφράζει;
Δραστηριότητα 4η
- « υποταγή στη μοίρα ». Να σχολιαστεί η φράση και να γίνει μια μνεία για το ρόλο που έπαιζε η μοίρα στην αρχαιότητα. Το κείμενό σας να περιέχει και σχετικό φωτογραφικό υλικό.
- Πάρτε συνέντευξη από άτομα μεγαλύτερης ηλικίας (παππούδες, γιαγιάδες, γείτονες) ρωτώντας τους πώς οι ίδιοι έβλεπαν τη μοίρα.
Πιθανό ερωτηματολόγιο…
1. Τι σημαίνει για εσάς η λέξη «μοίρα»; |
2. Πιστεύετε σε αυτή και γιατί ; |
3. Πολλοί έχουν συνδυάσει τη μοίρα με αρνητικά αποτελέσματα για τη ζωή των ανθρώπων π.χ. ‘Δεν ήταν γραφτό του’, ‘Δεν το ήθελε η μοίρα του’ κλπ… Ποια η γνώμη σας για αυτή την άποψη; |
4. Τι θα κάνατε για να είναι καλύτερη η μοίρα σας; |
5. Ποια η γνώμη σας για τη μοίρα και τη θρησκεία; Συμβαδίζουν αυτές οι δύο; |
Δραστηριότητα 5η
Με ποιον τρόπο ο αναγνώστης συμμετέχει στο «πάθος» της ποιήτριας και πώς αυτή το πετυχαίνει; Διασαφηνίστε τον τόνο της απέναντι στον αναγνώστη.
ΟΜΑΔΑ 3η
Δραστηριότητα 1η
Αντιστέκεται τελικά η ποιήτρια στη συναισθηματική φόρτιση και στο μελόδραμα που αντιμετωπίζει; Πώς γίνεται αυτό;
Δραστηριότητα 2η
Καταφέρνει η βροχή με τη μονοτονία και την επανάληψή της να επηρεάσει την ποιήτρια; Περιγράψτε την αντίδρασή της. Οδηγείται, τελικά, στη λύτρωση και αν ναι σε ποιο σημείο του ποιήματος φαίνεται αυτό; (σημειώστε σχετικές εκφράσεις).
Δραστηριότητα 3η
Ποιο το ύφος της ποιήτριας στο ποίημα; Εάν ήσασταν στη θέση της ποιήτριας ποιο θα ήταν το δικό σας ύφος; Δώστε μια αναλυτική περιγραφή σε γραπτό ή άλλο πολυτροπικό κείμενο.
Δραστηριότητα 4η
Υπάρχει μουσικότητα μέσα στο ποίημα; Βρείτε τις λέξεις που τη δείχνουν. Στη συνέχεια, γράψτε σε μια στήλη ένα ανάλογο μουσικό μοτίβο το οποίο, κατά τη γνώμη σας, θα ταίριαζε με τις λέξεις αυτές. Για το μουσικό μοτίβο χρησιμοποιείστε όποιους μουσικούς ιστοτόπους επιθυμείτε.
Δραστηριότητα 5η
- Βρείτε τις εικόνες στο ποίημα. Αποδώστε τες ζωγραφίζοντας κάτι σχετικό ή κάνοντας κολλάζ.
- Ποιες ζωγραφικές τάσεις επικρατούσαν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό την εποχή που γράφτηκε το ποίημα:
- Έργα τέχνης ή στυλ τέχνης που ταιριάζουν με το θέμα ή το ύφος του ποιήματος (π.χ. Κλασική τέχνη, Βυζαντινή τέχνη, Λαϊκή τέχνη, Ιμπρεσιονισμός, Σουρεαλισμός κ.λ.π.):
ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
"Βροχή" του Χ.Λ.Μπόρχες
Το πρόσωπο της μέρας χαρακώνει
η αργυρή λεπίδα της βροχής
κι όμως η λάμψη αυτή που με κυκλώνει
είναι η βροχή μιας άλλης εποχής
Και σε χρονιές σε παίρνει
που η μοίρα σε μοίρανε να δεις μέσα απ' το χώμα
του ρόδου του εκατόφυλλου τη σπείρα
το άλικο παράξενό του χρώμα
Αυτή η βροχή που τα τζάμια θολώνει
Στην ξεχασμένη αυλή μιας γειτονιάς
Αλλοτινής τα σταφύλια χρυσώνει
Στην ξεχασμένη αυλή μιας γειτονιάς
Ερώτηση 6η
Παραπάνω σας δίνεται το κείμενο «Βροχή» του Χ.Λ. Μπόρχες.
- Κάντε σύγκριση με «Τα πάθη της βροχής» της Δημουλά.
- Μελοποιείστε το κείμενο, «ντύνοντάς» το με το κατάλληλο, για εσάς, μουσικό χαλί. Για να γίνει με επιτυχία, εντοπίστε φράσεις κλειδιά και τη δυναμική τους.
ΟΜΑΔΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
- Δημιουργείστε κολλάζ από διάφορες εικόνες της βροχής και παρουσιάστε το μέσα στην τάξη.
- Οργανώστε μια μικρή μουσική ομάδα και αναπαραστείστε ο καθένας με διαφορετικά μουσικά όργανα τον ήχο της βροχής και κάντε μια παράσταση στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου.
- «Το παιχνίδι με τους ήχους» … Οι μαθητές χωρίζονται σε δύο (2) ομάδες. Η πρώτη ομάδα βρίσκει διαφόρων ειδών μουσικές και η δεύτερη «μαντεύει» τα συναισθήματα που τους προκαλεί το άκουσμα αυτών των ήχων.
6. Συμπεράσματα
Με αυτή την εργασία, έγινε μια έρευνα σχετικά με τη συνθετική εργασία ή αλλιώς project και πως μπορούμε μέσω αυτού να συνδυάσουμε τις τέχνες (εικαστικά, μουσική) με τη λογοτεχνία. Αναλυτικότερα ,στο πρώτο κεφάλαιο, έγινε μια εισαγωγή για το περιεχόμενο της εργασίας, δίνοντας έμφαση στην έννοια της μουσικής, των εικαστικών και της λογοτεχνίας. Εν συνεχεία, μιλήσαμε διεξοδικά για τη συνθετική εργασία, γνωστή και ως project και πως αυτή λειτουργεί στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. Στα επιμέρους κεφάλαια, αναλύσαμε για ποιο λόγο γίνονται οι συνθετικές εργασίες και σε τι αποσκοπούν. Μιλήσαμε για τη μέθοδο project και τα είδη της, καθώς και τις φάσεις-στάδια εφαρμογής της συγκεκριμένης μεθόδου, αναλύοντας ένα-ένα τα στάδια με τη σειρά. Παρακάτω, μιλήσαμε για τη συνθετική εργασία και τη σχέση της με τις νέες τεχνολογίες και δη το διαδίκτυο. Σε επιμέρους μέρος του κεφαλαίου, αναφερθήκαμε στους τομείς άντλησης θεμάτων για το σχέδιο εργασίας όπως είναι η κοινωνία, το περιβάλλον και άλλα… Σε ένα δεύτερο κεφάλαιο, δόθηκαν παραδείγματα αναλυτικού προγράμματος σε διάφορες χώρες, όπως Ελλάδα, Αγγλία, Ιρλανδία και Γαλλία, παρουσιάζοντάς το σε κάθε μία από αυτές. Η παρουσίαση αφορούσε το μάθημα της Γλώσσας σε επίπεδο Γυμνασίου.
Στο δεύτερο μέρος της έρευνας, μιλήσαμε λίγο για τη θεματολογία και στη συνέχεια έγινε αναλυτική περιγραφή της μεθοδολογίας. Στην πρώτη φάση της λογοτεχνικής επεξεργασίας οι μαθητές κλήθηκαν να επιλέξουν από αυτήν τη συλλογή των ποιημάτων το ποίημα-τραγούδι που τους ενέπνεε. Συμπλήρωσαν το φύλλο εργασίας που σχετίζεται τόσο με την ερμηνεία του ποιήματος όσο και με τον ποιητή και την εποχή του (Καταγωγή-οικογένεια, Σπουδές-επαγγελματική σταδιοδρομία, ταξίδια, συλλογές, διακρίσεις, τεχνοτροπία μέσα στην εποχή του). Η αναφορά των πηγών είτε έντυπων είτε ηλεκτρονικών οδηγούσε τους μαθητές στην ακριβολογία. Όσοι μαθητές επέλεξαν ποιήματα του ίδιου ποιητή, αν ήθελαν, συγκροτήθηκαν σε μικρότερες ομάδες για την από κοινού συμπλήρωση του φύλλου εργασίας είτε αντλούσαν από την ίδια είτε από διαφορετικές πηγές. Στη δεύτερη φάση της εικαστικής επεξεργασίας συμπλήρωσαν το επόμενο φύλλο εργασίας. Εδώ ερεύνησαν τις ζωγραφικές τάσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό την εποχή που γράφτηκε το ποίημα, τα έργα τέχνης ή στυλ τέχνης που ταιριάζουν με το θέμα ή το ύφος του ποιήματος (π.χ. Κλασική τέχνη, Βυζαντινή τέχνη, Λαϊκή τέχνη, Ιμπρεσιονισμός, Σουρεαλισμός κ.λ.π.), την επιλογή κατάλληλης τεχνικής για την απόδοση της ατμόσφαιρας του ποιήματος (π.χ. τέμπερες, κολάζ, φροτάζ, ματιέρες κ.λ.π.), την επιλογή της χρωματικής κλίμακας που προσεγγίζει πιο πιστά τα συναισθήματα που δημιουργεί η ανάγνωση του ποιήματος. Στο τέλος κλήθηκαν να αφήσουν ελεύθερη τη φαντασία τους και να προσπαθήσουν να μεταφράσουν το ύφος, την ατμόσφαιρα ή το περιεχόμενο του ποιήματος στη «γλώσσα της ζωγραφικής» χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα για την κάθε περίπτωση μέσα (χρώματα, σχήματα, τεχνικές, στυλ ζωγραφικής κ.λ.π.). Η τρίτη φάση της μουσικής επεξεργασίας σχετίζεται με τη μελοποίηση, τη μουσική ακρόαση, την κατάλληλη μουσική επένδυση για την έκφραση συναισθημάτων κλπ. Μια μικρότερη ομάδα ποιημάτων από τα σχολικά τους εγχειρίδια, που δεν έχουν ακόμη μελοποιηθεί, προσφέρθηκε για προτεινόμενες μουσικές από τους μαθητές που συμπλήρωσαν
το φύλλο εργασίας δίνοντας έτσι διέξοδο στις μουσικές γνώσεις και αναζητήσεις τους. Για αυτό το σκοπό, επιλέχτηκαν δυο λογοτεχνικά κείμενα, πάνω στα οποία κλήθηκαν οι μαθητές μέσω ερωτήσεων, να «ντύσουν» όπως είναι και ο τίτλος της έρευνας, μουσικά και εικαστικά τη λογοτεχνία. Για κάθε ένα από αυτά τα κείμενα, υπήρξε ερέθισμα ώστε να είναι σε θέση να εκφράσουν συναισθήματα μέσω της μουσικής και των τεχνών. Το κείμενο που δώσαμε στους μαθητές, ήταν η «Βροχή» της Κικής Δημουλά. Αφού τέθηκαν οι παιδαγωγική μας στόχοι και τι θέλουμε να επιτύχουμε, δημιουργήσαμε μαζί με τους μαθητές δραστηριότητες. Χωρίστηκαν σε ομάδες, προβληματίστηκαν και με βάση αυτό τον προβληματισμό που είχε να κάνει κυρίως με τη μουσική και τα έργα αυτά, ξεκίνησε η έρευνα. Όταν ολοκληρώθηκε η έρευνα, έγινε αξιολόγηση, από κοινού εκτίμηση της δουλειάς, συνολική από όλα τα μέλη της ομάδας εργασίας, συζήτηση για το κατά πόσο επιτεύχθηκαν οι αρχικοί στόχοι, πώς κύλησε η όλη διαδικασία και ποια ήταν τα αποτελέσματα. Ακόμα, έγινε εκτίμηση της εμπειρίας ατομικά και ομαδικά, εντοπίστηκαν λάθη και προβλήματα που υπήρξαν, αλλά και υπενθύμιση όλου του πλούσιου γνωστικού και βιωματικού υλικού που κατακτήθηκε.
Θεωρώ πως μελλοντικά μπορεί να υπάρξει εξέλιξη και να διερευνηθεί περαιτέρω το κεφάλαιο που ονομάζεται συνθετική εργασία. Το project, είναι μια μέθοδος που στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έκανε την εμφάνισή του, κυρίως στην εκπαίδευση και παρουσιάζει διαρκή εξέλιξη, οπότε σίγουρα υπάρχουν προοπτικές, για παράδειγμα για περαιτέρω έρευνα και εμπλουτισμό σε μελλοντικό στάδιο.
Συμπλήρωσε στην Carrefour τα στοιχεία σου και κέρδισε δωροεπιταγή 200€
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 11/12
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
