Η εφηβεία αποτελεί μία από τις πλέον καθοριστικές περιόδους της ανθρώπινης ζωής, καθώς σε αυτή θεμελιώνονται η προσωπική ταυτότητα, ο χαρακτήρας και ο τρόπος με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του. Στο πλαίσιο αυτό, ο ελεύθερος χρόνος διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο, καθώς διευκολύνει τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και συμβάλλει στην ψυχοσυναισθηματική και πνευματική ανάπτυξη των νέων. Η δημιουργική του αξιοποίηση συνιστά παράγοντα ευεργετικό για την ψυχική ισορροπία και τη σωματική ευεξία, επηρεάζοντας καθοριστικά την ποιότητα ζωής στην εφηβική ηλικία.
Ο ελεύθερος χρόνος δεν είναι σημαντικός μόνο ως αντίβαρο στην πίεση της καθημερινότητας, αλλά κυρίως γιατί αναδεικνύεται σε βασική συνιστώσα της προσωπικής εξέλιξης και της κοινωνικής ωρίμανσης. Κατά την εφηβεία, ειδικότερα, προσφέρει στους νέους τη δυνατότητα να διερευνήσουν τα ενδιαφέροντά τους, να καλλιεργήσουν δημιουργικές δεξιότητες και να οικοδομήσουν ουσιαστικές σχέσεις με το κοινωνικό τους περιβάλλον. Η ενεργός συμμετοχή σε ομάδες, η ένταξη σε κοινωνικές δράσεις και η ενασχόληση με δραστηριότητες δημιουργικού ή αλληλεπιδραστικού χαρακτήρα συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του εφήβου. Μέσα από τέτοιες εμπειρίες καλλιεργείται η συνεργατικότητα, ενισχύεται η υπευθυνότητα και προάγεται η συντροφικότητα - αξίες θεμελιώδεις για τη σταδιακή μετάβαση στην ενήλικη ζωή.
Η σημασία αυτών των εμπειριών επιβεβαιώνεται και από τη θεωρία του Erik Erikson για την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη, σύμφωνα με την οποία η δημιουργία σχέσεων με συνομηλίκους και η συμμετοχή σε κοινωνικά σχήματα αποτελούν σημαντικές προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση της ταυτότητας κατά την εφηβεία. Ο νέος ωριμάζει μέσα από τη συλλογική δράση, την αλληλεπίδραση και την ανταλλαγή εμπειριών σε περιβάλλοντα που ενθαρρύνουν τη συνεργασία και τον διάλογο. Σε αυτά τα πλαίσια αναπτύσσει κοινωνικές δεξιότητες, χτίζει διαπροσωπικές σχέσεις και ενισχύει την αυτοεκτίμησή του. Η ικανότητα να εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα, να διατυπώνει τεκμηριωμένη άποψη και να αισθάνεται μέρος ενός συνόλου, ανταποκρίνεται σε βασικές ψυχολογικές ανάγκες της ηλικίας, οι οποίες ικανοποιούνται ουσιαστικά μέσω της δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου.
Στο πλαίσιο αυτό, η ενασχόληση με δραστηριότητες όπως ο αθλητισμός, η μουσική, το θέατρο, η εικαστική δημιουργία, η εθελοντική προσφορά ή η μελέτη βιβλίων, προσφέρει στον έφηβο τη δυνατότητα να εκφράσει τα συναισθήματά του, να αναπτύξει δεξιότητες, να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του, να ανακαλύψει τις κλίσεις του και να διαμορφώσει την προσωπικότητά του. Παράλληλα, συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση του άγχους της καθημερινότητας, λειτουργώντας ως διέξοδος από τις ψυχολογικές πιέσεις που βιώνει ο έφηβος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σημαντικό ρόλο στις επιλογές δραστηριοτήτων των εφήβων διαδραματίζει το οικογενειακό περιβάλλον. Σύμφωνα με έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής, οι γονείς επηρεάζουν άμεσα τις στάσεις και τις προτιμήσεις των παιδιών μέσα από το προσωπικό τους παράδειγμα. Οι κοινές δραστηριότητες με τα παιδιά, καθώς και η υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών – όπως η σωματική άσκηση – λειτουργούν ως πρότυπα και επηρεάζουν άμεσα τις επιλογές των νέων.
Ο ελεύθερος χρόνος είναι αξία ζωής, είναι δικαίωμα και ανάγκη όχι μόνο του έφηβου, αλλά και του ενήλικα, τονίζει η ψυχολόγος Μαρία Χουρδάκη. Στη σύγχρονη κοινωνία, όπου ο ενήλικας εργάζεται ακατάπαυστα, εγκλωβισμένος σε έναν ατέρμονο κύκλο παραγωγής και κατανάλωσης, η απώλεια του ελεύθερου χρόνου περιορίζει τις ευκαιρίες προσωπικής έκφρασης και ανάπαυσης. Η έλλειψη ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής οδηγεί συχνά στην εξουθένωση και τη συναισθηματική φθορά.
Στους έφηβους όμως, η έλλειψη ουσιαστικού ελεύθερου χρόνου δημιουργεί προβλήματα που δεν είναι πάντα άμεσα ορατά, γεγονός που καθιστά την επίδρασή της ακόμη πιο επιβαρυντική για την ψυχική και συναισθηματική τους ανάπτυξη. Στερεί από τον νέο, υποστηρίζει η καθηγήτρια ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Μαρία Χουρδάκη, μια πολύ μεγάλη ανάγκη: την ανάγκη της συντροφικότητας, του προβληματισμού, της ανταλλαγής απόψεων με τους συνομηλίκους του. Του στερεί επίσης τη δυνατότητα να εκφορτιστεί, να μιλήσει για τα προσωπικά του προβλήματα - κάτι που, όπως γνωρίζουμε, δεν το κάνει εύκολα ούτε με τους γονείς του ούτε στο σχολείο.
Αν και η σημασία, λοιπόν, του ελεύθερου χρόνου είναι αδιαμφισβήτητη, οι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής σπάνια επιτρέπουν στους έφηβους να τον απολαύσουν ουσιαστικά. Το απαιτητικό σχολικό πρόγραμμα, τα φροντιστήρια, οι ξένες γλώσσες και οι εξωσχολικές δραστηριότητες καταλαμβάνουν σχεδόν ολόκληρη την καθημερινότητά τους, περιορίζοντας δραματικά τον διαθέσιμο χρόνο για ξεκούραση και δημιουργία. Πρόσφατες έρευνες κατέγραψαν ότι σημαντικό ποσοστό εφήβων στη χώρα μας παρουσιάζει σημάδια έντονης ψυχικής κόπωσης, ως αποτέλεσμα αυτής της συνεχούς πίεσης που βιώνουν. Η κατάσταση αυτή δυσχεραίνει την έκφραση των συναισθημάτων τους, περιορίζει την ανάπτυξη προσωπικών ενδιαφερόντων και δεξιοτήτων, καθώς και τη δυνατότητα να πειραματιστούν με δημιουργικές μορφές έκφρασης, ενώ ταυτόχρονα εντείνει το άγχος, την απομόνωση και την εσωστρέφεια.
Η πραγματικότητα αυτή γίνεται ακόμη πιο σύνθετη αν λάβουμε υπόψη ότι στο πλαίσιο της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας - της κοινωνίας του θεάματος, όπως την ονομάζει ο Baudrillard - ο ελεύθερος χρόνος των εφήβων συχνά παγιδεύεται σε πρότυπα παθητικής ενασχόλησης: αδιάκοπη πλοήγηση στο διαδίκτυο, εθιστική χρήση κοινωνικών δικτύων και παρακολούθηση μαζικών θεαμάτων χωρίς ενεργή συμμετοχή ή δημιουργική πρόθεση. Έτσι, όπως επισημαίνει ο Jean Baudrillard, στην κοινωνία του θεάματος, η εμπειρία υποκαθίσταται από εικόνες και προκατασκευασμένες συγκινήσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, ο έφηβος να εκτίθεται σε μια ψευδαίσθηση ζωής που καταναλώνεται, αλλά δεν βιώνεται. Ο ελεύθερος χρόνος, λοιπόν, που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως χώρος προσωπικής ανάπτυξης, αναζήτησης νοήματος και αυθεντικής σχέσης με τον κόσμο, συχνά εντάσσεται στη λογική της κατανάλωσης και ο νέος περιορίζεται σταδιακά στον ρόλο του παθητικού θεατή - καταναλωτή.
Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι η αξία του ελεύθερου χρόνου δεν έγκειται στην ποσότητά του, αλλά στον τρόπο με τον οποίο αξιοποιείται. Ο τρόπος με τον οποίο κάθε άνθρωπος - και ιδιαίτερα ο νέος - διαχειρίζεται τον ελεύθερο χρόνο του, αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα της ζωής του. Όταν αυτός ο χρόνος γίνεται ευκαιρία για δημιουργική απασχόληση, ουσιαστική επικοινωνία ή επαφή με τον εαυτό του, αποκτά νόημα. Αντίθετα, όταν περιορίζεται σε παθητικές δραστηριότητες χωρίς περιεχόμενο, χάνει την αξία του. Ο ελεύθερος χρόνος είναι αναγκαίος όρος για την ψυχική ισορροπία, τη διαμόρφωση της ταυτότητας και την οικοδόμηση σχέσεων. Μια κοινωνία που δεν φροντίζει να προσφέρει στους νέους χώρο και χρόνο για να αναπνεύσουν, να ονειρευτούν και να εκφραστούν, κινδυνεύει να δημιουργήσει γενιές εξαντλημένων, απογοητευμένων και εσωστρεφών ανθρώπων.
* Δρ Πολύβιος Ν. Πρόδρομος, Φιλόλογος, MA, PhD
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Προσοχή! Νέο κύμα καύσωνα από σήμερα Κυριακή με διάρκεια και κινδύνους – Ποιες περιοχές θα «καούν»
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 14/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
