Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) δεν είναι – και δεν μπορεί να είναι – μαγική: είναι εργαλείο. Όπως το κομπιουτεράκι για τα μαθηματικά: πρώτα χρειάζεται να μάθεις να κάνεις τις πράξεις με το μυαλό, να χτίσεις «νευρωνική υποδομή», πριν το εμπιστευτείς για ταχύτητα και άνεση.
Μέχρι πρόσφατα, η αφήγηση στους χώρους πανεπιστημίων και επιχειρήσεων ήταν: η ΤΝ είναι ο συνεργάτης που θα πολλαπλασιάσει τη δουλειά – παραγωγικότητα, αποτελεσματικότητα, οικονομία χρόνου.
Αλλά, όπως συμβαίνει με κάθε νέο εργαλείο που μας υποσχεθεί διευκόλυνση, τα πρώτα επιστημονικά δεδομένα φέρνουν στο φως ερωτήματα που δεν μας αφήνουν να κοιμόμαστε ήσυχα.
Η μελέτη από το MIT Media Lab
Τον Ιούνιο του 2025 δημοσιεύθηκε (ως προδημοσίευση) η έρευνα με τίτλο Your Brain on ChatGPT: Accumulation of Cognitive Debt when Using an AI Assistant for Essay Writing Task.
Στην έρευνα συμμετείχαν 54 άτομα, χωρισμένα σε 3 ομάδες:
• «Brain-only»: έγραφαν δοκίμια χωρίς βοήθεια.
• «Search Engine»: χρησιμοποιούσαν μόνο μηχανές αναζήτησης.
• «LLM» (π.χ. ChatGPT): άφηναν την ΤΝ να τους βοηθήσει.
Κατά τη διάρκεια της συγγραφής, οι συμμετέχοντες φορούσαν EEG (ηλεκτροεγκεφαλογράφημα) για να καταγραφεί η εγκεφαλική δραστηριότητα – neural connectivity, εγκεφαλική συνεκτικότητα, ενεργοποίηση περιοχών που σχετίζονται με μνήμη, σκέψη, έλεγχο.
Το αποτέλεσμα ήταν αμείλικτο: η ομάδα που βασίστηκε στην ΤΝ έδειξε σημαντικά πιο ασθενή εγκεφαλική συνδεσιμότητα από εκείνη που έγραψε «με το χέρι» (brain-only). Η ομάδα με μηχανές αναζήτησης (Search Engine) είχε ενδιάμεσο επίπεδο.
Ακόμη πιο ανησυχητικό: όταν, σε ένα επόμενο στάδιο, οι χρήστες της ομάδας LLM μετακινήθηκαν σε brain-only (δηλαδή να γράψουν χωρίς ΤΝ), η «προθυμία» του εγκεφάλου να ενεργοποιηθεί έδειχνε υποχώρηση, σαν να είχε ατροφήσει.
Οι συμμετέχοντες που χρησιμοποιούσαν ChatGPT ανέφεραν ότι δεν «αισθάνονταν» το κείμενο ως δικό τους· και συχνά δεν μπορούσαν να παραθέσουν από μνήμη ακόμα και γραμμές που είχαν γράψει μόλις πριν.
Οι συγγραφείς της μελέτης δίνουν στον φαινόμενο τον όρο Cognitive Debt – «γνωστικό χρέος». Η ιδέα: κερδίζουμε άνεση και ταχύτητα σήμερα, αλλά ίσως υποθηκεύουμε την ικανότητά μας για αυτόνομη σκέψη, μνήμη, κριτική – στο μέλλον.
Αλλά, λένε και οι ίδιοι, τα αποτελέσματα είναι προκαταρκτικά: μικρό δείγμα, περιορισμένο σε μορφή (συγγραφή δοκιμίου), και δεν έχουμε ακόμη τεκμηρίωση για το αν το «χρέος» μεταφράζεται σε μακροπρόθεσμη αλλαγή στον εγκέφαλο.
Τι δεν ξέρουμε – και γιατί χρειάζεται προσοχή
• Η μελέτη δεν έχει περάσει ακόμη από peer-review.
• Οι συμμετέχοντες ήταν 54 – όλοι νέοι, πιθανώς φοιτητές, και μάλλον από συγκεκριμένα ακαδημαϊκά περιβάλλοντα. Δεν γνωρίζουμε αν τα αποτελέσματα ισχύουν για ανθρώπους με διαφορετικό υπόβαθρο, ηλικία, είδος εργασίας.
• Η «εργασία» ήταν δοκίμιο γραπτής έκφρασης – δεν καλύπτει άλλες χρήσεις της ΤΝ: προγραμματισμό, δημιουργική γραφή, μετάφραση, brainstorming, επικοινωνία, κ.λπ. Δεν ξέρουμε τι συμβαίνει εκεί.
• Η μείωση εγκεφαλικής δραστηριότητας, ειδικά κατά τη διάρκεια συγγραφής με ΤΝ, δεν σημαίνει αναγκαστικά μείωση συνολικής ευφυΐας, κρίσης ή δημιουργικότητας. Όπως το κομπιουτεράκι: όταν το χρησιμοποιείς, δεν κάνεις από μόνος σου τους υπολογισμούς – δεν είναι κακό. Θέτει θέμα εξάρτησης και αλόγιστης χρήσης, όχι αυτόματης «κατάργησης» της σκέψης.
Μια πιο «συνετή» πρόταση: το μοντέλο FACT (σαν εργαλείο – όχι σαν μανιφέστο)
Αν θέλαμε να προτείνουμε ένα πλαίσιο – όχι ιερό, αλλά χρήσιμο – για να αξιοποιήσουμε την ΤΝ χωρίς να απεμπολήσουμε τη σκέψη μας, θα το θέταμε έτσι (με δικά μου λόγια):
• F – Fundamental: πρώτα μάθε τα βασικά: γραφή, σκέψη, ανάλυση, έρευνα – μόνος σου, χωρίς βοηθήματα. Χτίζεις «νευρωνική υποδομή».
• A – Applied: χρησιμοποίησε την ΤΝ για ρουτίνες: format κειμένου, λογική ροή, επιμέλεια, data-cleaning κ.λπ. Όχι ως συγγραφέα – ως βοηθό.
• C – Conceptual: όταν χρειάζεσαι κατανόηση, όχι απλά απάντηση, κάν’ το μόνος/μόνη σου. Η μηχανή μπορεί να δίνει απαντήσεις, αλλά εσύ πρέπει να καταλάβεις το γιατί.
• T – Critical Thinking: δες την ΤΝ ως συνομιλητή – όχι ως συγγραφέα. Χρησιμοποίησέ την για να αναδείξει αδυναμίες, να προκαλέσει ερωτήματα, να προσφέρει αντίλογο. Έπειτα – εσύ αποφασίζεις.
Δεν πρόκειται για απόρριψη της ΤΝ. Πρόκειται για έναν συμβιβασμό: αναγνώριση της αξίας της, αλλά με σεβασμό στην ανθρώπινη διάνοια.
Συμπέρασμα (όπως το βλέπω εγώ)
Η μελέτη “Your Brain on ChatGPT” λειτουργεί ως σημαντική προειδοποίηση: ούτε πανικός, ούτε τυφλή ευφορία. Μας δείχνει ότι υπάρχει, σε πειραματικό επίπεδο προς το παρόν, ένα κόστος στη «σίγαση» της σκέψης όταν αφήνουμε την ΤΝ να κάνει τη δουλειά.
Αλλά δεν έχει νόημα να πούμε ότι «η ΤΝ είναι κακή» ή ότι «θα μας κάνει όλους χαζούς». Ούτε να περιμένουμε ότι το αποτέλεσμα είναι μόνιμο.
Αυτό που χρειάζεται είναι συνείδηση: κατανόηση των κινδύνων, σκόπιμη χρήση, αυτοπειθαρχία. Να είμαστε «πιλότοι», όχι «παθητικοί επιβάτες».
Στο χέρι μας είναι, όπως πάντα, να επιλέγουμε πότε αφήνουμε το τιμόνι και πότε το κρατάμε με δύναμη.
Ο Δρ Άγγελος Ροδαφηνός είναι Καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και διδάσκει Νέες Τεχνολογίες. Σπούδασε και εργάστηκε σε 13 πανεπιστήμια στην Αμερική, Αυστραλία, Κύπρο και Ελλάδα.
Books: Οι Ηλίθιοι είναι Ανίκητοι, Από Πρίγκιπας Βάτραχος και… Τούμπαλιν, Λογική και Παραλογική.
Online courses: Εργαλεία ΤΝ για την Εργασία/Εκπαίδευση, Stress management, Λογική και Παραλογική.
* Σημείωση του συγγραφέα: Το άρθρο δημιουργήθηκε με τη βοήθεια TN (GPT 5.1). Ό,τι λάθος είναι της ΤΝ. Ό,τι έξυπνο, ανθρώπινο και χρήσιμο ανήκει στον Δρ Ρο, που έκανε τις σωστές προτροπές, τη σωστή επεξεργασία, και τις σωστές ερωτήσεις.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Έκτακτο επίδομα έως 1.700 ευρώ σε εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 10/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
