Χρήστος Κάτσικας Σε κάποια σχολεία, η καμπάνα του κουδουνιού δεν σημαίνει μόνο την έναρξη του μαθήματος — σημαίνει και την έναρξη της έντασης. Όχι ανάμεσα σε μαθητές, αλλά ανάμεσα σε διευθυντές και εκπαιδευτικούς.
Πίσω από τη ρητορική των “λειτουργικών σχολικών μονάδων”, κρύβεται συχνά μια σιωπηλή εξουσία: διευθυντές που κυβερνούν με φόβο, με ψυχολογική πίεση, με ταπείνωση.
Ναι, υπάρχουν σχολεία που τα βαραίνει μια σιωπή. Όχι από έλλειψη ζωής, αλλά από φόβο. Από εκείνη τη σιωπή που φωλιάζει στους διαδρόμους όταν ο διευθυντής έχει μετατρέψει τη διοίκηση σε εξουσία, το συνάδελφο σε υπήκοο και τη συνεργασία σε υπακοή.
Σε τέτοια σχολεία, η παιδαγωγική σχέση πνίγεται μέσα στο διοικητικό βλέμμα.
Ο εκπαιδευτικός δεν είναι πια παιδαγωγός· είναι γρανάζι. Και κάθε φορά που προσπαθεί να εκφράσει άποψη, αισθάνεται πως κινδυνεύει να χαρακτηριστεί «ανυπάκουος», «προβληματικός» ή —ακόμη χειρότερα— «μη συνεργάσιμος».
Η εξουσία του φόβου
«Μας φωνάζει μπροστά στους μαθητές, μας ειρωνεύεται στο γραφείο, αλλά όλοι κάνουμε πως δεν ακούμε», εξομολογείται δασκάλα σε δημοτικό σχολείο της Αθήνας.
«Τον βλέπεις να μπαίνει στο γραφείο και αλλάζει η θερμοκρασία στο δωμάτιο. Οι φωνές πέφτουν, τα χαμόγελα παγώνουν. Κανείς δεν θέλει να γίνει ο επόμενος “στόχος”.»
Άλλη καθηγήτρια από Λύκειο της Θεσσαλονίκης λέει:
«Αν διαφωνήσεις με τον τρόπο που μιλά στους μαθητές, σε αγνοεί στις συνεδριάσεις ή σε “ξεχνάει” στις αναθέσεις. Μπορεί να σου αλλάξει αίθουσα, πρόγραμμα, ακόμα και επιτηρήσεις — έτσι, για να καταλάβεις ποιος κάνει κουμάντο.»
Ο αυταρχισμός δεν φαίνεται πάντα στα πρακτικά· φαίνεται στα βλέμματα. Στο πώς σταματά ένας εκπαιδευτικός να μιλά στις συνεδριάσεις. Στο πώς κανείς δεν σηκώνει το βλέμμα όταν ακούγεται η λέξη «διαφωνώ».
Η ψυχολογική φθορά του “υπάκουου”
Σε τέτοιο περιβάλλον, η ψυχολογική φθορά είναι βαθιά. Οι εκπαιδευτικοί νιώθουν αόρατοι, ακυρωμένοι, συχνά ένοχοι που δεν “αντιδρούν”.
Αλλά πώς να αντιδράσεις, όταν κάθε διαμαρτυρία μεταφράζεται ως «απειθαρχία»;
Πώς να υπερασπιστείς το παιδαγωγικό σου έργο, όταν νιώθεις ότι είσαι υπό συνεχή παρακολούθηση;
Η ψυχολόγος και ερευνήτρια εργασιακών σχέσεων Ελένη Μ. αναφέρει χαρακτηριστικά: «Ο αυταρχισμός στη σχολική διοίκηση έχει όλα τα γνωρίσματα του mobbing — ψυχολογική κακομεταχείριση σε θεσμικό περιβάλλον. Οι εκπαιδευτικοί χάνουν την αυτοπεποίθησή τους, βιώνουν άγχος, αϋπνία και συχνά αποσύρονται συναισθηματικά από το έργο τους.»
Και αυτή η απόσυρση είναι ίσως η πιο σιωπηλή ήττα του δημόσιου σχολείου.
Η πλειονότητα των εκπαιδευτικών που εργάζονται σε τέτοιο περιβάλλον αναφέρει συμπτώματα άγχους, αϋπνίας, επαγγελματικής εξουθένωσης.
Αρκετοί ζητούν μετάθεση όχι λόγω περιοχής, αλλά λόγω ανθρώπων.
«Δεν είναι το σχολείο που κουράζει. Είναι το βλέμμα του διευθυντή που σε κάνει να θες να φύγεις»,
λέει καθηγητής με 20 χρόνια υπηρεσίας. «Έμαθα να σωπαίνω. Αλλά η σιωπή είναι κι αυτή μια μορφή βίας.»
Όταν η διοίκηση γίνεται αποικία φόβου
Πολλοί εκπαιδευτικοί περιγράφουν ένα κλίμα που θυμίζει περισσότερο «γραφείο στρατοπέδου» παρά σχολείο.
Κάθε απόφαση περνά από τον Διευθυντή. Καμία πρωτοβουλία δεν θεωρείται ασφαλής.
Ακόμα και δράσεις για τους μαθητές πρέπει να εγκριθούν «αν δεν προσβάλλουν την εικόνα της διοίκησης».
Στην ουσία, δεν είναι η αυστηρότητα που τρομάζει, αλλά η αυθαιρεσία.
Ο διευθυντής που λειτουργεί σαν “ηγεμόνας” ακυρώνει την έννοια του συλλόγου διδασκόντων — το πιο ζωντανό κύτταρο του σχολείου.
Όταν η συνεργασία αντικαθίσταται από τον φόβο, τότε το σχολείο παύει να είναι κοινότητα.
Γίνεται διοίκηση χωρίς ψυχή.
Κάποιοι κάνουν πως δεν βλέπουν
Παρότι οι ΕΛΜΕ και οι Σύλλογοι Εκπαιδευτικών έχουν επανειλημμένα καταγγείλει περιστατικά αυταρχισμού, το Υπουργείο Παιδείας σπάνια παρεμβαίνει ουσιαστικά.
Η αξιολόγηση των διευθυντών βασίζεται σε “τυπικά κριτήρια”, χωρίς καμία θεσμική διαδικασία ελέγχου της συμπεριφοράς τους προς το προσωπικό.
Η ΕΛΜΕ Α’ Αθήνας, σε πρόσφατη ανακοίνωσή της, τόνισε: «Οι σχολικές μονάδες δεν χρειάζονται διοικητές, αλλά ηγέτες παιδαγωγούς. Ο αυταρχισμός υπονομεύει τη συλλογικότητα και διαλύει τη σχολική ψυχή.»
Ο ν. 4823/2021 έστρωσε το έδαφος για αξιολόγηση και ενίσχυση της αυτονομίας· οι νέες ρυθμίσεις κάνουν το επόμενο, το πιο «σκληρό» βήμα, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους στον/στη διευθυντή/ρια–μάνατζερ. Το ερώτημα δεν είναι αν «χρειαζόμαστε» καλύτερη ηγεσία – την χρειαζόμαστε. Είναι τι είδους ηγεσία: εκείνη που μας βάζει απέναντι με κουτάκια, KPI και φόβο, ή εκείνη που μας φέρνει μαζί, μοιράζει αρμοδιότητες, δίνει ανατροφοδότηση, φτιάχνει χώρο και χρόνο για διδασκαλία της προκοπής.
Η «αυτονομία» σημαίνει μονοκεντρική εξουσία και αυξημένο έλεγχο χωρίς αντίβαρα, το ρίσκο είναι να βρεθούμε με κουρασμένους εκπαιδευτικούς, ανταγωνιζόμενα σχολεία και μια καθημερινότητα που μοιάζει περισσότερο με επιχείρηση παρά με κοινότητα μάθησης.
Κι όμως, η αξιοπρέπεια ανθίζει και στο σκοτάδι
Όμως, υπάρχουν εκπαιδευτικοί που αντιστέκονται — όχι με κραυγές, αλλά με συνέπεια.
Που επιμένουν να διδάσκουν με αξιοπρέπεια, να στηρίζουν τους μαθητές τους, να συνεργάζονται διακριτικά με συναδέλφους που πνίγονται στο ίδιο κλίμα.
«Η μεγαλύτερη εκδίκηση απέναντι στην αυθαιρεσία είναι να μη χάσεις την ανθρωπιά σου», λέει δάσκαλος με 25 χρόνια υπηρεσίας.
«Δεν θα γίνω σαν κι αυτόν. Θα συνεχίσω να χαιρετάω, να χαμογελάω, να διδάσκω με αγάπη. Αν εκείνος κυβερνά με φόβο, εγώ θα αντιστέκομαι με σεβασμό.»
Το σχολείο δεν είναι στρατόπεδο, ούτε γραφείο διοίκησης. Είναι κοινότητα ανθρώπων.
Χρειάζεται θεσμική προστασία απέναντι στον αυταρχισμό, διαδικασίες λογοδοσίας και ψυχολογική υποστήριξη των εκπαιδευτικών.
Γιατί κάθε φορά που ένας αυταρχικός διευθυντής επιβάλλει τη σιωπή, το σχολείο χάνει κάτι από την ψυχή του. Κι όταν σιωπά ο δάσκαλος, σιγά σιγά σωπαίνει και η παιδεία.
Το σχολικό mobbing με αριθμούς
Το 38% των εκπαιδευτικών στην Ευρώπη έχει βιώσει μορφή ψυχολογικής βίας ή διοικητικής πίεσης στον χώρο εργασίας (European Agency for Safety and Health at Work, 2024).
Στην Ελλάδα, έρευνα του Πανεπιστημίου Κρήτης (2023) κατέδειξε ότι 1 στους 4 εκπαιδευτικούς έχει νιώσει ότι ο προϊστάμενός του λειτουργεί «εκφοβιστικά ή εξουσιαστικά».
Οι γυναίκες εκπαιδευτικοί αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα συναισθηματικής εξουθένωσης, ενώ οι άνδρες υψηλότερα ποσοστά σιωπηλής παραίτησης (ΕΚΠΑ, 2022).
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 13/10
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
