Νίκος Τσούλιας Το ζήτημα της Γνώσης είναι ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία του ανθρώπου όπου γης και όπου χρόνου. Γνώση για τι πράγμα, για ποιον, με ποιο σκοπό; Πώς παράγεται η γνώση, ποιος την προσδιορίζει; Η γνώση συνδέεται μόνο ή κυρίως με την επιστήμη;
Η γνώση διαμορφώνει συνειδήσεις, νοηματοδοτεί τη ζωή μας; Η γνώση μάς απελευθερώνει από τα δεσμά των προκαταλήψεων και των φοβιών, είναι μία προμηθεϊκή λειτουργία, μας οδηγεί στην τελείωση; Η θεσμοποίηση της γνώσης μέσα από την εκπαίδευση έχει μόνο θετικές αναφορές; Η γνώση αποκαλύπτει την αλήθεια, μας κάνει ευτυχισμένους;
Τα ερωτήματα είναι ατέλειωτα. Ουσιαστικά είναι ερωτήματα του ανθρώπου και όχι της γνώσης. Είναι ερωτήματα σύμφυτα με την ύπαρξή μας, ερωτήματα παρακολουθήματα της αγωνίας μας, εκείνης της αγωνίας που παραμένει σιωπηλή αλλά και εκρηκτική στο εσωτερικό του εαυτού μας.
Υπάρχουν σημαντικές οριακές στιγμές στην Ιστορία μας που το ζήτημα της γνώσης αποκτά κρίσιμες όψεις, συμβολικές εκφράσεις μοναδικές συμπυκνώσεις. Το «προπατορικό αμάρτημα» συνδέθηκε με την οριακότητα, με τη σχετικότητα αλλά και με την έννοια της απαγόρευσης (για κάποιες περιοχές) της γνώσης. Η ανθρώπινη σκέψη ετέθη σε πλαίσια και σε αιρέσεις. Η γνώση μπορεί να οδηγήσει στην …αμαρτία!
Στον Οιδίποδα τα πράγματα αποκτούν τραγικότητα, συνδέονται με τις ψυχής στα πάθη. Η απόλυτη γνώση των πραγμάτων (της συνειδητοποίησης των συμβάντων των γονέων του) οδηγεί στην άβυσσο της πιο βαθιάς οδύνης, στην τύφλωση, στην απόγνωση. Γίνεται έρμαιο των δυνάμεων της ειμαρμένης και του παράλογου.
Στην αρχαία Ελλάδα η γνώση της εξανθρωπίζεται, γίνεται στοχαστική, ερευνητική. Συνδέεται με τους μεγάλους προβληματισμούς και προάγει τις πνευματικές αναζητήσεις. Η φιλοσοφία μεταφέρει τα ερωτήματα από τον ουρανό στη γη. Αναπτύσσεται ένας εξαίσιος ανθρώπινος πολιτισμός. Στον Μεσαίωνα μια πλευρά της ανορθολογικής πλευράς της μεταφυσικής θα αντιστρέψει αρκετά πράγματα. Η γνώση θα θεωρηθεί ύποπτη ή και σατανική. Η γνώση πηγάζει έξω από τον άνθρωπο, τον χειραγωγεί.
Η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός θα οδηγήσουν τη γνώση στα μονοπάτια του ορθολογισμού, στα πεδία των ανθρώπινων αξιών. Και στη συνέχεια αναδύεται η περίοδος της νεωτερικότητας και το μόρφωμα του Βιομηχανικού πολιτισμού. Η γνώση θα γνωρίσει τη χρησιμοθηρική της αποθέωση και την τεχνολογική της έκρηξη. Η γνώση προσφέρεται ως υπόστρωμα μέσα από το οποίο η ανθρωπότητα θα επιχειρήσει να υπερβεί τους περιορισμούς της φύσης και να εκφράσει την απόλυτη ελευθερία της.
Η γνώση παύει να είναι αθώα, αν ποτέ ήταν τέτοια. Αποπειράται να σπάσει τους κώδικες των φυσικών νόμων, να τιθασεύει την ύλη, να μετασχηματίσει βασικές εκφράσεις του κόσμου. «Χθες το μέλλον μάς ανησυχούσε γιατί ήμασταν αδύνατοι, σήμερα μας τρομάζουν οι συνέπειες των πράξεών μας…», θα ισχυριστεί ο Γάλλος φιλόσοφος Α. Φινκελκρότ. Η πυρηνική φυσική βεβηλώνει τη συνεκτικότητα του μικρόκοσμου τον ατόμων και των πυρήνων, παίζει με τα σωματίδια συγχέοντας φύση και εργαστήριο.
Το τι είναι πραγματικό και τι τεχνητό γίνεται όλο και πιο αδιευκρίνιστο. Η μηχανική γενετική ανασυντάσσει το βιολογικό παιχνίδι εκατομμυρίων χρόνων, βρίσκει καινούργιους Προμηθείς, που δεν μεταφέρουν απλά και μόνο κάποια «εργαλεία» από τους θεούς στους ανθρώπους αλλά βάζει τους ανθρώπους στη θέση των θεών. Μπορούμε να υφαίνουμε μόνοι μας το νήμα της ζωής μας; Μπορούμε να κατασκευάζουμε την υποκειμενικότητά μας έξω από τη δεσμεύσεις της φύσης; Γνώση: ευχή ή κατάρα, μεγαλείο ή ύβρις;
Η σημερινή μεταβατική τεχνολογική περίοδος νομιμοποιεί μόνο εκείνη τη γνώση που οδηγεί στο μηχανικό θρίαμβο, που προσφέρει διαρκώς δώρα στον πολιτισμό του κατασκευασμένου κόσμου μας, στον πολιτισμό των υλικών αγαθών.
«Αναζήτησαν ένα έμβλημα και αυτό είναι ιστορία του Νώε, της Γένεσης, όπου εκεί διηγείται ότι μια μέρα ο Νώε μάζεψε στην κιβωτό ό,τι καλύτερο υπήρχε στον κόσμο για να το μεταδώσει στις μελλοντικές γενιές. Αναρωτιέμαι μήπως και σήμερα δεν διανύουμε μία τέτοια «ριζοσπαστική εποχή», όπου ο μύθος του Προμηθέα παραχωρεί τη θέση του στον μύθο του Νώε», αποφαίνεται με σκεπτικισμό αλλά και με αυτοπεποίθηση ο Μισέλ Λακρουά (Αυγή, 2 Ιουλίου 1997).
Βρισκόμαστε άραγε μπροστά σε εποχή καταστροφής; Εξαφανίζεται ο ετεροπροσδιορισμένος εαυτός μας και κατασκευάζουμε εμείς τους νέους πρωτόπλαστους; Ή μήπως βρισκόμαστε σε μία προϊούσα τάση παρακμής του πολιτισμού της προόδου και βλέπουμε αλλοιωμένο το είδωλό μας στους θαμπούς καθρέφτες του τεχνολογικού μας ευδαιμονισμού;
«Θα φτάσει κάποτε ο Ζευς σε ένωση και συμφιλίωση μαζί μου, που θα τη θέλω και εγώ πολύ», αναλογίζεται ο Προμηθέας δια στόματος Αισχύλου. Είναι ερώτημα - κρίσιμο και καίριο - του σημερινού στοχαστικού προβληματισμού.
Πρόκειται για τη συμφιλίωση γνώσης και ηθικής. Μετά τον εξανθρωπισμό των θεών (των δυνάμεων της προκατάληψης του ετεροπροσδιορισμού μας, της χειραγώγησης) αναζητούμε τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου. Μπορεί ο καινούργιος Προμηθέας να ξεπηδήσει από τα δικά μας κατασκευάσματα (τα τεχνολογικά), όπως ξεπήδησε ο παλιός Προμηθέας από τα κατασκευάσματα του Δία και των θεών;
Μπορούν οι γενετικές επινοήσεις, το γονιδιακό ανακάτεμα, ο «κλειστός» κώδικας του DNA να διαμορφώσουν έναν Προμηθέα, που δεν θα μας ανήκει;
Όταν συγκρούονται οι Μύθοι, αλλάζει απλά και μόνο η ροή της ιστορίας. Αυτό είναι το έλασσον, το μηδαμινό. Αλλάζουν οι Κόσμοι και οι σκέψεις. Αλλάζουν τα πάντα. Πρόκειται άραγε για την κρίση του πνεύματος που μιλούσε ο Πωλ Βαλερύ στις αρχές του 20ου αιώνα;
Μήπως πρόκειται για τη διαρκή μετατροπή και ρευστοποίηση της γνώσης σε καταναλωτική και ανταλλακτική αξία; Ο Βαλερύ στο «Υπόμνημά» του δίνει μια ενδιαφέρουσα θεώρηση. «Η σκέψη μας πρέπει να εξελιχθεί και να διαφυλαχθεί. Προχωρά μόνο με ακρότητες, αλλά υφίσταται μόνο με το μέτρο. Η υπέρτατη τάξη που είναι ο αυτοματισμός θα είναι ο αφανισμός της. Η υπέρτατη αταξία θα την οδηγούσε ακόμα πιο γρήγορα στην άβυσσο…»
Η γνώση είναι ένα παιχνίδι με την αλήθεια, με την πραγματικότητα με τη ζωή, με τον εαυτό μας. Μπορεί να υπάρξει απόλυτη γνώση; Όχι, γιατί θα σταματούσαν τα πάντα, γιατί η ύπαρξη θα συγχεόταν με την ανυπαρξία. Η γνώση κινεί τα πράγματα.
Εμείς θέλουμε τη δημιουργία, τη διαρκή δημιουργία. Θέλουμε τη γνώση της ετερογνωσίας αλλά και της αυτογνωσίας. Θέλουμε μία αντίληψη και στάση ζωής που θα ταυτίζει τη γνώση με την ηθική, το δέον με το πράττειν.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Η ύλη για 70.000 υποψήφιους ως 14/5 με τις λύσεις
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 15/05
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
