Ευαγγελία Ασημακοπούλου Στη σύγχρονη εκπαίδευση, τόσο η πολιτισμική αναφορά όσο και οι ξένες γλώσσες θεωρούνται κρίσιμοι πυλώνες. Σε παγκόσμιο επίπεδο, πρόσφατη έκθεση της UNESCO εκτιμά ότι το 40% των μαθητών δεν έχει πρόσβαση σε διδασκαλία στη γλώσσα που κατανοεί πλήρως, ενώ υπογραμμίζει ότι η εκπαίδευση στη μητρική γλώσσα «θέτει τα θεμέλια της βασικής γραφής και ανάγνωσης, υποστηρίζει την εκμάθηση επιπλέον γλωσσών και βελτιώνει τις μαθησιακές επιδόσεις». Παράλληλα, στις ευρωπαϊκές χώρες αυξάνεται το ποσοστό των μαθητών που μαθαίνουν περισσότερες από μία ξένες γλώσσες. Το 2022 μόλις το 6,5% των μαθητών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην ΕΕ μάθαιναν δύο ή περισσότερες ξένες γλώσσες, όμως μεταξύ των κρατών-μελών η Ελλάδα ξεχωρίζει με 34,9% – καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση στην Ευρώπη, πίσω μόνο από το Λουξεμβούργο και τη Λετονία.
Πώς η πολιτισμική Παιδεία μεταμορφώνει το σχολείο
Η πολιτισμική παιδεία εννοείται ευρύτατα ως η ενσωμάτωση του πολιτισμού στο σχολικό πρόγραμμα – δηλαδή η διδασκαλία της τέχνης, της ιστορίας, της παράδοσης και γενικότερα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Διεθνείς μελέτες και φορείς τονίζουν ότι τέτοια εκπαίδευση εμπλουτίζει το περιεχόμενο του μαθήματος και συνδέει τους μαθητές με την πολιτιστική τους ταυτότητα. Όπως επισημαίνει η UNESCO, «ο πολιτισμός εμπλουτίζει το εκπαιδευτικό σύστημα κάνοντάς το σχετικό με την πραγματικότητα. Ο πολιτισμός πρέπει να διαποτίζει την παιδαγωγική διαδικασία… συνδέει τους ανθρώπους με την ιστορία και την κληρονομιά τους, δίνοντάς τους νόημα και αυτοπεποίθηση». Παράλληλα, η έρευνα δείχνει ότι η τέχνη και η πολιτιστική εκπαίδευση ενισχύουν και σημαντικές κοινωνικές αρετές: η διδασκαλία των τεχνών και της πολιτιστικής κληρονομιάς θεωρείται θεμέλιο της παγκόσμιας πολιτότητας, συνδέεται στενά με την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ειρήνη, ενώ τα οφέλη της (π.χ. βελτίωση της υγείας, ευεξίας και κοινωνικής συνοχής) αναγνωρίζονται ως κρίσιμα.
Συνοπτικά, έρευνες και διεθνείς οργανισμοί εντοπίζουν πολλαπλά πλεονεκτήματα στην ποιοτική συσχέτιση πολιτισμού και εκπαίδευσης:
Βελτίωση μαθησιακών αποτελεσμάτων: Η εκπαίδευση στη μητρική γλώσσα εδραιώνει τις βασικές γλωσσικές δεξιότητες και διευκολύνει την εκμάθηση πρόσθετων γλωσσών, βελτιώνοντας τις επιδόσεις των μαθητών.
Διαφύλαξη πολιτιστικής κληρονομιάς: Η σύνδεση με την πολιτιστική μας ταυτότητα «δίνει νόημα και αυτοπεποίθηση» στους μαθητές, ενισχύοντας το αίσθημα του ανήκειν.
Καλλιέργεια παγκόσμιας πολιτότητας: Η τέχνη και ο πολιτισμός στο σχολείο «είναι αναπόσπαστο μέρος της εκπαίδευσης για την παγκόσμια πολιτότητα», συμβάλλοντας στην εκπαίδευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ειρήνη.
Ανάπτυξη δεξιοτήτων συνεργασίας: Συνεργασίες σχολείων με μουσεία, θέατρα και καλλιτέχνες ενισχύουν τη δημιουργική μάθηση και τη διαπολιτισμική ανταλλαγή, καθώς και κοινωνικές δεξιότητες όπως η ομαδικότητα, η κριτική σκέψη και η επικοινωνία.
Για παράδειγμα, στη Γερμανία χρηματοδοτούμενα ομοσπονδιακά και κρατικά προγράμματα προωθούν την πρόσβαση των νέων σε μουσεία και καλλιτεχνικά εργαστήρια. Όπως αναφέρει ο δήμος Wiesbaden, «η πολιτιστική εκπαίδευση διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη, παρέχοντας πρόσβαση στην τέχνη, τη μουσική, το θέατρο και τη λογοτεχνία σε όλες τις ηλικίες και υπόβαθρα». Με αντίστοιχο πνεύμα, ο εθνικός διάλογος για την εκπαίδευση τονίζει την ανάγκη να ενισχυθεί ο πολιτισμός στα σχολεία και η συνεργασία με πολιτιστικούς φορείς, ώστε τα μουσεία και οι γκαλερί να λειτουργούν ως «ζωντανοί τόποι μάθησης» όπου ο μαθητής αποκτά γνώση μέσω εμπειρίας και αλληλεπίδρασης.
Πολιτισμική Παιδεία στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα έχουν ήδη δρομολογηθεί διάφορες πρωτοβουλίες για βιωματική πολιτιστική παιδεία. Πρόσφατα, το υπουργείο Πολιτισμού και το υπουργείο Παιδείας παρουσίασαν συνεργατικό εκπαιδευτικό υλικό σε μορφή «κυνηγιού θησαυρού» στο Μουσείο Νεότερου Ελληνικού Πολιτισμού, το οποίο σχεδιάστηκε ειδικά για μαθητές Δ΄–ΣΤ΄ Δημοτικού. Η υπουργός Παιδείας Σοφία Ζαχαράκη χαρακτήρισε παρόμοιες δράσεις «ένα καινοτόμο εκπαιδευτικό εργαλείο, που συνδυάζει τη γνώση με το βίωμα, το παιχνίδι με τον πολιτισμό», και τόνισε ότι «γνωρίζουμε πλέον καλά ότι τα μουσεία μπορούν να αποτελέσουν βασικούς πυλώνες της εκπαίδευσης, καθώς προσφέρουν ένα δυναμικό περιβάλλον αυτό-κατευθυνόμενης, βιωματικής και πολυδιάστατης μάθησης». Όπως σημείωσε, «είναι χώροι που καλλιεργούν τη δημιουργικότητα, την ομαδικότητα, την κριτική σκέψη και τη συνεργασία, όλα όσα χρειάζονται τα παιδιά μας στον 21ο αιώνα».
Άλλες δράσεις περιλαμβάνουν μαθητικές επισκέψεις σε μνημεία και μουσεία, σχολικές εικαστικές εκθέσεις, χορευτικούς και μουσικούς συλλόγους στα σχολεία, καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα ανάδειξης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς (π.χ. παραδοσιακά τεχνουργήματα, τοπικά έθιμα). Τα στοιχεία για την Ελλάδα δείχνουν ότι οι νέοι έρχονται πιο συχνά σε επαφή με την τέχνη και τον πολιτισμό μέσα από τέτοιες διδακτικές δράσεις, ενώ εκπαιδευτικές έρευνες δείχνουν αύξηση ενδιαφέροντος για θεματικές όπως η νεότερη ελληνική ιστορία και η πολιτιστική κληρονομιά των κοινοτήτων τους.
Πολιτισμική Παιδεία χωρίς σύνορα
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η έννοια της πολιτιστικής παιδείας εντάσσεται στα πλαίσια των πολιτικών για την εκπαίδευση και την πολιτιστική διάσταση της ανάπτυξης. Η UNESCO έχει οργανώσει πρόσφατα περιφερειακές διαβουλεύσεις για το νέο της Πλαίσιο Πολιτισμού και Τέχνης στην Εκπαίδευση, με τη συμμετοχή εκπροσώπων από 39 χώρες της Ευρώπης και της Β. Αμερικής. Οι συζητήσεις αυτές τονίζουν την ανάγκη προσαρμογής των προγραμμάτων σπουδών ώστε να ενσωματώνουν τη διαπολιτισμική εκπαίδευση και να αξιοποιούν τις ψηφιακές τεχνολογίες για ευρύτερη πρόσβαση στην τέχνη. Παράλληλα, συστήνεται η δημιουργία ισχυρών συνεργασιών μεταξύ σχολείων, μουσείων, θεάτρων και καλλιτεχνών προκειμένου να δοθεί έμφαση στη δημιουργική και βιωματική μάθηση.
Ο γενικός απολογισμός από τέτοια διεθνή φόρα είναι ότι, αν και οι περισσότερες χώρες έχουν εντάξει την τέχνη και τον πολιτισμό σε βασικούς εθνικούς στόχους, παρουσιάζονται σημαντικές προκλήσεις στην εφαρμογή τους εντός του σχολείου. Επισημαίνεται δε ότι η πολιτιστική εκπαίδευση δεν περιορίζεται στην τάξη, αλλά σχετίζεται στενά με την μη-τυπική μάθηση (π.χ. μουσεία, εκπαιδευτικά εργαστήρια, παραστάσεις) και ότι τα οφέλη της, όπως η ενίσχυση της δημιουργικότητας, της κριτικής σκέψης, της ενσυναίσθησης και της πολιτιστικής συνείδησης, δικαιολογούν επενδύσεις στην έρευνα και στην επιμόρφωση εκπαιδευτικών. Συνολικά, αναγνωρίζεται ότι η συνεργασία των εκπαιδευτικών αρχών με τοπικούς πολιτιστικούς φορείς αποτελεί βασικό μοχλό για να γίνει ο πολιτισμός αναπόσπαστο μέρος της σχολικής ζωής.
Η διεθνής στροφή - Μαθήματα από το παγκόσμιο σχολείο
Οι διεθνείς οργανισμοί δίνουν συνεχώς έμφαση στην αξία της πολυγλωσσίας. Η UNESCO πρόσφατα έθεσε επί τάπητος το γεγονός ότι η αύξηση των μετακινήσεων και των προσφυγικών ροών καθιστά τις «ποικιλόμορφες τάξεις με παιδιά από διαφορετικά γλωσσικά υπόβαθρα» ολοένα πιο σύνηθες φαινόμενο. Έρευνες σε αναπτυσσόμενες χώρες δείχνουν ότι όταν η διδασκαλία ξεκινά στη μητρική γλώσσα, τα παιδιά έχουν πολύ καλύτερα επιτεύγματα· π.χ. στην Αφρική βρέθηκε αύξηση κατά 30% στην κατανόηση ανάγνωσης όταν οι μαθητές μαθαίνουν στη γλώσσα τους. Η UNESCO προτείνει επομένως μαθήματα στα πρώτα χρόνια σε μητρική γλώσσα, παράλληλα με σταδιακή εισαγωγή δεύτερης γλώσσας, ώστε να αποφευχθούν μαθησιακά κενά.
Στην Ευρώπη, την πρωτοβουλία έρχονται να προστεθούν στατιστικά στοιχεία που δείχνουν βελτίωση: η Eurostat ανέφερε ότι από το 2013 έως το 2022 αυξήθηκε το ποσοστό των μαθητών που μαθαίνουν δύο ξένες γλώσσες στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση (από 4,6% σε 6,5% στο σύνολο της ΕΕ). Η εξέλιξη στην Ελλάδα ήταν εντυπωσιακή: το 2022 περίπου 34,9% των ελληνόπουλων δημοτικού φοιτούσαν παράλληλα σε δύο ή περισσότερα ξένα γλωσσικά τμήματα. Στο γυμνάσιο, το ποσοστό μαθητών με δύο τουλάχιστον ξένες γλώσσες πλησιάζει το 97% στην Ελλάδα, ένα από τα υψηλότερα στην Ένωση. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, χώρες όπως η Ιταλία, η Ελλάδα, η Μάλτα και η Πορτογαλία εμφανίζουν σήμερα σχεδόν το σύνολο των μαθητών τους να μαθαίνουν δύο γλώσσες στη δευτεροβάθμια.
Παρότι οι αριθμοί είναι ενθαρρυντικοί, φορείς εκπαιδευτικών ξένων γλωσσών στην Ελλάδα προειδοποιούν ότι η διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας (συνήθως Γαλλικών ή Γερμανικών) υφίσταται ουσιαστική υποβάθμιση. Σε πρόσφατη κοινή επιστολή τους προς την υπουργό Παιδείας τονίζουν ότι η γλωσσική εκπαίδευση «αποτελεί βασικό πυλώνα του σύγχρονου ευρωπαϊκού σχολείου» και ότι «η πολυγλωσσία δεν είναι πολυτέλεια, αλλά δικαίωμα». Οι ίδιοι εκπαιδευτικοί ζητούν την επαναξιολόγηση της πολιτικής για τη δεύτερη ξένη γλώσσα και εναρμόνισή της με τις ευρωπαϊκές οδηγίες, ώστε η Ελλάδα να μην μείνει πίσω στην προσπάθεια διαμόρφωσης πολύγλωσσων πολιτών.
Πολυγλωσσία "Made in Greece"
Στην ελληνική πραγματικότητα, όλοι οι μαθητές παρακολουθούν υποχρεωτικά τουλάχιστον μία ξένη γλώσσα (συνήθως Αγγλικά) από το Δημοτικό, ενώ στη Γυμνάσιο προστίθεται δεύτερη ξένη γλώσσα (επιλογή Γαλλικών ή Γερμανικών). Το εκπαιδευτικό σύστημα έχει μάλιστα εισαγάγει νεοπαγή θεσμικά μέτρα για την εκμάθηση της μητρικής γλώσσας παιδιών μεταναστών, για παράδειγμα, λειτουργούν ειδικά τμήματα υποδοχής για μαθητές με άλλη μητρική γλώσσα. Ωστόσο, η πραγματική αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας δεύτερης ξένης γλώσσας κρίνεται μειωμένη λόγω έλλειψης ωρών και προσωπικού.
Οι ερευνητές τονίζουν ότι η πρόωρη επαφή με τις ξένες γλώσσες έχει πολύ θετικά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα: για παράδειγμα, μελέτες του ΙΕΠ και του Πανεπιστημίου Αθηνών δείχνουν ότι η εκμάθηση ξένων γλωσσών από μικρές ηλικίες συνδέεται με βελτίωση της γνωστικής και της πολιτισμικής ανάπτυξης των παιδιών. Αυτό υπογραμμίζει και η αναφορά των καθηγητών Γαλλικής και Γερμανικής, που θυμίζει ότι οι ευρωπαϊκές στρατηγικές προωθούν τη μάθηση πολλών γλωσσών ως μέρος της ολοκληρωμένης εκπαίδευσης των μαθητών. Η υποτίμηση όμως της Β΄ ξένης γλώσσας, σημειώνουν, μειώνει τις ευκαιρίες συμμετοχής σε ευρωπαϊκά προγράμματα ανταλλαγών και υπονομεύει τη δυνατότητα των νέων να γίνουν πολύγλωσσοι Ευρωπαίοι πολίτες.
Οφέλη και προκλήσεις
Τα κεντρικά ερωτήματα που τίθενται είναι πώς θα αξιοποιηθούν καλύτερα οι γλωσσικές δεξιότητες και η πολιτιστική γνώση των μαθητών. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι μια σύγχρονη παιδεία πρέπει να ενσωματώνει και τα δύο στοιχεία: η γλωσσική επάρκεια ανοίγει πόρτες στην επιστήμη και στην αγορά εργασίας, ενώ η πολιτιστική παιδεία αναπτύσσει κριτική σκέψη και κοινωνική ευαισθησία. Στις σημερινές τάξεις με μαθητές από διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα, η ενίσχυση της πολιτισμικής συνείδησης (π.χ. μέσω διδασκαλίας του τοπικού πολιτισμού, των παραδόσεων και της ιστορίας) και η στήριξη της μάθησης της γλώσσας της οικογένειας θεωρούνται απαραίτητες για να αποφευχθούν αποκλεισμοί.
Παράδειγμα αποτελεσματικής πράξης είναι το πρόγραμμα των Πολιτιστικών Διευθύνσεων της Εκπαίδευσης, που οργανώνουν εκπαιδευτικές εκδρομές σε περιοδικές εκθέσεις και τοπικά μουσεία. Μεμονωμένες μελέτες έχουν δείξει ότι, όταν οι μαθητές συζητούν έργα τέχνης ή ιστορικά εκθέματα, η παρατηρητικότητα και η εκφραστική τους ικανότητα βελτιώνονται. Σε παγκόσμια κλίμακα, αντίστοιχα, προγράμματα δίγλωσσης εκπαίδευσης, όπως σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής ή στο Περού– αποδεικνύουν αύξηση της μαθησιακής προόδου όταν τα παιδιά διδάσκονται στην πρώτη τους γλώσσα μαζί με δεύτερη. Παρόλο που η Ελλάδα δεν έχει θεσμοθετήσει μάθημα δεύτερης μητρικής γλώσσας, οι πολυγλωσσικοί πληθυσμοί της χώρας (π.χ. Αλβανοί μετανάστες πρώτης γενιάς) αποτελούν προφανή πεδίο προς ανάπτυξη διδακτικών πρωτοβουλιών.
Η επόμενη ημέρα
Τα διεθνή και ελληνικά δεδομένα συγκλίνουν στην άποψη ότι η ενίσχυση της πολιτισμικής εκπαίδευσης και της πολυγλωσσίας αποτελεί ουσιαστική επένδυση για το μέλλον. Όπως καταλήγει ανοικτή επιστολή ένωσης ευρωπαίων εκπαιδευτικών: «η Ελλάδα δεν μπορεί να μείνει πίσω στην πορεία προς την πολυγλωσσία και την ενίσχυση της γλωσσικής ταυτότητας». Η πολιτική βούληση ήδη εκφράζεται μέσα από κοινές δράσεις υπουργείων και τοπικής αυτοδιοίκησης (π.χ. εκπαιδευτικές παρεμβάσεις σε μουσεία και πολιτιστικά κέντρα) αλλά και μέσω ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων. Ωστόσο, φορείς της παιδείας επισημαίνουν ότι απαιτείται συστηματική στήριξη: αναμόρφωση του ωρολογίου προγράμματος, δημιουργία εκπαιδευτικών συνεργασιών με φορείς πολιτισμού, επιμόρφωση εκπαιδευτικών σε διδακτικές μεθόδους διαπολιτισμικής αγωγής και σχεδιασμός αποτελεσματικών προγραμμάτων διγλωσσίας.
Σε τελική ανάλυση, ένα σχολείο που ενσωματώνει τον πολιτισμό και διδάσκει ξένες γλώσσες σέβεται τη διαφορετικότητα και προετοιμάζει τους μαθητές του για μια παγκόσμια κοινότητα. Όπως επισημαίνει διεθνώς η UNESCO, η συνύπαρξη γνώσης και πολιτισμού αναπτύσσει «καλλιέργεια της δημιουργικότητας, της ομαδικότητας, της κριτικής σκέψης και της συνεργασίας», ιδιότητες κρίσιμες για τα παιδιά του 21ου αιώνα. Η εμπειρία δείχνει ότι επενδύοντας στην πολιτισμική παιδεία και την πολυγλωσσία, η Ελλάδα ενισχύει την εκπαιδευτική ποιότητα και παραδίδει στους νέους πολίτες πολύτιμο εφόδιο: τη γλώσσα και τον πολιτισμό ως παράθυρα στον κόσμο.
Πηγές: ec.europa.eu, unesco.org, culture.gov.gr
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Συναγερμός για τον 1ο καύσωνα: 43°C και υψηλός κίνδυνος πυρκαγιών
Δόμνα Μιχαηλίδου: Επίδομα 200 ευρώ για εκπαιδευτικούς και δημοσίους υπαλλήλους
750 ευρώ σε 170.000 πολίτες - Πάρτε τα με μια μόνο αίτηση και όλα εξα αποστάσεως μέσω golearn
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 2/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
