Αυτές τις ημέρες το υπουργείο Παιδείας ανακοίνωσε με τυμπανοκρουσίες την έναρξη του προγράμματος «Λαχανόκηποι στα σχολεία», με προϋπολογισμό 2 εκατομμυρίων ευρώ. Η πρωτοβουλία αφορά την εγκατάσταση λαχανόκηπων σε 1.750 σχολεία, υποτίθεται με στόχο την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και βιωματική μάθηση των μαθητών.
Κανείς δεν αμφισβητεί την παιδαγωγική και περιβαλλοντική αξία τέτοιων δράσεων. Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η σύνδεση των παιδιών με τη φύση, η κατανόηση του κύκλου της ζωής και η βιωματική προσέγγιση της μάθησης είναι ζητήματα υψηλής σημασίας. Όμως, αυτή η πρωτοβουλία γεννά ένα εύλογο ερώτημα: Σε ποιον εκπαιδευτικό κόσμο και σε ποια κοινωνία, ευρύτερα, απευθύνεται;
Διότι ο σημερινός κόσμος της ελληνικής δημόσιας εκπαίδευσης απέχει πολύ από ένα περιβάλλον στο οποίο ένα πρόγραμμα λαχανόκηπων θα μπορούσε να θεωρηθεί προτεραιότητα.
Όπως προκύπτει από αλλεπάλληλα δημοσιεύματα με δηλώσεις εκπαιδευτικών συλλόγων, ομοσπονδιών, ενώσεων γονέων και κηδεμόνων, δεκάδες σχολικές μονάδες σε όλη την Ελλάδα δεν έχουν πόρους για τα απολύτως βασικά: θέρμανση, χαρτί, σαπούνι, λάμπες. Σε πολλά σχολεία, οι γονείς καλύπτουν με δωρεές τους τις ελλείψεις. Εκπαιδευτικοί αγοράζουν αναλώσιμα από την τσέπη τους. Οι σχολικές επιτροπές έχουν αποδυναμωθεί τελείως και με νόμο της κυρίας Κεραμέως έχουν καταργηθεί σε δήμους με λιγότερες από 100 σχολικές μονάδες. Τοπικοί άρχοντες διαμαρτύρονται ότι «δεν έχουν ούτε 500 ευρώ ανά σχολείο».
Οι εκπαιδευτικές ομοσπονδίες έχουν κατ' επανάληψη επισημάνει με στοιχεία, αυτό που εύκολα μπορεί να δει κάποιος και από τα επίσημα δημόσια έγγραφα, ότι η κρατική επιχορήγηση προς τα σχολεία διαρκώς συρρικνώνεται ενώ οι ευθύνες έχουν μεταφερθεί στους δήμους χωρίς την αντίστοιχη χρηματοδότηση προς αυτούς.
Κι όμως, μέσα σε αυτό το τοπίο, το υπουργείο αποφασίζει να δαπανήσει 2.000.000 ευρώ για παρτέρια και θερμοκήπια.
Με τρόπο σχεδόν ειρωνικά συμβολικό, την ίδια εβδομάδα που ανακοινώθηκε η δαπάνη για τους σχολικούς λαχανόκηπους, δημοσιεύεται και η ανοιχτή επιστολή των 1776 ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών που εργάζονται στο σχολικό περιβάλλον. «Χανόμαστε στα 5 σχολεία», γράφουν ειλικρινά όσο και σπαρακτικά, περιγράφοντας μια αφόρητη πραγματικότητα, που την βλέπουμε άλλωστε με τα μάτια μας όλοι και όλες οι εκπαιδευτικοί, όπου οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας καλούνται να υποστηρίξουν εκατοντάδες μαθητές ο καθένας τους, χωρίς ουσιαστικό ρόλο, χώρο ή δομή για να εργασθούν απρόσκοπτα. Η φωνή τους αναδεικνύει την απόλυτη αναντιστοιχία ανάμεσα στις πραγματικές ανάγκες της εκπαιδευτικής κοινότητας και τις πολιτικές προτεραιότητες της κυβέρνησης. Ενώ το υπουργείο διαφημίζει παρτέρια και κομποστοποίηση, τα σχολεία στενάζουν από την έλλειψη ανθρώπων που να ακούν, να κατανοούν και να στηρίζουν ουσιαστικά και συστηματικά τα παιδιά στις καθημερινές τους δυσκολίες. Η συγκυρία δε, είναι ιδιαιτέρως επιβαρυμένη όπως είναι επίσης ευρέως γνωστό τόσο από το μελάνι που έχει χυθεί, όσο και δια γυμνού οφθαλμού, μιας και το φάσμα των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων των μαθητών έχει διευρυνθεί τα τελευταία χρόνια. Μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχές προσοχής, ενδοσχολική βία, εκφοβισμός και εθισμός στο διαδίκτυο, είναι μόνο μερικές από τις όψεις μιας καθημερινότητας που απαιτεί συστηματική, επαγγελματική διαχείριση. Οι ανάγκες δεν περιορίζονται πια σε μεμονωμένα περιστατικά· είναι διαρθρωτικές, διαρκείς και αφορούν χιλιάδες παιδιά σε όλη τη χώρα. Σε αυτό το πλαίσιο, η ουσιαστική και συστηματική παρουσία ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών δεν είναι πολυτέλεια, αλλά στοιχειώδης προϋπόθεση για ένα σχολείο που νοιάζεται, προλαμβάνει και δεν έρχεται εκ των υστέρων να ΄΄μπαλώσει΄΄ καταστάσεις με αμφίβολα αποτελέσματα.
Η Ευρώπη επενδύει διαφορετικά στην παιδεία
Είναι σημαντικό όμως να γνωρίζουμε τι συμβαίνει στις υπόλοιπες χώρες της ευρύτερης ΄΄γειτονιάς μας΄΄ της Ευρώπης. Στη Σκανδιναβία, όπου η υπαίθρια εκπαίδευση (udeskole) αποτελεί θεσμική πρακτική, τα σχολεία βγαίνουν συστηματικά στη φύση, όχι λόγω ενός προγράμματος βιτρίνας, αλλά επειδή το επιτρέπουν η χρηματοδότηση, οι υποδομές και το παιδαγωγικό πλαίσιο. Στη Δανία, σχολικοί λαχανόκηποι της Κοπεγχάγης λειτουργούν με συνεχή χρηματοδότηση και ενσωμάτωση στο αναλυτικό πρόγραμμα.
Στη Γερμανία, τα δασικά νηπιαγωγεία (Waldkindergärten) είναι πλήρως ενταγμένα στο εκπαιδευτικό σύστημα και χρηματοδοτούνται από δημόσιους και δημοτικούς πόρους. Οι σχολικοί και διαπολιτισμικοί κήποι, όπως αυτοί της Γκέτινγκεν, δεν είναι αποσπασματικές δράσεις, αλλά κομμάτι ολοκληρωμένων πολιτικών ένταξης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Στην Ιταλία και την Ισπανία, αντίστοιχα προγράμματα λαχανόκηπων εφαρμόζονται ως πιλοτικές δράσεις, με χρηματοδότηση από το πρόγραμμα Erasmus+ ή οργανισμούς όπως το Slow Food Foundation, και αξιολογούνται πριν επεκταθούν.
Κοινό όμως χαρακτηριστικό όλων αυτών των θετικών παραδειγμάτων: Οι δράσεις αυτές δεν επιβαρύνουν τον κρατικό προϋπολογισμό αν δεν έχουν εξασφαλιστεί πρώτα οι βασικές ανάγκες των σχολείων. Και αυτό διότι τα κράτη αυτά – όπως η Σουηδία, η Γερμανία ή η Δανία – έχουν ήδη διασφαλίσει υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικές υποδομές, σταθερή λειτουργική χρηματοδότηση και προσβασιμότητα για όλους. Έχουν σχολεία που θερμαίνονται επαρκώς, που διαθέτουν σύγχρονο εξοπλισμό, ψυχολόγους, προσωπικό υποστήριξης και συντηρημένες εγκαταστάσεις. Με κρατικές χρηματοδοτήσεις για το εκπαιδευτικό τους σύστημα που φθάνουν κάποιες στο 7 και στο 8% του εθνικού τους ΑΕΠ, ενώ ο μέσος όρος της ΕΕ είναι στο 5%. Γι' αυτό και μπορούν να επενδύουν σε εμπλουτιστικά προγράμματα όπως οι λαχανόκηποι, με ασφάλεια, αξιολόγηση και συνέχεια. Αντίθετα, στην Ελλάδα τα απολύτως βασικά παραμένουν σε εκκρεμότητα. Επομένως τέτοιες δράσεις, όσο καλές και αν ακούγονται ως ιδέα, είναι εκτός τόπου και χρόνου.
Πράσινη εκπαίδευση σε γκρίζες υποδομές
Υπό αυτές τις συνθήκες, το πρόγραμμα «Λαχανόκηποι στα σχολεία» δεν μπορεί παρά να εκληφθεί, έστω και μετριοπαθώς, ως μια μορφή ΄΄greenwashing΄΄, δηλαδή ως μια περιβαλλοντική πρωτοβουλία που έρχεται να καλύψει με ένα πράσινο περιτύλιγμα τις βαθιές δυσλειτουργίες του παρατημένου από την κυβέρνηση δημόσιου σχολείου. Η ενέργεια αυτή λειτουργεί περισσότερο ως επικοινωνιακή παρέμβαση παρά ως συστημική λύση. Η προβολή της οικολογικής ευαισθησίας σε ένα τοπίο βαριάς υποχρηματοδότησης, της χειρότερης στην Ευρώπη ως προς την εκπαίδευση με 2,66% του ελληνικού ΑΕΠ (δες και Με τον προϋπολογισμό 2025 η κυβέρνηση συνεχίζει να αποδομεί τη δημόσια εκπαίδευση | Alfavita ) και εγκατάλειψης, δεν πείθει για ειλικρίνεια της πρόθεσης και αλλοιώνει την ουσία της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Η πρόθεση του Υπουργείου θα είχε κάποια αξία αν αποτελούσε μέρος ενός ολοκληρωμένου σχεδίου και όχι αποσπασματική πολιτική κίνηση. Και η χρηματοδότηση θα ήταν ορθότερο να προέρχεται από ευρωπαϊκά εργαλεία, όπως το Erasmus+ ή το Eco-Schools, ώστε να μην επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό σε βάρος άλλων βασικότερων αναγκών.
Για να αποφευχθεί, έστω, όποια σκέψη για ΄΄greenwashing΄΄ ένα τέτοιο πρόγραμμα όφειλε να:
- Έχει προηγηθεί διαβούλευση με τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και τους δήμους,
- Ενταχθεί πιλοτικά σε μικρό αριθμό σχολείων και να αξιολογηθεί ως προς τα παιδαγωγικά και οργανωτικά του αποτελέσματα,
- Συνοδευθεί με επιμόρφωση των εκπαιδευτικών που θα το εφαρμόσουν,
- Ενσωματωθεί στο αναλυτικό πρόγραμμα με σαφή παιδαγωγική στόχευση,
- Και φυσικά, το κυριότερο, να υλοποιηθεί μόνο εφόσον έχουν πρώτα καλυφθεί οι στοιχειώδεις ανάγκες των σχολικών μονάδων.
Η χώρα μας έχει ανάγκη από ένα ολοκληρωμένο εκπαιδευτικό σχέδιο βιωσιμότητας, και όχι από επιμέρους πρωτοβουλίες που εξυπηρετούν επικοινωνιακούς σκοπούς.
Ας ξεκινήσουμε επιτέλους με τα στοιχειώδη: να ζεσταίνονται τα σχολεία τον χειμώνα, να λειτουργούν σωστά οι τουαλέτες, να υπάρχουν αναλώσιμα χωρίς να επαιτεί ο δάσκαλος και η δασκάλα για μαρκαδόρους, βιβλία ή χαρτί φωτοτυπίας. Να υπάρχουν εκπαιδευτικοί παράλληλης στήριξης, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, βιβλιοθήκες με προσωπικό, βασικός εξοπλισμός εργαστηρίων, σχολικοί νοσηλευτές σε ευάλωτες ομάδες. Να εξασφαλίζεται ασφαλής πρόσβαση για όλα τα παιδιά – με ράμπες, καθαρούς αύλειους χώρους, προαύλια που δεν πλημμυρίζουν, αίθουσες που δεν στάζουν, τάξεις στις οποίες δεν πέφτουν οι οροφές τους. Τότε θα μιλάμε με ειλικρίνεια και προοπτική για σχολείο με περιβαλλοντική συνείδηση.
* Χρήστος Πιλάλης, εκπαιδευτικός, πρώην διευθυντής αναπληρωτή, υπουργού παιδείας, πρώην διευθύνων σύμβουλος στο ΙΝΕΔΙΒΙΜ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Είσαι άνεργος ή εργαζόμενος στον ιδιωτικό τομέα: Με μία κίνηση παίρνεις Voucher 750€
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 20/6
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
