Η Zsuzsanna Jakab, Διευθύντρια του Περιφερειακού Γραφείου του ΠΟΥ στην Ευρώπη, ορίζει την εφηβεία ως μια κρίσιμη και αποφασιστικής σημασίας περίοδο στη ζωή του ανθρώπου, κατά την οποία τα νεαρά άτομα θέτουν τα θεμέλια για την ενήλικη ζωή τους, η οποία μπορεί να είναι ή να μην είναι υγιής. Ωστόσο, η εφηβεία δεν περιορίζεται σε μια βιολογική φάση ανάπτυξης, αλλά συνιστά ταυτόχρονα μια κοινωνικά και πολιτισμικά συγκροτημένη περίοδο της ζωής, η οποία προσδιορίζεται και νοηματοδοτείται διαφορετικά από εποχή σε εποχή και από κοινωνία σε κοινωνία. Στο παρελθόν αυτό που σήμερα ονομάζουμε «εφηβεία» δεν υπήρχε ως μία ενιαία, ξεκάθαρη κατηγορία. Υπήρχαν οι έφηβοι στην αρχαία Αθήνα, δηλαδή νέοι που από το 18ο έως το 20ό έτος της ηλικίας τους περνούσαν μια διετή εκπαίδευση για να μπορούν να θεωρούνται Αθηναίοι πολίτες. Αργότερα, στις ευρωπαϊκές κοινωνίες συναντάμε τους younkers, νεαρούς ευγενείς ή δόκιμους ναύτες, και στα γερμανικά μυθιστορήματα τα backfisch, ζωηρά κορίτσια λίγο πριν την ενηλικίωση. Όλοι αυτοί οι όροι αποκαλύπτουν ότι κάθε εποχή διαμορφώνει τη δική της αντίληψη για το τι σημαίνει «νέος» και ποιοι ρόλοι του αντιστοιχούν.
Σε παλαιότερες εποχές, η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση ήταν πολύ σύντομη, σχεδόν «αόρατη», και δεν αντιμετωπιζόταν ως ξεχωριστή περίοδος ζωής. Τα παιδιά έμπαιναν πολύ νωρίς στον κόσμο των ενηλίκων: δούλευαν στη γη ή στα εργοστάσια, στήριζαν οικονομικά την οικογένεια, παντρεύονταν σε μικρή ηλικία και αναλάμβαναν γρήγορα ενήλικους ρόλους. Η κοινωνία δεν αναγνώριζε αυτή την ηλικία ως ιδιαίτερη φάση∙ δεν της έδινε ιδιαίτερο όνομα ούτε ειδική μεταχείριση. Η οικονομική και προσωπική ανεξαρτησία θεωρούνταν αυτονόητο βήμα, και μάλιστα όσο πιο νωρίς το πετύχαινε κάποιος, τόσο περισσότερο αντιμετωπιζόταν ως «ώριμος» και «επιτυχημένος».
Με την εξάπλωση της εκπαίδευσης και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου τον 20ό αιώνα, οι νέοι στις ανεπτυγμένες χώρες απέκτησαν περισσότερο χρόνο «ανάμεσα» στο παιδί και στον ενήλικα. Γεννήθηκε έτσι ο teenager και μαζί του μια ολόκληρη κουλτούρα: ροκ μουσική, κινηματογράφος, μόδα, παρέες, αλλά και μια ισχυρή καταναλωτική βιομηχανία που είδε στους εφήβους μια χρυσή αγορά. Οι έφηβοι άρχισαν να παρουσιάζονται ως επαναστάτες, δημιουργοί τάσεων (trend-setters) και σύμβολα ελευθερίας - μια εικόνα που ήταν ταυτόχρονα αληθινή, αλλά και σε μεγάλο βαθμό κατασκευασμένη από τη διαφήμιση και τα μέσα ενημέρωσης. Τότε γεννιέται και το χαρακτηριστικό πρότυπο του «rebel without a cause», του εφήβου-«επαναστάτη χωρίς αιτία», που συγκρούεται με τους μεγάλους, οδηγεί, ρισκάρει, ζει στα άκρα.
Στις αρχές του 21ου αιώνα παρατηρείται μια διαφορετική, νέα, τάση στη νεολαία. Πολλοί νέοι φαίνεται να παραμένουν για αρκετά χρόνια σε μια ενδιάμεση περίοδο: δεν θεωρούνται πλέον παιδιά, αλλά ούτε έχουν κατακτήσει ακόμη την πλήρη αυτονομία των ενηλίκων. Αυτή η «παρατεταμένη εφηβεία» (ή όπως την περιγράφει ο Fisher: «adolthood» - ένα είδος «εφηβενηλικίωσης») φαίνεται να συνδέεται με τα ευρήματα της νευροεπιστήμης, σύμφωνα με τα οποία ο ανθρώπινος εγκέφαλος συνεχίζει να ωριμάζει έως περίπου την ηλικία των 24–25 χρόνων. Δεν πρόκειται για μια τυχαία εξέλιξη, αλλά για αποτέλεσμα πολλών παραγόντων: της επίδρασης του διαδικτύου, της βελτίωσης της εκπαίδευσης, της αυξημένης οικονομικής ανασφάλειας, αλλά και της δυνατότητας των γονέων να προσφέρουν οικονομική στήριξη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Οι πρόγονοί μας θα έλεγαν ότι είμαστε «υπερπροστατευτικοί» με τους νέους σήμερα. Όμως, η αλήθεια είναι πως μεγαλώνουν σε έναν κόσμο όπου η εκπαίδευση κρατά χρόνια, η αγορά εργασίας είναι ασταθής και η τεχνολογία τούς επιτρέπει να επικοινωνούν και να διασκεδάζουν χωρίς να βγαίνουν από το σπίτι.
Μια ακόμα, ένδειξη αυτής της «πολιτισμικής μεταβολής» είναι και το φαινόμενο «boomerang», δηλαδή της ολοένα συχνότερης επιστροφής νέων ενηλίκων στη γονική εστία, είτε μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους είτε ύστερα από μια σύντομη περίοδο ανεξάρτητης διαβίωσης, ενώ δεν είναι και λίγοι εκείνοι που δεν αποχωρούν ποτέ από το πατρικό.
Ίσως, τελικά, σήμερα να μην υπάρχουν πια μόνο δύο στάδια - παιδί και ενήλικας - αλλά και μια νέα, μεγαλύτερη ενδιάμεση φάση, που χρειάζεται τον δικό της τρόπο αντιμετώπισης και ίσως ένα νέο όνομα. Άλλωστε, οι όροι που επινοούμε σε κάθε εποχή για να περιγράψουμε τους νέους δεν είναι σταθεροί· μεταβάλλονται μαζί με τον τρόπο που οργανώνονται η κοινωνία, η εργασία, η εκπαίδευση και η επιστήμη.
* Φιλόλογος, Συγγραφέας των εκδόσεων Πατάκη
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Black Friday σε μοριοδοτούμενα σεμινάρια και Πιστοποιήσεις Ξένων Γλωσσών για έξτρα 20 μόρια
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 24/11
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
