Alfavita Newsroom Στο κείμενο που ακολουθεί προσπαθώ να παρουσιάσω, με τρόπο απλό, συγκριτικά και με συντομία, δύο κατηγορίες αντιλήψεων που κυριαρχούν και, συνειδητά ή ασυνείδητα, καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο όσοι ασχολούνται με τη διαπαιδαγώγηση παιδιών και εφήβων αντιμετωπίζουν τις δύσκολες περιπτώσεις που συναντούν.
Τις δύο αυτές κατηγορίες αντιλήψεων μπορούμε να διακρίνουμε με βάση δύο κριτήρια: Το πρώτο αναφέρεται στην περιοχή, εσωτερική ή εξωτερική, της συμπεριφοράς του παιδιού ή νέου ατόμου, ενώ το δεύτερο αφορά στο πρόσημο των εκδηλώσεων του ψυχισμού και της συμπεριφοράς, θετικών ή αρνητικών, στις οποίες εστιάζει ο παιδαγωγός. Σε σχέση με το πρώτο κριτήριο, στην εσωτερική περιοχή εντάσσουμε το μη άμεσα ορατό, αυτά που θα λέγαμε ψυχικές διεργασίες, νοήματα, προθέσεις, σκοπούς, ενώ στην εξωτερική εκείνα που θα λέγαμε ότι είναι εκδηλώσεις, σε μεγάλο βαθμό, όσων συμβαίνουν στην εσωτερική περιοχή, την εξωτερική συμπεριφορά και τις πράξεις.
Παρενθετικά, δύο επισημάνσεις είναι σημαντικές στο σημείο αυτό: Πρώτον, η εσωτερική περιοχή αναφέρεται, όπως είπαμε, στο μη άμεσα ορατό, αποκαλύπτεται όμως συχνά με έμμεσους τρόπους, με σημάδια εξωτερικά που ο εξοικειωμένος και γνώστης μπορεί να διακρίνει. Δεύτερον, η εξωτερική συμπεριφορά δεν είναι καθαρό αποτέλεσμα του ψυχισμού του ατόμου και των διεργασιών που γίνονται εντός του, αλλά το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του ατόμου με κάποιο άλλο ή κάποια άλλα άτομα, μέσα σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον.
Πρόκειται για ένα σημείο που συναντάται η διαχρονική διάσταση του ατόμου με τη συγχρονική, το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του παρελθόντος με το παρόν, ενός παρελθόντος που έχει διαμορφώσει στάσεις, και προϊδεάσεις, με το κοινωνικό παρόν του ατόμου, στο οποίο ο «άλλος» με τον οποίο αλληλεπιδρά το άτομο, αλλά και το κοινωνικό πλαίσιο (ομάδα, θεσμός) μέσα στο οποίο διαδραματίζεται η αλληλεπίδραση συμμετέχουν στη διαμόρφωση της. Πέρα από την προσωπικότητα του νέου, τόσο ο συγκεκριμένος άλλος, όσο κι οι κανόνες και ρόλοι παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της τελικής συμπεριφοράς του. Αυτό σημαίνει πώς όταν καλούμαστε να κρίνουμε και αξιολογήσουμε τη συμπεριφορά κάποιου δεν πρέπει να ξεχνάμε την αντίστοιχη ανάγκη να κρίνουμε και να αξιολογήσουμε και το κοινωνικό περιβάλλον με τις απαιτήσεις και τους κανόνες του.
Αναφορικά με το πρώτο κριτήριο διακρίνουμε:
Α) προσεγγίσεις που ενδιαφέρονται καθαρά για την εξωτερική συμπεριφορά, την οποία θεωρούν ως το μοναδικό στοιχείο που μπορεί να παρατηρηθεί εξωτερικά, να καταγραφεί και να αποτελέσει έτσι μια επιστημονική βάση για εκτιμήσεις και παρεμβάσεις στο παιδί,
Β) προσεγγίσεις που ενδιαφέρονται για τις διεργασίες που γίνονται μέσα στον ψυχισμό του παιδιού, συναισθηματικού και γνωστικού τύπου.
Με κριτήριο το πρόσημο των εκδηλώσεων του ψυχισμού και της συμπεριφοράς του, μπορούμε να διακρίνουμε: Α) τις προσεγγίσεις που εστιάζουν στο αρνητικό φορτίο, προβληματικές συμπεριφορές, δυσκολίες, άσχημες σχέσεις, επιθετικότητα κλπ. και Β) εκείνες που εστιάζουν στις θετικές πλευρές του παιδιού, στα δυνατά του σημεία, στις ικανότητες και δεξιότητές του, στα ψυχικά του χαρίσματα.
Από τις παραπάνω οπτικές, εάν συνδυάσουμε εκείνες του τύπου Α από κάθε κριτήριο, θα προκύψει η παιδαγωγική προσέγγιση του “μαντρόσκυλου”. Εάν πάλι συνδυάσουμε τις προσεγγίσεις τύπου Β των δύο κριτηρίων θα έχουμε την προσέγγιση του “φωτός”.
Η προσέγγιση του “μαντρόσκυλου” εστιάζει στο έξω και στις αρνητικές πλευρές. Ενδιαφέρεται πρώτιστα για την εξωτερική συμπεριφορά του παιδιού και ασχολείται με τις αρνητικές εκδηλώσεις της τις οποίες προσπαθεί να χαλιναγωγήσει.
Η εικόνα του μαντρόσκυλου που έχει λυσσάξει, και που γι’ αυτό το λόγο πρέπει να το δέσουμε και ίσως και να του ρίξουμε και καμιά «παλουκιά» για να συνέλθει, είναι στη βάση της αντίληψης αυτής, εξ ου και η ονομασία της. Είναι μια προσέγγιση που εστιάζει στην τιμωρία την οποία βλέπει ως βασικό παιδαγωγικό μέσον.
Έχοντας έναν προσανατολισμό στη θεσμική αποτελεσματικότητα αδιαφορεί συνήθως για τις ανάγκες του παιδιού ή του νέου, εστιάζοντας στις ανάγκες του πλαισίου και στη συμμόρφωση του νέου σε αυτό. Ξεχνά έτσι ότι πολλές φορές το πλαίσιο είναι προβληματικό και αντιστρατεύεται την ικανοποίηση των αναγκών των νέων.
Βασικά στοιχεία αυτής της αντίληψης είναι η αίσθηση απειλής και η αμυντική στάση. Η προσπάθεια εξουδετέρωσης (των κινδύνων που πηγάζουν από τις εκδηλώσεις) του παιδιού και ο εκφοβισμός κατέχουν κεντρική θέση. Στόχος είναι η ρύθμιση της συμπεριφοράς. Βέβαια όπως γνωρίζουμε ο φόβος ακινητοποιεί. Αντιστρατεύεται την κριτική σκέψη, τη δημιουργικότητα και το αίσθημα ελευθερίας που είναι απαραίτητο για να μπορέσει να κάνει το άτομο επιλογές ζωής ουσιαστικές που θα του δίνουν νόημα, χαρά και ικανοποίηση.
Συχνά μπερδεύουμε την αυτοπειθαρχία με την πειθαρχία. Η αυτοπειθαρχία όμως σημαίνει ενδιαφέρον, στόχους, επιλογή. Προϋπόθεση όμως για όλα αυτά είναι η ελευθερία. Η έννοια της πειθαρχίας αντίθετα ρίχνει το βάρος στην εξωτερική επιβολή της συμπεριφοράς. Βρίσκεται στον αντίποδα όλων των παραπάνω τα οποία καταστρέφει. Επιπλέον συχνά συνδέεται με τη δημιουργία ψυχαναγκασμών, αν και κάποιες φορές μεταμφιεσμένων.
Η ποινή, η τιμωρία, στηρίζεται στον φόβο και στη στέρηση. Ως τέτοια στην καλύτερη περίπτωση ακινητοποιεί. Πολλές φορές όμως προκαλεί την αντίθεση του παιδιού με το σχολείο ή και με άλλους εξουσιαστικούς φορείς, με αποτέλεσμα τη δημιουργία εχθρικής σχέσης και την περιθωριοποίησή του.
Απειλή, φόβος, άμυνα, τιμωρία, εκφοβισμός. Μια σειρά εννοιών με αρνητικό περιεχόμενο και συναισθηματική φόρτιση. Πρόκειται για μια στρατηγική που στηρίζεται στο φόβο, κινητοποιείται από τον φόβο, χρησιμοποιεί τον φόβο. Ό,τι ακριβώς καθηλώνει, ό,τι ακριβώς εμποδίζει την ανάπτυξη του ανθρώπου και την ωρίμανσή του. Ό,τι καταστρέφει τη δημιουργικότητα, τυποποιεί και «ζαρώνει» την ψυχή και το σώμα.
Η δεύτερη θεωρία εστιάζει στην ψυχή και στο “φως”. Εστιάζει στο «μέσα», στο εσωτερικό κλίμα του παιδιού, στο αίσθημα ασφάλειας και στις θετικές πλευρές.
Σημασία έχει, σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή να δείξεις στο παιδί τη φωτεινή πλευρά της ζωής, τις καλές του πλευρές, να του καλλιεργήσεις και να διευρύνεις τις θετικές του πλευρές, τα θετικά συναισθήματα, τους θετικούς τρόπους του «σχετίζεσθαι».
Στόχος να το κάνεις να αισθάνεται σημαντικό, καλό, αγαπητό, με αίσθημα αυτοεκτίμησης, έτσι ώστε να το «φτιάξεις» καλό, με θετικότητα και ευχάριστα θετικά συναισθήματα. Φως, θετικότητα, εμπιστοσύνη, ασφάλεια βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της προσέγγισης, συνδυαζόμενα με την αντίληψη και την πεποίθηση ότι η θετική προσέγγιση ενισχύει και διευρύνει τις περιοχές θετικότητας μέσα στο παιδί, ενώ οι εκδηλώσεις επιτίμησης, υποτίμησης και βίας μόνο αρνητικά συναισθήματα και βία μπορούν να καλλιεργήσουν.
Αν ένα παιδί αντιμετωπίζεται με επικρίσεις, μαθαίνει να καταδικάζει
Αν ένα παιδί αντιμετωπίζεται με εχθρότητα, μαθαίνει να επιτίθεται
Αν ένα παιδί γελοιοποιείται, μαθαίνει να είναι ντροπαλό
Αν ένα παιδί ζει με την ντροπή, μαθαίνει να αισθάνεται ένοχο
Αν ένα παιδί αντιμετωπίζεται με ανεκτικότητα, μαθαίνει να είναι υπομονετικό
Αν ένα παιδί ενθαρρύνεται, μαθαίνει να έχει αυτοπεποίθηση
Αν ένα παιδί επαινείται, μαθαίνει να αξιολογεί θετικά τους άλλους
Αν ένα παιδί αντιμετωπίζεται με ευθύτητα, μαθαίνει να είναι δίκαιο
Αν ένα παιδί νιώθει ασφάλεια, μαθαίνει να πιστεύει στους άλλους
Αν ένα παιδί είναι αποδεκτό, μαθαίνει να αγαπά τον εαυτό του…
Ντόροθυ Λόου Νόλτε
*Ο Ηλίας Δασκαλάκης είναι εκπαιδευτικός σε σχολείο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Κέρκυρα, με την ειδικότητα του κοινωνιολόγου
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 11/12
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
