Alfavita Newsroom Του Απόστολου Κ. Καρύδα*
Στις 11-5-2016 δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης Υπουργική Απόφαση (ΥΑ) (ΦΕΚ 1324 τΒ, 11-5-2016) με θέμα «Ωρολόγιο Πρόγραμμα Ενιαίου Τύπου Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου». Με την ΥΠ αυτή καθιερώνεται σε όλα τα σχολεία της χώρας ο Ενιαίος Τύπος του Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου με ισχύ από το επόμενο σχολικό έτος 2016-2017. Η ΥΑ συμπληρώνεται με νέα εγκύκλιο του ΥΠΠΕΘ (Αρ. Πρωτοκόλλου: 87776/Δ1, 30-05-2016) με θέμα «Προγραμματισμός λειτουργίας του Ολοήμερου Προγράμματος των Ενιαίου Τύπου Ολοήμερων Δημοτικών Σχολείων και των Ολοήμερων Νηπιαγωγείων για το σχολικό έτος 2016-2017» στην οποία αποσαφηνίζονται και επεκτείνονται τα κριτήρια επιλογής των μαθητών και μαθητριών στον Ενιαίο Τύπο του Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου. Στο κείμενο που ακολουθεί θα δούμε από πιο κοντά μερικές διαστάσεις των αποφάσεων των σχετικών με το Ολοήμερο Σχολείο και θα καταθέσουμε μερικούς προβληματισμούς και διορθωτικές προτάσεις επί των αποφάσεων του ΥΠΠΕΘ.
Ενιαίο Ολοήμερο Σχολείο για όλα ή για ορισμένα παιδιά;
Ο Υπουργός Παιδείας στις δημόσιες εμφανίσεις και συνεντεύξεις του δικαιολογεί την αναγκαιότητα δημιουργίας του Ενιαίου Τύπου του Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου με το βασικό επιχείρημα πώς όλα τα παιδιά δικαιούνται να έχουν πρόσβαση στα μορφωτικά και πολιτισμικά αγαθά (θεατρική αγωγή, ΤΠΕ, ξένες γλώσσες κ.ο.κ.) στα οποία μέχρι πρότινος είχαν πρόσβαση μόνο ορισμένα παιδιά (αυτά που φοιτούσαν στα σχολεία με Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα ή σχολεία ΕΑΕΠ). Μέχρις εδώ το επιχείρημα φαίνεται βάσιμο. Εκεί που το πράγμα «χαλάει» είναι όταν στις δύο εγκυκλίους του ΥΠΠΕΘ προβλέπεται πως στον νέο τύπο του Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου (από τα 6-θέσια δημοτικά σχολεία και πάνω) δεν έχουν δικαίωμα εγγραφής και φοίτησης όλα τα παιδιά άλλα μόνο ορισμένα, αυτά των εργαζόμενων γονέων αρχικά (Υπουργική Απόφαση, ΦΕΚ 1324 τΒ, 11-5-2016) και κάποιων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων - μαθητές πολύτεκνων/μονογονεϊκών οικογενειών, μαθητές με γονείς με χρόνιες παθήσεις/ενταγμένους σε πρόγραμμα απεξάρτησης/φυλακισμένους - αργότερα (Εγκύκλιος 87776/Δ1, 30-05-2016). Η απόφαση αυτή, όμως, από τη μια καταστρατηγεί το αρχικό επιχείρημα του Υπουργού Παιδείας σύμφωνα με την οποία όλα τα παιδιά οφείλουν να έχουν πρόσβαση σε όλα τα μορφωτικά και πολιτισμικά αγαθά χωρίς εξαιρέσεις και αποκλεισμούς και, αφετέρου, αντιστρατεύεται την αντίληψη της δωρεάν και δημόσιας παιδείας για όλα τα παιδιά, αντίληψη και θέση που προβλέπεται από το Σύνταγμα της χώρας στο οποίο ρητά αναφέρεται πως: «Όλοι οι Έλληνες έχουν δικαίωμα δωρεάν παιδείας, σε όλες τις βαθμίδες της, στα κρατικά εκπαιδευτήρια» (Σύνταγμα της Ελλάδας, 2008, άρθρο 16, §4).
Επειδή και το Νέου Τύπου Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο είναι και αυτό Σχολείο και ως τέτοιο οφείλουμε να το αντιμετωπίζουμε, είναι σαφές ότι πρέπει να απευθύνεται σε όλες τις ελληνικές οικογένειες και να μπορούν να το παρακολουθήσουν όλα τα παιδιά χωρίς φίλτρα, αποκλεισμούς και περιορισμούς (σε συμφωνία και με τις επιταγές του Συντάγματος). Πόσο μάλλον που στην προαιρετική (πρωινή και απογευματινή) ζώνη του Ενιαίου Τύπου Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου προσφέρονται υπηρεσίες (προετοιμασία μαθημάτων επόμενης μέρας) και μορφωτικά αγαθά (καλλιτεχνική παιδεία, θεατρική αγωγή, ΤΠΕ, πολιτισμικοί όμιλοι κ.ο.κ.) διαφορετικά από εκείνα της υποχρεωτικής ζώνης, αγαθά και υπηρεσίες που εμπλουτίζουν και διευρύνουν με νέους και καινοτομικούς τρόπους τη μόρφωση και την ανάπτυξη των παιδιών.
Μία μεταβατική πρόταση (μέχρις ότου υπάρξει οριστική πρόβλεψη για εγγραφή και φοίτηση για όλα τα παιδιά και για τα 6-θέσια δημοτικά σχολεία και πάνω) θα ήταν να ανατεθεί στο Σύλλογο Διδασκόντων (ΣΔ) του κάθε σχολείου η αρμοδιότητα του να αποφασίζει ποια παιδιά ανήκουν στις λεγόμενες ευάλωτες κοινωνικές ομάδες ή όχι, αφού αυτό προβλέπεται προς το παρόν από τις σχετικές εγκυκλίους ως προϋπόθεση για την εγγραφή στο Ολοήμερο Σχολείο. Πράγματι, ο ΣΔ των σχολείων είναι ο μόνος που έχει πραγματική επίγνωση της κοινωνικής, οικονομικής και εργασιακής κατάστασης των οικογενειών των μαθητών και μαθητριών και κατ’ επέκταση των αναγκών των οικογενειών. Στο ΣΔ των σχολείων, επομένως, ας ανατεθεί η ευθύνη και η αρμοδιότητα να αποφασίσει για κάθε οικογένεια και κάθε παιδί χωριστά αν πληρεί τα κριτήρια εγγραφής ή μη στο Ολοήμερο Σχολείο.
Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο και διασφάλιση της ποιότητας
Μία άποψη που διατρέχει τα τελευταία χρόνια το δημόσιο λόγο και επηρεάζει σε ένα βαθμό την κοινή γνώμη είναι πως το Ολοήμερο Σχολείο έχει χάσει προ πολλού την μορφωτική και παιδαγωγική του ιδιότητα και έχει μετεξελιχθεί σε κέντρο φύλαξης και «χαλαρής» απασχόλησης των παιδιών των εργαζόμενων γονέων. Αν και η άποψη αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό λανθασμένη και αστήρικτη (καθώς όλοι αυτοί και αυτές που ασχολούνται λίγο πιο σοβαρά με τα ζητήματα της δημόσιας εκπαίδευσης γνωρίζουν πως η πλειονότητα των ελλήνων εκπαιδευτικών προσέφεραν και προσφέρουν υψηλού επιπέδου μορφωτικό και παιδαγωγικό έργο στα ολοήμερα σχολεία της χώρας), εντούτοις θα ήταν ενδεδειγμένο οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί να διασφαλίσουν πως το Προαιρετικό Ολοήμερο Σχολείο θα χαρακτηρίζεται από υψηλά μορφωτικά και παιδαγωγικά στάνταρτς. Με ποιο τρόπο; Εκτός από θέμα προσωπικής ευθύνης του κάθε και της κάθε εκπαιδευτικού υπάρχει και ένας πρόσθετος τρόπος διασφάλισης της ποιότητας του Προαιρετικού Ολοήμερου Σχολείου. Αυτός ο τρόπος δεν είναι άλλος από το να αναλάβουν οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί την επαγγελματική ευθύνη του προγραμματισμού και του απολογισμού σε κάποια περιοδική βάση (π.χ. ανά μήνα ή ανά δύο μήνες) του προσφερόμενου εκπαιδευτικού και παιδαγωγικού έργου του Ολοήμερου Σχολείου. Αυτό σημαίνει, με άλλα λόγια, ότι οι εκπαιδευτικοί του Προαιρετικού Ολοήμερου Σχολείου θα έχουν την ευθύνη να συντάσσουν στην αρχή της ορισμένης χρονικής περιόδου έναν μικρό προγραμματισμό του έργου τους, καθώς, επίσης, και έναν , περιεκτικό απολογισμό των πεπραγμένων στο τέλος της κάθε περιόδου. Με αυτό τον τρόπο είναι βέβαιο ότι οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί θα αναγορευτούν σε θεματοφύλακες της ποιότητας του Ολοήμερου Σχολείου, προσθέτοντας κύρος, αυτονομία και ευθύνη στο ΣΔ του σχολείου και στο σχολείο καθεαυτό.
Ποιοί διδάσκουν και τι διδάσκουν;
Στην υπουργική απόφαση για το Νέου Τύπου Ολοήμερο Σχολείο προβλέπεται (ΥΑ, ΦΕΚ 1324 τΒ, 11-5-2016) πως «Σε περιπτώσεις αδυναμίας κάλυψης του προγράμματος από εκπαιδευτικούς των αντίστοιχων ειδικοτήτων, η διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων της Αισθητικής Αγωγής (Εικαστικά, Μουσική, Θεατρική Αγωγή) και της Φυσικής Αγωγής δύναται να ανατεθεί σε εκπαιδευτικούς του κλάδου ΠΕ70. Ειδικότερα για τα 4/θέσια και 5/θέσια Δημοτικά Σχολεία η διδασκαλία του γνωστικού αντικειμένου των ΤΠΕ, σε περιπτώσεις αδυναμίας κάλυψης του ωρολογίου προγράμματος από εκπαιδευτικούς της αντίστοιχης ειδικότητας, δύναται να ανατεθεί σε εκπαιδευτικούς του κλάδου ΠΕ70 οι οποίοι διαθέτουν πιστοποίηση Β΄ επιπέδου». Η πρόβλεψη αυτή (αν εξαιρέσει κανείς τη λογιστική διάσταση του πράγματος, του να βγει, δηλαδή, ο λογαριασμός και να καλυφθούν τα κενά των σχολείων) είναι αρκετά επισφαλής. Όλα τα γνωστικά και μορφωτικά αγαθά που προσφέρει το σχολείο (και σε αυτά, βεβαίως, ανήκουν και τα μαθήματα της Αισθητικής Αγωγής, της Φυσικής Αγωγής και των ΤΠΕ) υποστηρίζονται (ή πρέπει να υποστηρίζονται) από τη σχετική ισχυρή παιδαγωγική επιστήμη και ματιά. Την επιστήμη αυτή και την συνακόλουθη παιδαγωγική ματιά την έχουν σπουδάσει και ασκήσει οι εκπαιδευτικοί των αντίστοιχων ειδικοτήτων. Αυτοί και αυτές, επομένως, οι εκπαιδευτικοί των ειδικοτήτων είναι οι μόνοι αρμόδιοι και αρμόδιες για να διδάξουν αυτά τα γνωστικά αντικείμενα. Κάθε άλλη προσέγγιση δημιουργεί ζητήματα μορφωτικών και παιδαγωγικών εκπτώσεων και η ελληνική δημόσια εκπαίδευση μόνο από τέτοιες εκπτώσεις δεν έχει ανάγκη.
Αφαιρέσεις και προσθέσεις με νόημα ή επισφαλής λογιστική;
Τέλος, αλλά όχι μικρότερο σε σημασία, είναι και ένα άλλο θέμα το οποίο προβλέπεται από την υπουργική απόφαση για το Νέου Τύπου Ολοήμερο Σχολείο (ΥΑ, ΦΕΚ 1324 τΒ, 11-5-2016). Πρόκειται για το θέμα της αφαίρεσης των ωρών της Ευέλικτης Ζώνης και της Θεατρικής Αγωγής από το ωρολόγιο πρόγραμμα της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης του υποχρεωτικού προγράμματος του σχολείου (8:00 π.μ. – 13:00 μ.μ.). Κατ’ αρχάς, για την οικονομία της κουβέντας, ας θεωρήσουμε βάσιμο το επιχείρημα (που χρησιμοποιήθηκε και από τον ίδιο τον Υπουργό Παιδείας) πως οι επτά ώρες υποχρεωτικής διδασκαλίας των σχολείων ΕΑΕΠ ήταν εξαντλητική για τους μαθητές και τις μαθήτριες, επιχείρημα που οδήγησε στην κατάργηση των σχολείων αυτών και στη δημιουργία του νέου τύπου Ολοήμερου Σχολείου. Το ερώτημα, βεβαίως, είναι ποια μαθήματα αφαιρούνται στη μετάβαση από το υποχρεωτικό επτάωρο των σχολείων ΕΑΕΠ στο εξάωρο των νέου τύπου σχολείων. Στην περίπτωσή μας θα υποστηρίξουμε ότι είναι παιδαγωγικά λάθος η απόφαση για περικοπή των ωρών της Ευέλικτης Ζώνης και της Θεατρικής Αγωγής από το ωρολόγιο πρόγραμμα της Ε΄ και ΣΤ΄ τάξης. Πράγματι, η Ευέλικτη Ζώνη Διαθεματικών και Δημιουργικών Δραστηριοτήτων προστέθηκε, κατ’ αρχάς, στο ωρολόγιο πρόγραμμα των σχολείων για να προσφέρει ένα πιο χαλαρό περιβάλλον δημιουργίας και μάθησης σε σχέση με το σχετικά αυστηρό περιβάλλον διδασκαλίας των τυπικών μαθημάτων της υποχρεωτικής πρωινής ζώνης.
Σύμφωνα με τις οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για την Ευέλικτη Ζώνη, σε αυτήν α) με τη σχετική ελευθερία του/της εκπαιδευτικού στην επιλογή των θεμάτων, β) με την προώθηση της διαθεματικής προσέγγισης στη γνώση, γ) με τον προσανατολισμό και τη σύνδεση με τα ενδιαφέροντα των παιδιών και δ) με την εφαρμογή και την αξιοποίηση συνεργατικών μεθόδων έρευνας και δράσης (όπως π.χ. η μέθοδος πρότζεκτ) επιδιώκεται α) να αντισταθμιστεί η ανελαστικότητα, οι μονομέρειες και ο πολυκερματισμός του παραδοσιακού σχολείου και, επίσης, β) να υποστηριχτεί η ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού, ώστε να προετοιμαστούν καλύτερα οι μαθητές και οι μαθήτριες ως αυριανοί πολίτες της κοινωνίας της γνώσης, της τεχνολογίας και της πολυπολιτισμικότητας (ΠΙ, Ευέλικτη Ζώνη, Οδηγός για την εφαρμογή της ευέλικτης ζώνης, 2001).
Αντίστοιχα, σε ότι αφορά στο μάθημα της Θεατρικής Αγωγής, επισημαίνεται (και πάλι από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο) πως με το μάθημα αυτό επιτυγχάνεται η ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού: γνωστική, σωματική, συναισθηματική και κοινωνική. Πιο συγκεκριμένα, δηλώνεται πως μέσω της Θεατρικής Αγωγής και των τεχνικών του θεάτρου γενικότερα το παιδί καλλιεργεί την προφορική του γλώσσα (μέσα από τον αυτοσχεδιασμό και τη δραματοποίηση), τη γλώσσα του σώματος (σωματική, κινησιολογική και ψυχοσωματική ανάπτυξη), τη σχέση με το χώρο, τη σχέση με τα κείμενα και την πρωτότυπη συγγραφή και, τέλος, μαθαίνει να λειτουργεί αποτελεσματικά, να επικοινωνεί και να συνεργάζεται μαζί με τους συνομηλίκους του σε ομάδα (ΠΙ, Θεατρική Αγωγή, Βιβλίο του δασκάλου, 2006).
Από τα παραπάνω φαίνεται ότι τόσο το μάθημα της Ευέλικτης Ζώνης όσο και αυτό της Θεατρικής Αγωγής παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών και μαθητριών (γνωστική, σωματική, συναισθηματική και κοινωνική). Επιπλέον προσθέτουν πολλά στην αυτονομία του εκπαιδευτικού έργου λόγω της σχετικής ελευθερίας που υπάρχει στην επιλογή των θεμάτων, στο χρόνο ανάπτυξης των δημιουργικών δραστηριοτήτων και στα ισχυρά περιθώρια δημιουργικού αυτοσχεδιασμού που προσφέρουν στους εκπαιδευτικούς και στους μαθητές και τις μαθήτριες. Τα παραπάνω αναδεικνύουν ότι τα μαθήματα της Ευέλικτης Ζώνης και της Θεατρικής Αγωγής είναι απαραίτητα για όλες τις τάξεις, επομένως και για την Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη. Ευχής έργο είναι, βεβαίως, οι αρχές οι μέθοδοι και η παιδαγωγική της Ευέλικτης Ζώνης και της Θεατρικής Αγωγής να ενσωματωθούν σιγά- σιγά στις αρχές και στις πρακτικές της καθημερινής διδακτικής πράξης σε όλα τα μαθήματα και σε όλες τις δραστηριότητες του σχολείου. Μέχρι τότε όμως φαίνεται να είναι σημαντικό τόσο η Ευέλικτη Ζώνη όσο και η Θεατρική Αγωγή να πάρουν τη θέση που τις αξίζει στο ωρολόγιο πρόγραμμα όλων των τάξεων του σχολείου.
ΥΓ. Πολλές από τις απόψεις που κατατίθενται σε αυτό το κείμενο είναι αποτέλεσμα των παιδαγωγικών συζητήσεων που είχαμε με τους εκπαιδευτικούς των σχολείων της 9ης Περιφέρειας Εκπαίδευσης Ανατολικής Θεσσαλονίκης. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν είναι στις προθέσεις του κειμένου να υποδείξει στο ΥΠΠΕΘ ποια μαθήματα να προσθέσει (πόσο μάλλον να αφαιρέσει) από το ωρολόγιο πρόγραμμα των σχολείων. Πρόθεση είναι, όμως, να καταδείξει τις επιστημονικές και παιδαγωγικές συνέπειες των αποφάσεων του ΥΠΠΕΘ που αφορούν στη δημιουργία του Ενιαίου Ολοήμερου Δημοτικού Σχολείου και τη σχέση τους με την πλουραλιστική ανάπτυξη και μόρφωση των παιδιών.
* Ο Απόστολος Κ. Καρύδας είναι Σχολικός Σύμβουλος Α/θμιας εκπαίδευσης στη Θεσσαλονίκη με μεταπτυχιακές σπουδές (Msc & PhD) στις Επιστήμες της Αγωγής και στις Νέες τεχνολογίες στην Εκπαίδευση.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 17 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 17/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
