Ζούμε σε μια εποχή όπου οι ρυθμοί αλλάζουν πιο γρήγορα από την ικανότητά μας να τους κατανοήσουμε. Η κοινωνία μετασχηματίζεται διαρκώς: η τεχνολογία αναδιαμορφώνει τον τρόπο που επικοινωνούμε, η πίεση για επιτυχία εντείνεται, οι βεβαιότητες που γνώριζαν οι προηγούμενες γενιές μοιάζουν να διαλύονται. Στο κέντρο όλων αυτών των αλλαγών βρίσκονται οι νέοι· οι άνθρωποι που προσπαθούν να χτίσουν την ταυτότητά τους μέσα σε ένα περιβάλλον που άλλοτε τους εμπνέει και άλλοτε τους συνθλίβει. Η εφηβεία, που κάποτε θεωρούνταν μια φυσική και αναμενόμενη περίοδος ωρίμανσης, μετατρέπεται συχνά σε μια απαιτητική διαδρομή γεμάτη αντιφάσεις, προσδοκίες και αόρατες πιέσεις. Η κατανόηση των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν σήμερα οι έφηβοι δεν είναι μόνο θέμα παιδαγωγικής· είναι ζήτημα κοινωνικής ευθύνης.
Οι νέοι μεγαλώνουν σε έναν κόσμο που τους ζητά να είναι «όλα»: όμορφοι, επιτυχημένοι, κοινωνικοί, ανθεκτικοί. Κι όταν δεν μπορούν να ανταποκριθούν, αισθάνονται ανεπαρκείς. Πίσω από τα φωτεινά προφίλ και τα φίλτρα, κρύβεται συχνά ένα βλέμμα κουρασμένο, ένα σώμα που δεν αγαπιέται, μια ψυχή που ασφυκτιά. Η γενιά των οθονών ζει υπό το βλέμμα του «πλήθους». Κάθε ανάρτηση, κάθε φωτογραφία, γίνεται μέτρο αποδοχής. Πολλοί νέοι εγκλωβίζονται στην ανάγκη να προβάλλουν μια εκδοχή του εαυτού τους που δεν είναι αληθινή. Αυτό οδηγεί σε ανασφάλεια, σε διαρκή σύγκριση και, τελικά, σε απόρριψη του ίδιου τους του σώματος.
Η λύση δεν βρίσκεται στην απαγόρευση ή στον φόβο, αλλά στην παιδεία της αυτογνωσίας. Τα σχολεία, οι οικογένειες και τα μέσα ενημέρωσης οφείλουν να διδάξουν ότι η αξία δεν αποτυπώνεται σε εικόνες αλλά σε στάσεις ζωής. Να ενθαρρύνουν τους νέους να ασχοληθούν με το σώμα τους μέσα από τη χαρά της κίνησης, του αθλητισμού, της δημιουργίας - όχι μέσα από την εμμονή της τελειότητας.
Παρά τις αμέτρητες ψηφιακές επαφές, πολλοί νέοι αισθάνονται μόνοι. Δεν είναι έλλειψη επικοινωνίας, αλλά έλλειψη ουσίας. Η σιωπή πίσω από τα μηνύματα, η βιασύνη να φανούν «εντάξει», η αδυναμία να εκφράσουν ευαλωτότητα, οδηγούν σε ψυχική κόπωση και άγχος. Η απάντηση είναι η ενσυναίσθηση. Να μάθουν τα παιδιά να ακούν, να εκφράζονται, να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα χωρίς ντροπή. Να επανέλθει στο σχολείο η συζήτηση, η ομάδα, η βιωματική μάθηση. Εκεί όπου η γνώση συνδέεται με τη ζωή, η ψυχή βρίσκει χώρο να ανασάνει.
Η επιθετικότητα μεταξύ των νέων -λεκτική, σωματική ή διαδικτυακή- είναι το πιο ανησυχητικό σύμπτωμα μιας εποχής που δυσκολεύεται να μεταβολίσει τον θυμό της. Πίσω από κάθε βίαιη πράξη κρύβεται πόνος, φόβος ή ανάγκη για αναγνώριση. Η βία δεν γεννιέται σε κενό· καλλιεργείται εκεί όπου λείπει ο διάλογος, η αποδοχή και το παράδειγμα. Γι’ αυτό, οι ενήλικες πρέπει να ξαναγίνουν πρότυπα: όχι αυστηροί τιμωροί, αλλά άνθρωποι που διδάσκουν με τη στάση τους. Η εκπαίδευση οφείλει να μιλήσει για τα συναισθήματα, για τις συγκρούσεις, για την αξία της συμφιλίωσης.
Όμως, η αντιμετώπιση της βίας δεν μπορεί να εξαντλείται σε ποινές ή σε βιαστικές καμπάνιες ευαισθητοποίησης. Απαιτείται μια νέα παιδαγωγική φιλοσοφία, όπου η πρόληψη ενσωματώνεται οργανικά στην καθημερινότητα των παιδιών.
Ένα πρώτο, ουσιαστικό βήμα είναι η δημιουργία χώρων ασφαλούς έκφρασης μέσα στο σχολείο. Ανοιχτοί κύκλοι συζήτησης, εποπτευόμενοι από ειδικούς, όπου οι μαθητές μπορούν να μιλήσουν για τον θυμό, τον φόβο, την πίεση. Όταν οι έφηβοι αποκτούν λέξεις για όσα νιώθουν, όταν το συναίσθημα αποκτά όνομα, η ανάγκη για βίαιη εκτόνωση μειώνεται θεαματικά.
Εξίσου σημαντική είναι η ενσωμάτωση συνεργατικών δράσεων και κοινοτικών έργων. Όταν οι νέοι καλούνται να λύσουν ένα πραγματικό πρόβλημα -να οργανώσουν μια σχολική καμπάνια, να σχεδιάσουν μια πολιτιστική δράση, να βελτιώσουν έναν δημόσιο χώρο- συνειδητοποιούν την αξία της συνεργασίας. Η δύναμη παύει να είναι επιβολή και γίνεται συμμετοχή. Ο θυμός μετατρέπεται σε δημιουργία, η διαφορά σε ευκαιρία.
Παράλληλα, χρειάζεται ουσιαστική εκπαίδευση στον ψηφιακό γραμματισμό. Οι μαθητές πρέπει να γνωρίζουν πώς λειτουργούν οι αλγόριθμοι, πώς καλλιεργείται ο διαδικτυακός όχλος, τι σημαίνει ψηφιακή ευθύνη και λόγος με συνέπειες. Η κατανόηση του μηχανισμού πίσω από το cyberbullying οδηγεί σε βαθύτερη αλλαγή συμπεριφοράς από οποιαδήποτε απλή σύσταση.
Κρίσιμος, όμως, είναι και ο ρόλος των ενηλίκων. Η παρουσία τους πρέπει να είναι παιδαγωγική, όχι τιμωρητική. Οι νέοι χρειάζονται ενήλικες που θα διαχειρίζονται τον δικό τους θυμό με ωριμότητα, που θα επιλύουν συγκρούσεις με διάλογο, που θα ακούν πραγματικά. Τα παιδιά μαθαίνουν περισσότερο από αυτό που βλέπουν παρά από αυτό που τους λέγεται.
Τέλος, μια καινοτόμος και συχνά παραγνωρισμένη προσέγγιση είναι η αξιοποίηση του βιωματικού πολιτισμού -μουσική, χορός, θέατρο, κινηματογράφος, δημιουργική γραφή. Αυτές οι μορφές λειτουργούν ως ασφαλείς δίοδοι έκφρασης, επιτρέποντας στους νέους να μιλήσουν για όσα δεν τολμούν να πουν άμεσα. Μέσα από τους ρόλους, τις ιστορίες, την τέχνη, αναγνωρίζουν τον εαυτό τους και μαθαίνουν να διαχειρίζονται την ένταση χωρίς να την στρέφουν στους άλλους.
Οι νέοι δεν χρειάζονται επιπλέον απαιτήσεις· χρειάζονται νόημα και στήριξη. Αν μάθουν να αγαπούν τον εαυτό τους χωρίς όρους, να σέβονται τους άλλους χωρίς φόβο και να διαχειρίζονται τη δύναμή τους με ευθύνη, τότε μπορούμε να ελπίζουμε σε κάτι σπουδαιότερο από την επιτυχία: μια κοινωνία πιο δίκαιη, πιο ήρεμη, πιο ανθρώπινη.
*Φιλόλογος – Συγγραφέας στις εκδόσεις ΖΗΤΗ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 12/11
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
