Αφορμή για τη σύνταξη αυτού του κειμένου στάθηκε το άρθρο 107 του πολυνομοσχεδίου του Υπουργείου Παιδείας (Υ.ΠΑΙ.Θ.), το οποίο θα συζητηθεί τις επόμενες ημέρες στη Βουλή. Με το άρθρο αυτό επιχειρείται η «αναμόρφωση» του Σχολικού Συμβουλίου, ενός συλλογικού οργάνου που λειτουργεί σε επίπεδο σχολικής μονάδας (Σ.Μ.). Σήμερα αποτελείται από τα μέλη του Συλλόγου των Διδασκόντων (Σ.Δ.), τα μέλη του Δ.Σ. του Συλλόγου γονέων, τον εκπρόσωπο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Τ.Α.) στη Σχολική Επιτροπή και τρεις εκπροσώπους των μαθητών, για τα Γυμνάσια και τα Λύκεια. Αρμοδιότητές του είναι «η εξασφάλιση της ομαλής λειτουργίας του σχολείου με κάθε πρόσφορο τρόπο, η καθιέρωση τρόπων επικοινωνίας διδασκόντων και οικογενειών των μαθητών και του σχολικού περιβάλλοντος». Ως εκ της σύνθεσής του, το Σχολικό Συμβούλιο ανήκει στα όργανα εκείνα με τα οποία προωθείται ο στόχος της εκπαιδευτικής αποκέντρωσης στη χώρα μας.
Κυρίαρχη η τάση για εκπαιδευτική αποκέντρωση
Η τάση για εκπαιδευτική αποκέντρωση, μέσα από τη μεταφορά προς την Τ.Α. μέρους της ευθύνης για τη λειτουργία της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ((Π.Ε., Δ.Ε.), καθώς και μέσα από τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στη λήψη σχετικών με την εκπαίδευση αποφάσεων, είναι κυρίαρχη στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Βαρύνουσας σημασίας θεωρείται, επίσης, η όσο γίνεται μεγαλύτερη λειτουργική και παιδαγωγική αυτονομία της σχολική μονάδας.
Μια πρώτη προσπάθεια εκπαιδευτικής αποκέντρωσης του ελληνικού σχολείου
Ύστερα από αρκετές δεκαετίες κοινωνικής απομόνωσης, η πρώτη σοβαρή προσπάθεια αποκέντρωσης του ελληνικού σχολείου και ανοίγματός του στην κοινωνία έγινε πριν από 36 χρόνια, με τον Νόμο 1566/1985. Ο νόμος αυτός, που αποτέλεσε σταθμό για την εποχή του, εισήγαγε στον χώρο της Π.Ε. και Δ.Ε. τις έννοιες λαϊκή συμμετοχή, δημοκρατικός προγραμματισμός και κοινωνικός έλεγχος.
Στην κατεύθυνση αυτή θεσπίστηκαν και λειτουργούν μέχρι σήμερα, ύστερα από μια σειρά τροποποιήσεων και συμπληρώσεων του παραπάνω Νόμου, τα λεγόμενα όργανα λαϊκής συμμετοχής. Σε αυτά εκπροσωπούνται η Τ.Α., οι γονείς των μαθητών, οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου, καθώς και οι παραγωγικές τάξεις κάθε περιοχής.
Τι έδειξε η μέχρι τώρα ελληνική εμπειρία
Αν και οι στοχεύσεις του Νόμου 1566/85 επικροτήθηκαν από την πλειοψηφία της εκπαιδευτικής κοινότητας, τα αποτελέσματα της μέχρι τώρα λειτουργίας των οργάνων λαϊκής συμμετοχής στην εκπαίδευση αποδείχτηκαν πενιχρά. Γιατί οι αρμοδιότητες των Ο.Τ.Α. περιορίστηκαν στην οργάνωση και διοίκηση της σχολικής περιουσίας ή στη μεταφορά πόρων προς τους Δήμους, για την κάλυψη βασικών λειτουργικών δαπανών των σχολείων για την επισκευή- συντήρηση των διδακτηρίων.
Στόχοι όπως ο δημοκρατικός προγραμματισμός, ο κοινωνικός έλεγχος, η αντιπροσωπευτικότητα στις διαβουλεύσεις και η συναπόφαση, η ανάδειξη της παιδείας και της εκπαίδευσης ως ζητημάτων ύψιστης κοινωνικής προτεραιότητας και ευρύτερου κοινωνικού προβληματισμού παραμένουν στα χαρτιά. Κυρίως γιατί ο ρόλος των οργάνων λαϊκής συμμετοχής είναι κατά βάση εισηγητικός – συμβουλευτικός ή, στην καλύτερη των περιπτώσεων, διαχειριστικός – εκτελεστικός αλλά με αυστηρά προσδιορισμένα από την κεντρική διοίκηση περιθώρια δράσης. Και, βεβαίως, τα θέματά τους δεν άπτονται καν της εκπαιδευτικής πολιτικής και του περιεχομένου της εκπαίδευσης.
Ειδικότερα:
Όργανα σε επίπεδο Σχολικής Μονάδας
Σύμφωνα με τον Νόμο, η Σ.Μ. αποτελεί το κύτταρο του εκπαιδευτικού συστήματος, με βασικό όργανο τον Σύλλογο Διδασκόντων (Σ.Δ). Σε επίπεδο Σ.Μ. ή συστεγαζόμενων Σ.Μ. λειτουργούν επίσης δύο διευρυμένα όργανα υποστήριξης, το Σχολικό Συμβούλιο και το Συμβούλιο Σχολικής Κοινότητας. Ωστόσο:
Το Σχολικό Συμβούλιο, όπως συγκροτείται και λειτουργεί σήμερα, είναι όργανο δυσκίνητο και αναποτελεσματικό, καθώς αποτελείται από το σύνολο των μελών του Σ.Δ., όλα τα μέλη του Δ.Σ. Συλλόγου Γονέων/ Κηδεμόνων, τρεις εκπροσώπους των Μαθητικών Κοινοτήτων, στην περίπτωση της Δ.Ε., και έναν εκπρόσωπο του Δήμου. Ως εκ τούτου, κατάντησε να συγκαλείται αποκλειστικά και μόνο για την αντιμετώπιση των καταλήψεων ή, πιο απλά, για την προσμέτρηση των ημερών που χάνονται εξαιτίας τους…
Ζητούμενο, επομένως, ήταν και είναι ένα ολιγομελές, ευέλικτο συλλογικό όργανο. Για τους λόγους αυτούς εκτιμώ ότι έτυχε αποδοχής το αρχικό κείμενο του Σ/Ν που δόθηκε προς διαβούλευση στις αρχές αυτού του μήνα. Γιατί αυτό προέβλεπε 7μελή σύνθεση του Σχολικού Συμβουλίου: Διευθυντής Σ.Μ., 3 μέλη του Σ.Δ., 2 εκπρόσωποι του Δήμου και 1 εκπρόσωπος του Συλλόγου Γονέων.
Άλλωστε, μια ματιά στις προβλεπόμενες από το νομοσχέδιο αρμοδιότητες του οργάνου είναι αρκετή για να διαπιστώσει κανείς ότι αυτές είναι κατά βάση εκπαιδευτικές: Ταυτότητα και προσανατολισμός της Σ.Μ., οργάνωση και λειτουργία της Σ.Μ, υποστήριξη του εκπαιδευτικού έργου, επικοινωνία μεταξύ εκπαιδευτικών, μαθητών και γονέων/ κηδεμόνων, αντιμετώπιση των κρίσεων που εμφανίζονται εντός της Σ.Μ., διοργάνωση εκπαιδευτικών επισκέψεων, εκδρομών και εκδηλώσεων κάθε είδους κ.τ.λ. Όσον αφορά δε στις αρμοδιότητες που σχετίζονται με την υλικοτεχνική υποδομή των Σ.Δ. και τη χρηματοδότησή τους από άλλες πηγές, αυτές ανήκουν στην αρμοδιότητα άλλων συλλογικών οργάνων, που συγκροτούνται και λειτουργούν με ευθύνη της Τ.Α., όπως θα δούμε στη συνέχεια.
Με βάση τα παραπάνω, αν η πολιτική ηγεσία του Υ.ΠΑΙ.Θ. επιμείνει στην αιφνιδιαστική απόφασή της να συγκροτούν και να ελέγχουν οι Δήμαρχοι και το Σχολικό Συμβούλιο, αυτό θα σημαίνει ότι βρισκόμαστε ενώπιον μιας νέας αντίληψης για τον ρόλο της Τ.Α. στα θέματα της εκπαίδευσης. Σε μια τέτοια περίπτωση, πολύ φοβούμαι ότι θα αισθανθούν δικαιωμένοι όσοι εδώ και πολλά χρόνια έβλεπαν την όποια εκπαιδευτική αποκέντρωση ως προάγγελο της εκχώρησης του συνόλου των εκπαιδευτικών λειτουργιών στους Δήμους ή και ως επιχείρηση «άλωσης» της δημόσιας εκπαίδευσης, με «Δούρειο Ίππο» την Τ.Α.
Το Συμβούλιο Σχολικής Κοινότητας θεσπίστηκε μετά την κατάργηση των Σχολικών Επιτροπών που λειτουργούσαν σε επίπεδο Σχολείου και τη λειτουργία μόνο δύο ανά Δήμο. Μιας για την Π.Ε. και μιας για τη Δ.Ε. Όμως το συγκεκριμένο όργανο, αν και αποτελείται από Διευθυντή Σχολείου, εκπρόσωπο των Συλλόγων Γονέων, εκπρόσωπο του Σ.Δ. και εκπρόσωπο των Μαθητικών Κοινοτήτων, στην περίπτωση της Δ.Ε., απλώς «διαπιστώνει ανάγκες και προβλήματα» και «διατυπώνει σχετικές προτάσεις στην αρμόδια Σχολική Επιτροπή». Επειδή, λοιπόν, στερείται ουσιαστικών αρμοδιοτήτων, σε πολλούς Δήμους ορίζεται μόνο ο Πρόεδρός του. Γιατί αυτός μόνο «διαχειρίζεται το ποσό που τίθεται στη διάθεσή του για την αντιμετώπιση λειτουργικών αναγκών της Σ.Μ. ή του σχολικού συγκροτήματος»!
Όργανα σε επίπεδο Δήμου
Οι Δημοτικές Επιτροπές Παιδείας έχουν υποβαθμιστεί πλήρως. Σύμφωνα με τον Νόμο, αυτές αποτελούν «κύτταρα δημοκρατικού προγραμματισμού» και εισηγούνται, μεταξύ των άλλων, θέματα σχετικά με την καλύτερη οργάνωση και λειτουργία των σχολείων, την ανέγερση των σχολικών κτιρίων, την επισκευή και συντήρησή τους. Στην πράξη, όμως, συγκαλούνται μόνο για να προτείνουν στον Δήμαρχο και στο Δημοτικό Συμβούλιο την κατανομή στις δύο Σχολικές Επιτροπές (Π.Ε. και Δ.Ε.) των πιστώσεων για λειτουργικές δαπάνες των σχολείων.
Οι Σχολικές Επιτροπές, από την άλλη, τα μόνα όργανα με διαχειριστικές – εκτελεστικές αρμοδιότητες, δεν διαθέτουν δικό τους προϋπολογισμό ούτε έχουν δυνατότητα παρέμβασης στον καθορισμό του ύψους των επιχορηγήσεων προς αυτές. Γιατί αυτό καθορίζεται κεντρικά, μέσα από μια πολύπλοκη και σχεδόν ισοπεδωτική διαδικασία. Έτσι, η αρμοδιότητά τους περιορίζεται στην κατανομή και διαχείριση των συνήθως ανεπαρκών πιστώσεων για λειτουργικές δαπάνες των σχολείων (θέρμανση, φωτισμός, ύδρευση, τηλέφωνο, αποχέτευση, αγορά αναλώσιμων υλικών κ.λπ.). Τα ίδια όργανα και όχι τα Σχολικά Συμβούλια είναι αρμοδιότερα να αναλάβουν την αξιοποίηση των σχολικών εγκαταστάσεων που προβλέπεται με το άρθρο 98 του νομοσχεδίου.
Σε ό τι αφορά δε τη διαχείριση των πιστώσεων για επισκευή και συντήρηση των διδακτηρίων, στους περισσότερους Δήμους ο ρόλος των Σχολικών Επιτροπών δεν είναι ούτε εισηγητικός – συμβουλευτικός, καθώς τις σχετικές πιστώσεις τις διαχειρίζονται αποκλειστικά οι Τεχνικές Υπηρεσίες. Ακόμα και για τις μικροεπισκευές!
Από την άλλη, η λήψη των αποφάσεων γίνεται με τρόπο απόλυτα συγκεντρωτικό, δεδομένης της πολύ ισχυρής πλειοψηφίας που διαθέτει ο εκάστοτε οριζόμενος Πρόεδρος. Επιπρόσθετα, η έλλειψη σαφούς πλαισίου ρόλων και αρμοδιοτήτων ευνοεί τη συστηματική απουσία κάποιων μελών από τις συνεδριάσεις του οργάνου, επιτρέποντας έτσι την υπερ - δραστηριοποίηση κάποιων άλλων ή και την «ενός ανδρός αρχήν». Τέτοιες καταστάσεις, όμως, καταργούν τον συλλογικό χαρακτήρα των επιτροπών, τις υποβαθμίζουν ή και τις αδρανοποιούν.
Αλλά και ο τρόπος στελέχωσής τους δεν διασφαλίζει τη συμμετοχή ατόμων με γνώσεις, διοικητικές ικανότητες και ευαισθησία για τα εκπαιδευτικά θέματα ή, έστω, με διάθεση για συνεργασία. Η μέχρι τώρα εμπειρία έδειξε ότι τα άτομα που ορίζονται να εκπροσωπήσουν το λαϊκό στοιχείο είναι συχνά άσχετα με το αντικείμενο ή και αδιάφορα, με κύριο χαρακτηριστικό την εμπλοκή τους σε κομματικές και προσωπικές αντιπαραθέσεις.
Η ανεπάρκεια των διατιθέμενων πόρων, που μόνιμα και σταθερά επικαλούνται κάποιοι, δεν μπορεί από μόνη της να δικαιολογήσει την υπολειτουργία ενός συλλογικού οργάνου. Γιατί το γνήσιο ενδιαφέρον για τους συμμετοχικούς θεσμούς και η διάθεση προσφοράς μπορεί να υπερνικήσουν πολλά εμπόδια και να προσφέρουν σημαντικές λύσεις. Άλλωστε, η αποτελεσματικότητα στην εκπαίδευση δεν εξαρτάται μόνο από τους διατιθέμενους οικονομικούς πόρους ή από την εξασφάλιση ιδανικών συνθηκών λειτουργίας. Καθοριστικής σημασίας θεωρείται επίσης η δυναμική αλληλεπίδραση Σχολείου και Τοπικής Κοινωνίας, η οποία αποτελεί μεγάλο ζητούμενο στη χώρα μας, αν και δεν απαιτεί γενναία χρηματοδότηση.
Ως αιτία για την προβληματική λειτουργία των Σχολικών Επιτροπών αναφέρεται επίσης η έλλειψη εξειδικευμένου και ειδικά καταρτισμένου στελεχιακού δυναμικού. Πράγματι η έλλειψη αυτή είναι εμφανέστατη, ύστερα μάλιστα και από την εκχώρηση στην Τ.Α. νέων αρμοδιοτήτων και λειτουργιών, η οποία, όπως συνήθως, δεν συνοδεύτηκε από ανάλογη και αντίστοιχη στελέχωση των υπηρεσιών της.
Γενικότερα, όλα αυτά τα χρόνια δεν αναλήφθηκαν σημαντικές πρωτοβουλίες, με στόχο τη θωράκιση των υφιστάμενων οργάνων λαϊκής συμμετοχής και την περαιτέρω προώθηση της εκπαιδευτικής αποκέντρωσης στη χώρα μας. Υπό τον όρο, φυσικά, ότι αυτή δεν θα αντιγράφει δουλικά τα συστήματα άλλων χωρών, αλλά θα εισάγει θεσμούς που θα είναι προσαρμοσμένοι στα χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας και θα λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τον τρόπο λειτουργίας, τις δυνατότητες και τις παθογένειες της Τ.Α.
Συμπερασματικά
Το πρώτο θετικό βήμα για την αποκέντρωση ουσιαστικών ζητημάτων της εκπαίδευσης στη χώρα μας, παραμένει μετέωρο. Ο «κοινωνικός λόγος» δεν συναντήθηκε με τον λόγο των εκπαιδευτικών και των μαθητών, στον βαθμό τουλάχιστον που το εμπνεύστηκε ο Νομοθέτης στα μέσα της δεκαετίας του ’80.
Κι όμως, έχει αποδειχθεί ότι οι νέες απαιτήσεις και προκλήσεις στον χώρο της εκπαίδευσης αντιμετωπίζονται μέσα και από την αποτελεσματική συνεργασία και τον ενεργό ρόλο της τοπικής κοινωνίας και Αυτοδιοίκησης. Μέσα από μια «σταδιακή αποκέντρωση του εκπαιδευτικού συστήματος» που, όπως αναφέρεται και σε εισηγητική έκθεση Νόμου της προηγούμενης κυβέρνησης, «αποτελεί εναλλακτική λύση για τον εκδημοκρατισμό του. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί «με την ενίσχυση της εφαρμογής συμμετοχικών μοντέλων στην οργάνωση και διοίκηση της εκπαίδευσης, στα οποία συμμετέχουν όλοι οι βασικοί συντελεστές της (Πολιτεία, εκπαιδευτικοί, μαθητές μέσω των Μαθητικών Συμβουλίων καθώς και η ευρύτερη κοινωνία μέσω των Συλλόγων γονέων και κηδεμόνων και της Τ.Α.)».
* συνταξιούχος Καθηγητής Δ.Ε.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 11/12
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
