Alfavita Newsroom Είναι η ιδιοφυΐα απλώς ένας συνδυασμός εξαιρετικού ταλέντου και απεριόριστης φιλοδοξίας; Ή μήπως κρύβεται πίσω της και κάτι πιο σκοτεινό, όπως η ανάγκη της κοινωνίας να δημιουργεί μύθους; Αν κάποτε αρκούσε να είσαι οραματιστής, εκκεντρικός ή «παράξενος» για να αναγνωριστείς ως ιδιοφυΐα –όπως συνέβη με τον Εντισον, τον Αϊνστάιν, τον Πικάσο ή τον Τζον Νας– σήμερα τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα.
Η δημοσιογράφος Έλεν Λιούις, μέσα από το βιβλίο της The Genius Myth (Ο μύθος της ιδιοφυΐας), φωτίζει την κρυφή πλευρά της έννοιας που καθόρισε γενιές. Γιατί η ιδιοφυΐα, μας λέει, δεν είναι απλώς ζήτημα IQ ή δημιουργικότητας· είναι κατασκευή. Είναι αφήγημα. Και το ποιος έχει το «προνόμιο» να αναγνωριστεί ως ιδιοφυΐα, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το φύλο, την τάξη, την εξουσία.
Το ταλέντο δεν αρκεί
Η Λιούις προειδοποιεί: το να τοποθετούμε ανθρώπους σε βάθρα μόνο και μόνο επειδή είναι ταλαντούχοι, κρύβει κινδύνους. Το «πέπλο» της ιδιοφυΐας συχνά συγκαλύπτει συμπεριφορές που αλλιώς θα θεωρούνταν κατακριτέες – αλκοολισμό, εγκατάλειψη οικογένειας, ακόμη και κακοποιητική συμπεριφορά. Η κοινωνία δείχνει ανοχή γιατί έχει μάθει να συνδέει τη μεγαλοφυΐα με την αντισυμβατικότητα.
Πολυάριθμες βιογραφίες καλλιτεχνών και επιστημόνων αναζητούν τρόπους να εξηγήσουν, αν όχι να εξωραΐσουν, την τοξικότητα ή την ανευθυνότητα, παρουσιάζοντάς τις ως «παρενέργειες» της μεγαλοφυΐας. Κι έτσι, το αφήγημα επαναλαμβάνεται: ο «ιδιοφυής» είναι υπεράνω των κανόνων.
Μύθος με αποκλεισμούς
Ποιος όμως έχει την πολυτέλεια να ζει σαν ιδιοφυΐα; Σύμφωνα με τη Λιούις, σχεδόν πάντα πρόκειται για άνδρες, κυρίως λευκούς, που στηρίχθηκαν από γυναίκες οι οποίες θυσίασαν τα δικά τους όνειρα. Από τη Μαίρη Σέλεϊ μέχρι τη Ροζαλίντ Φράνκλιν και την Κάθριν Τζόνσον, οι ιστορίες είναι πολλές: γυναίκες που εργάστηκαν πίσω από τις σκηνές, για να λάμψει ένας άνδρας μπροστά στο φως της δημοσιότητας.
Και δεν είναι μόνο θέμα ιστορικής αδικίας. Είναι και ζήτημα συλλογικής αντίληψης. Όταν η λέξη «ιδιοφυΐα» μοιάζει να ανήκει σχεδόν αποκλειστικά στους άνδρες, πώς να οραματιστεί ένα κορίτσι τον εαυτό του σε αυτόν τον ρόλο;
Η ίδια συμπεριφορά, διαφορετική ερμηνεία
Η Λιούις επισημαίνει ότι ακόμη και όταν οι γυναίκες επιδεικνύουν χαρακτηριστικά που θαυμάζονται στους άνδρες –πάθος, απαιτητικότητα, δημιουργική εμμονή– συχνά κρίνονται αρνητικά: θεωρούνται «δύστροπες», «ψυχρές», «δύσκολες στη συνεργασία». Εκεί που ένας άνδρας χαρακτηρίζεται «απαιτητικός δημιουργός», μια γυναίκα γίνεται «προβληματική».
Αυτή η προκατάληψη περιορίζει όχι μόνο την αναγνώριση των γυναικών, αλλά και την πρόσβασή τους σε ηγετικούς ή δημιουργικούς ρόλους. Όταν δεν υπάρχουν γυναικεία πρότυπα ιδιοφυΐας, η κοινωνική φαντασία τις αποκλείει.
Να ξαναγράψουμε το αφήγημα
Το The Genius Myth δεν υποτιμά το ταλέντο ή την ατομική προσπάθεια. Προτείνει όμως μια αλλαγή στην οπτική μας. Αντί να φτιάχνουμε «θρύλους» απομονώνοντας πρόσωπα από το κοινωνικό και συνεργατικό τους περιβάλλον, μπορούμε να δούμε την ιδιοφυΐα ως έκφανση μιας πιο σύνθετης πραγματικότητας: όπου τα επιτεύγματα δεν ανήκουν μόνο σε έναν, αλλά και σε όσους και όσες συνέβαλαν σε αυτά.
Ίσως τελικά το πιο ριζοσπαστικό που μπορούμε να κάνουμε είναι να πάψουμε να μιλάμε για «ιδιοφυΐες» – και να αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε το ταλέντο, τη δουλειά, τη φαντασία, χωρίς να τα ντύνουμε με το πέπλο της υπεροχής ή του μύθου.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο 2025: Ποιοι πρέπει να «τρέξουν» για έκπτωση στον λογαριασμό ρεύματος
750 ευρώ σε 170.000 πολίτες - Πάρτε τα με μια μόνο αίτηση και όλα εξα αποστάσεως μέσω golearn
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 2/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
