Κάθε λέξη έχει τις συνέπειές της, κάθε σιωπή επίσης
Ζαν Πωλ Σαρτρ.
Είτε θέλουμε είτε δεν μπορούμε να το παραδεχτούμε - από τα γλωσσικά ίχνη στον λόγο των ανθρώπων αναδύονται ποικίλες ταυτοτικές κατασκευές και ιδεολογικές θέσεις. Τα δημοτικά τραγούδια της ξενιτιάς, ως απλό παράδειγμα, αποκαλύπτουν την ταυτότητα ενός λαού που βάδιζε πάντα στον δρόμο του ξενιτεμού.
Γενικά οι τρόποι με τους οποίους μιλάμε παίζουν έναν ρόλο ενεργητικό στον μετασχηματισμό των ταυτοτήτων και των σχέσεών μας. Με βάση τη θεωρία της κοινωνικής κατασκευής το νόημα, η γλώσσα και οι ψυχολογικές καταστάσεις των ανθρώπων συσχετίζονται. Η κοινωνική πραγματικότητα είναι δια του λόγου κατασκευασμένη. Ο λόγος αποτελεί μία μορφή κοινωνικής δράσης (Στάμου, 2014) ή - στο θεωρητικό πεδίο της Ανάλυσης Λόγου- μία οπτική του κόσμου. Για τον Gee (2011) η κοινωνία συντίθεται από λόγους και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους καθορίζουν μία καλή συμφωνία με τα έργα της κοινωνίας για το καλό ή το κακό.
Παράλληλα με το επίπεδο των λέξεων που εκφωνούν ή τραγουδούν οι άνθρωποι, στο επίπεδο των ιδεών διαμάχονται λόγοι ρατσιστικοί, σεξιστικοί ή μίσους με λόγους ανθρωπιστικούς, φεμινιστικούς ή αγάπης. Έτσι, εφόσον μάλιστα ο λόγος αποτελεί κοινωνική πρακτική, είναι αναπόδραστη η έκθεση όλων μας σε κοινωνικές πρακτικές βίας, σεξισμού, υποτίμησης. Στην καθημερινή επικοινωνία μας κυκλοφορούν με αέναους ρυθμούς ιδεολογικοί λόγοι που κατασκευάζουν σαν φυσικούς τέτοιους κοινωνικούς αποκλεισμούς ή αφορισμούς. Τόσο φυσικούς που τραγουδιούνται: «Καριόλα σε μισώ, να το ξέρεις, σου αξίζει μόνο αυτό, να υποφέρεις». Τραγουδιέται δηλαδή το μίσος (σε μισώ), προς τη γυναίκα (επιλέγεται υβριστική προσφώνηση για γυναίκα), με εξοικείωση, σαν με φυσικό νόημα, όσο φυσικά θα τραγουδιόταν,- με τρεις μόνο λέξεις αλλαγμένες,- αυτός: «Γυναίκα σε αγαπώ, να το ξέρεις, σου αξίζει μόνο αυτό, να θαρρεύεις». Επιλέγονται αντιθέτως στους στίχους ενός κομματιού, που επέλεξα τυχαία,- όπως και σε πολλά κομμάτια είδους τραπ που, επειδή περιέχουν πολύ σκληρότερο λεξιλόγιο, δε θέλησα να επιλέξω, - οι λέξεις «καριόλα», «μισώ», «υποφέρεις». Γιατί; Η αναζήτησή του ανοίγει ένα μεγάλο πεδίο κοινωνιολογικής και κοινωνιογλωσσολογικής έρευνας, εκτιμώ.
Οι τραγουδιστές/στριες στους στίχους πάντως αναπαράγουν τις αξιακές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας που η μουσική βιομηχανία προωθεί. Παίρνουν λοιπόν την ευθύνη να αναπαριστούν την κοινωνία ως εξής: ««είστε όλες τα ίδια, ζητάτε μόνο φράγκα και χατίρια» ή «Θα σε βάλουμε σε νάρθηκα. Θα σε αφήσουμε ανάπηρο. Δε θα αφήσουμε ούτε μάρτυρα. Δε θα αφήσουμε ούτε κάλυκα.», επιλογές εκφωνημάτων που, όπως όλα όσα λέγονται, κατά τους Jorgensen & Phillips (2002), δημιουργούν νέες συνθήκες στον κόσμο. Οι λόγοι των στίχων λειτουργούν ως φορείς αξιών και ιδεολογιών, αρχών που διέπουν την κρίση της κοινωνίας, τι τα μέλη θεωρούν ότι είναι σωστό/λάθος, αληθές/ψευδές (van Dijk, 1988).
Στους στίχους που επιλέχτηκαν ως παράδειγμα, οι γυναίκες συλλήβδην (όλες τα ίδια) αναπαρίστανται εμμονικά φιλοχρήματες (ζητάτε μόνο φράγκα) ή ως αντικείμενο μίσους (σε μισώ) που χειραγωγείται με την παρότρυνση να έχει συνείδηση (να το ξέρεις) της απαξίας της να ζήσει μία ζωή χωρίς πόνο και οδύνη*1 (αξίζει μόνο να υποφέρεις). Την προσφωνούν ανήθικη γυναίκα (καριόλα- ή και ακόμη πιο υβριστικά), αξιολόγηση που νομιμοποιεί στον λόγο τους αφορισμούς. Η γυναίκα όντως συνδέεται με την ανηθικότητα και την ιδιοτέλεια και τη φιλοχρηματία πολλάκις από τη σύγχρονη μουσική βιομηχανία, Ο συνδυασμός αυτός μπορεί να καθιερώνεται δια του λόγου στους στίχους των τραγουδιών αλλά οι συνέπειες που επιφέρει είναι κοινωνικές και για τη γυναίκα και για τον άνδρα.
Στη στιχουργία της τραπ, για παράδειγμα, επικρατεί η αναπαράσταση της πραγματικότητας υπό το πρίσμα ενός σεξισμού και υπάρχουν για αυτόν πολύ πιο αποκαλυπτικά παραδείγματα στίχων, που μάλιστα βρίθουν βωμολοχιών. Οι πρακτικές λόγου επομένως συνεισφέρουν στη δημιουργία και αναπαραγωγή άνισων σχέσεων εξουσίας ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες ή γενικότερα ανάμεσα σε συνανθρώπους.
Οι λόγοι, σύμφωνα με τους Τεντολούρη & Χατζησαββίδη (2014), αποκαλύπτουν τις θέσεις των υποκειμένων που τους παράγουν και προσδίδουν εξουσία, η οποία παράγει έναν κατοικήσιμο κόσμο για κάποιους αλλά από την άλλη αποκλείει εναλλακτικές πιθανότητες ύπαρξής του για τους υπόλοιπους ανθρώπους (Δε θα αφήσουμε ούτε μάρτυρα). Οι λόγοι δηλαδή ως ιδιαίτεροι τρόποι αναπαράστασης υπό μία συγκεκριμένη οπτική γωνία συμβάλλουν στη συντήρηση συγκεκριμένων κοινωνικών προτύπων, εφόσον ο κοινωνικός κόσμος κατασκευάζεται κοινωνικά και συμπαράγεται δια του λόγου.
Κατασκευάζουν λοιπόν την κοινή λογική και ιδιαιτέρως τα παιδιά βρίσκονται στην εμβέλεια τέτοιων λόγων, όπως είναι ο λόγος του μίσους, τον οποίο ένα μέρος, προσοδοφόρο, κατά κύριο λόγο της τραπ (αλλά δυστυχώς όχι μόνο αυτό το είδος μουσικής) καθιστά ευρείας κυκλοφορίας. Όπως η Whillock,1995 περιγράφει, ο λόγος του μίσους επιδιώκει να κινητοποιήσει ένα ακροατήριο δημιουργώντας έναν συμβολικό κώδικα για πρόκληση βίας (Θα σε αφήσουμε ανάπηρο. Δε θα αφήσουμε ούτε κάλυκα). Οι στόχοι του είναι να καταφέρει μόνιμη βλάβη στην άλλη πλευρά και σε τελική ανάλυση να την υποτάξει (Lillian, 2007). Η ανισότητα παίρνει μορφή κατά την κατασκευή που τείνει να γίνει στερεοτυπική, να εγκαθιδρυθεί.
Έχει άραγε διεισδύσει και άρα έχει κερδίσει τη συναίνεση των νέων στο μικροεπίπεδο των γλωσσικών επιλογών τους στην καθημερινή τους διεπίδραση αυτός ο λόγος; Τα παιδιά, ως τα πιο ευάλωτα, υιοθετούν διατυπώσεις που αναπαριστούν αυτούς τους λόγους που κυκλοφορούν στους στίχους της μουσικής βιομηχανίας; Τι αφομοιώνουν τα παιδιά, σε αυτόν τον άνισο κόσμο, με τα τόσα εγκλήματα και τις γυναικοκτονίες, έναν κόσμο που συνεχώς μοιάζει να σκοτεινιάζει;
Ο λόγος συνεπώς αντανακλά και παίρνει μέρος στην αναπαραγωγή της κοινωνικής ανισότητας. Συνεισφέρει όμως από την άλλη και στην αντίσταση ενάντιά της. Μέσω των πρακτικών λόγου στην καθημερινή ζωή πραγματοποιούνται εν μέρει η κοινωνική και πολιτισμική αναπαραγωγή αλλά και η αλλαγή του κόσμου, που ο χαρακτήρας του δεν είναι δεδομένος. Τον κατασκευάζουμε οι άνθρωποι μέσω της ρηματικής παραγωγής του νοήματος
Σκεφτείτε λοιπόν στον πρώτο στίχο που πήραμε παράδειγμα αντί της λέξης καριόλα να επιλεγόταν όντως η λέξη γυναίκα κι αντί του μισώ το αγαπώ και τέλος αντί το υποφέρεις το θαρρέψεις, και αυτό να είναι το νόημα που θα σιγοντάρει η νεολαία υπό τους ίδιους μουσικούς ήχους *2.
«Γυναίκα σε αγαπώ, να το ξέρεις, σου αξίζει μόνο αυτό, να θαρρέψεις»
Σας φαίνεται ξεκάθαρο και σε εσάς ότι καθώς ομορφαίνουν οι λέξεις ομορφαίνει και ο κόσμος;
Μαγαλιού Ερμιόνη
Φιλόλογος
με μεταπτυχιακό στην κοινωνιογλωσσολογία
1 Εικάστε αν της επιτρέπεται να αποφασίζει για το σώμα της κι αν δίνεται η επιλογή της άμβλωσης σε μια γυναίκα που κατασκευάζεται έτσι απαξιωμένη
2 Εκτός αν συμφωνήσουμε ότι η μουσική βιομηχανία που εμπορεύεται συγκεκριμένα είδη μουσικής δε θα κατασκεύαζε μία τέτοια αναπαράσταση του κόσμου, οπότε οφείλουμε να αναλογιστούμε, γιατί όχι; Με ποιον στόχο δεν θα έκανε τέτοια επιλογή;
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 17 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 17/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
