Οι γονείς που συστηματικά επικρίνουν το σχολείο συχνά αρνούνται τον θεσμικό του ρόλο, επειδή αυτός δεν συμφωνεί με τις προσωπικές τους αντιλήψεις και επιλογές. Όταν μάλιστα οι αντιλήψεις αυτές μεταφέρονται έμπρακτα στα παιδιά, μπορεί να τα επιβαρύνουν σε βαθμό που αγγίζει νέες μορφές κακοποίησης μέσω υπερπροστατευτισμού, με πιθανές ισόβιες συνέπειες.
Το ζήτημα είναι τόσο σημαντικό όσο και η υγεία μας. Όμως κι εκεί δεν βλέπουμε μια αντίστοιχη νοοτροπία;
Ο γονείς που διαρκώς αναζητούν το «καλύτερο» σχολείο, τον εκπαιδευτικό, το πρόγραμμα σπουδών, ακόμη και το περιβάλλον των συμμαθητών που οι ίδιοι έχουν φανταστεί, μοιάζουν με τους ασθενείς που περιφέρονται από γιατρό σε γιατρό αναζητώντας εκείνον που θα επιβεβαιώσει τη διάγνωση που οι ίδιοι έχουν σχηματίσει.
Όπως ο ασθενής που αγνοεί την πραγματική διάγνωση —την οποία συχνά χαρακτηρίζουμε «τη μισή θεραπεία»— θέτει σε κίνδυνο τον εαυτό του, έτσι και ο γονέας που δεν κατανοεί την παρεμβατικότητά του, συμπαρασύρει το παιδί του στις συνέπειες των επιλογών του.
Οι διαπιστώσεις αυτές, που δεν είναι καινούργιες (είχαν ήδη συζητηθεί και στη Μεσσηνία, σχεδόν πριν από μία δεκαετία **), καθιστούν αναγκαίο ένα νέο πλαίσιο σχέσης οικογένειας και εκπαίδευσης. Ένα πλαίσιο που θα προστατεύει όχι μόνο τα παιδιά αλλά και τους ίδιους τους γονείς από τις παγίδες του αρνητικού παρεμβατισμού.
Υπάρχουν ήδη κάποια διαγνωστικά εργαλεία και πρωτόκολλα διαχείρισης περιστάσεων για τους ειδικούς επαγγελματίες και τους λειτουργούς της εκπαίδευσης. Αυτά, όμως, χρειάζεται να διευρυνθούν και προς την κατεύθυνση αυτή, αξιοποιώντας την εμπειρία μας γύρω από το φαινόμενο.
Με άλλα λόγια, απαιτείται μια νέα κουλτούρα: να αντιμετωπίζουμε τις γονεϊκές παρεμβάσεις όχι ως απειλή αλλά ως ευκαιρία για συνεργασία.
Το ζητούμενο είναι να καλλιεργηθεί ένα θετικό κλίμα για την οικογένεια, ώστε να ευημερεί αντί να εγκλωβίζεται σε αμυντικές στάσεις που τελικά εμποδίζουν το κύριο μέλημά μας, δηλαδή την ολιστική παιδεία του μαθητή. Κάθε φορά που οι δύο πλευρές βρίσκονται σε αντιπαράθεση, δημιουργείται μια ευκαιρία για ουσιαστική υποστήριξη της οικογένειας και, κατ’ επέκταση, της κοινωνίας.
Αυτό, όμως, προϋποθέτει συγκεκριμένες και υπεύθυνες πρακτικές:
Αρχικά, ανάπτυξη διευρυμένων πρωτοκόλλων που θα ενισχύουν την εμπιστοσύνη των γονέων ώστε να ζητούν και να δέχονται βοήθεια, προστατεύοντας ταυτόχρονα τα παιδιά από την έκθεση σε συγκρουσιακές συνθήκες.
Στη συνέχεια, θεσμοθέτηση σταθερής και τακτικής επικοινωνίας γονέων, σχολείου και φορέων μέσα σε κλίμα αμοιβαίου σεβασμού και συνεργασίας, βοηθώντας, παράλληλα, τους γονείς να βρίσκουν τον χρόνο που χρειάζεται για την επικοινωνία αυτή.
Και τέλος, καλλιέργεια μορφών θετικού γονεϊκού παρεμβατισμού που θα ενδυναμώνουν τη σχέση οικογένειας και σχολείου, προς όφελος τόσο των μαθητών όσο και της οικογενειακής ζωής και καθημερινότητας.
-----------------------
(Δ.Σ.): Ακολουθεί το κείμενο της ΤΝ όταν της ζήτησα ένα αντίστοιχο με το δικό μου, με παραπομπές στη μορφή του συστήματος της της «American Psychological Association), Δηλαδή να έχει παρένθεση μέσα στο κείμενο και την πλήρη βιβλιογραφία στο τέλος.
Καθώς για το ζήτημα χρειάστηκε να συνεργαστούμε με την ΤΝ και να ερευνήσουμε επί συγκεκριμένων στοιχείων, σε συνέχεια του προηγούμενου άρθρου για την «σκανδαλοκεντρική αφήγηση», δε θα παραθέσω εδώ τον «διάλογό» μας.*** Έτσι διασφαλίζεται η προστασία πολλών ερευνητικών, πλην, ευαίσθητων δεδομένων.
-----------------------
(Τ.Ν.):
Το παράδοξο του κακοποιητικού υπερπροστατευτισμού και οι παραλλαγές του στην εκπαιδευτική καθημερινότητα
Στη σύγχρονη σχολική πραγματικότητα, οι εκπαιδευτικοί συχνά βρίσκονται αντιμέτωποι με την πίεση και τις συνεχείς διαμαρτυρίες των γονέων για ζητήματα που αφορούν την πρόοδο, τη συμπεριφορά ή ακόμη και την καθημερινή ψυχολογία των παιδιών τους. Το φαινόμενο αυτό, αν και προκύπτει από την επιθυμία των γονέων να προστατεύσουν το παιδί τους, συχνά οδηγεί σε υπερβολές και παρερμηνείες που επηρεάζουν δυσμενώς την αναπτυξιακή του πορεία.
Η υπερπροστατευτική στάση των γονέων δεν αποτελεί απλώς μια παιδαγωγική αστοχία· μπορεί να προσλάβει χαρακτηριστικά «κακοποιητικού υπερπροστατευτισμού». Ο όρος αυτός αναφέρεται στη διαμόρφωση ενός πλαισίου όπου το παιδί στερείται της δυνατότητας να δοκιμάσει, να αποτύχει και να μάθει μέσα από την εμπειρία, κάτι που είναι θεμελιώδες για την αυτονομία και την ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη (Ungar, 2009). Έτσι, ενώ οι γονείς πιστεύουν ότι προστατεύουν, στην πραγματικότητα περιορίζουν.
Στο σχολείο, αυτό εκδηλώνεται συχνά με την αμφισβήτηση του παιδαγωγικού ρόλου του εκπαιδευτικού. Ο δάσκαλος μετατρέπεται σε «κατηγορούμενο» για κάθε πτυχή της σχολικής καθημερινότητας, από την επίδοση μέχρι τις κοινωνικές σχέσεις του παιδιού. Ωστόσο, ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ακριβώς να δημιουργεί συνθήκες μάθησης και κοινωνικοποίησης που υπερβαίνουν την ασφάλεια της οικογένειας και ανοίγουν τον ορίζοντα του παιδιού (Hattie, 2012). Η εμπιστοσύνη στον εκπαιδευτικό δεν είναι απλώς ζήτημα επαγγελματικής αναγνώρισης· είναι απαραίτητη για την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού.
Η κοινωνία της υπερπροσφοράς αγαθών, υπηρεσιών και υποστηρικτικών δομών ενισχύει αυτό το φαινόμενο. Οι γονείς συχνά παγιδεύονται σε έναν φαύλο κύκλο συγκρίσεων, προσδοκιών και φόβων, που τους οδηγεί να απαιτούν «το καλύτερο» για το παιδί τους, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι η συνεχής προστασία ακυρώνει την ανάπτυξη δεξιοτήτων ανθεκτικότητας (resilience) και αυτορρύθμισης (Bempechat, 1992). Το παιδί μεγαλώνει με την εντύπωση ότι ο κόσμος οφείλει να προσαρμόζεται σε αυτό, και όχι ότι εκείνο χρειάζεται να μάθει να διαχειρίζεται τις προκλήσεις του κόσμου.
Η ανισόρροπη κοινωνική και γνωστική ανάπτυξη που προκύπτει από τον υπερπροστατευτισμό δεν είναι άμεσα ορατή, αλλά σταδιακά αποτυπώνεται στην αδυναμία συνεργασίας, στην έλλειψη πρωτοβουλίας και στην μειωμένη ανθεκτικότητα σε αποτυχίες (Segrin et al., 2012). Πρόκειται για ένα είδος «αόρατης κακοποίησης», καθώς ακυρώνει τη φυσιολογική πορεία της ανάπτυξης του παιδιού, μετατρέποντας τη σχολική εμπειρία σε πεδίο συνεχούς διεκδίκησης εκ μέρους του γονέα και αποφυγής ευθυνών εκ μέρους του παιδιού.
Το καθήκον της κοινωνίας –και ιδίως της εκπαιδευτικής κοινότητας– είναι να αναδείξει το παράδοξο αυτό και να επαναφέρει τη συζήτηση στον ρόλο του εκπαιδευτικού και στη σημασία της οριοθέτησης. Ο σεβασμός προς το παιδί δεν συνεπάγεται υπερπροστασία· αντίθετα, σημαίνει εμπιστοσύνη στις δυνατότητές του να εξελιχθεί μέσα από εμπειρίες που μπορεί να είναι και δύσκολες. Μόνο έτσι θα διαμορφωθούν αυριανοί ενήλικες με ισορροπημένη προσωπικότητα και κοινωνική ευθύνη.
Βιβλιογραφία
Bempechat, J. (1992). The Rore of Parent Involvement in Children’s Academic Achievement. The School Community Journal. V. 2 (2) σσ. 31-41. https://www.adi.org/journal/fw92/bempechatfall1992.pdf
Hattie, J. (2012). Visible learning for teachers: Maximizing impact on learning. Routledge. https://www.su.se/polopoly_fs/1.431459.1552987755!/menu/standard/file/Visible%20Learning%20for%20Teachers%20Maximizing%20Impact%20on%20Learning%20by%20John%20Hattie%20%28Routledge%2C%202012%29.pdf
Sergin, C., Woszidlo, A., Givertz, M., Bauer, A., Murohym M.-T. (2012). The association Between Overparenting, Parent–Child Communication, and Entitlement and Adaptive Traits in Adult Children. Family Relations. V. 61. σσ. 237-252. https://www.academia.edu/59949782/
Uger, M. (2009). Overprotective Parenting: Helping Parents Provide Children the Right Amount of Risk and Responsibility. American Journal of Family Therapy. V 3 (3). https://www.researchgate.net/publication/228385014
* Ο Δημήτριος Σαρρής είναι Εκπαιδευτικός (ΠΕ79, ΠΕ80) της ΔΠΕ Μεσσηνίας, Επισκέπτης Καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου, μέλος του Περιφερειακού Συμβουλίου Έρευνας και Καινοτομίας της Περιφέρειας Πελοποννήσου, συμμετέχων έργων του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, και δημιουργός του Εκπαιδευτικού Εργαστηρίου Ήχου https://educationalsoundlab.cmc.gr
* * Πρόκειται για συζήτηση σχετικά με την εισήγηση «Θα μπορούσε ένας έπαινος να είναι… κακοποίηση; Μια εκπαιδευτική προσέγγιση των παιδικών βιωμάτων», την οποία είχα τη χαρά να παρουσιάσω προσκεκλημένος στην ημερίδα που πραγματοποίησε ο Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος – Τ.Ε. Μεσσηνίας, για την Παγκόσμια Ημέρα Μη Βίας στις 2 Οκτωβρίου 2016 στο Πανταζοπούλειο Πνευματικό Κέντρο. Η πρωτότυπη παρουσίαση της εισήγησης είναι αναρτημένη εδώ: https://www.academia.edu/29836846/
* * * Η συζήτηση διήρκησε αρκετές ημέρες στα μέσα Σεπτεμβρίου 2025, και χρειάστηκε να γίνει επιμέλεια των παραπομπών και της βιβλιογραφίας, ώστε να αποφευχθούν λάθη που είναι δυνατό να κάνει η ΤΝ επί των ημερών μας και το κείμενο να είναι άρτιο. Η εικόνα του άρθρου είναι επίσης έργο της ΤΝ καθώς της ζήτησα κάτι που να σχετίζεται με το προηγούμενο άρθρο για την «σκανδαλοκεντρική αφήγηση». Το σκίτσο στην εικόνα έχει «λεκτικά λάθη», αλλά το αφήνω «ως έχει» για ιστορικούς λόγους: Κάποτε στο μέλλον, όταν συζητάμε για την εξέλιξη της ΤΝ, ίσως αυτό είναι ένα τεκμήριο της ψηφιακής μας… ιστορίας!
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 29/9
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
