Είναι, νομίζω, γενική παραδοχή, ότι τούτες οι μέρες, που διανύουμε τα τελευταία χρόνια, αποτελούν ένα εφιαλτικό σύνθεμα ακραίας περιστολής των ελευθεριών και πρωτοφανούς καταστρατήγησης των δικαιωμάτων των ανθρώπων και των λαών, που όχι μόνο υπονομεύει ανερυθρίαστα την αξιοπρέπεια του κατακτημένου με πολύχρονους λαϊκούς αγώνες πολιτισμού μας, αλλά προοιωνίζει και την δυσάρεστη εξέλιξη της παγκόσμιας κυριαρχίας των αγορών στο πεδίο της πολιτικής και της επιβολής της καθεστωτικής τους λογικής —του κέρδους και του ελέγχου— σε όλες τις κλίμακες της κοινωνικής μας ζωής.
Άραγε, έχουμε αντιληφθεί, αλήθεια, τη σοβαρότητα του ζητήματος, το βάθος του προβλήματος, την αμεσότητα του κινδύνου ή απλά στρουθοκαμηλίζουμε, βαυκαλιζόμενοι με τις επιδόσεις της ανερμάτιστης επιστημονικής γνώσης, της ψηφιακής τεχνολογικής εξέλιξης και της τεχνητής νοημοσύνης, παραδομένοι πλέον στην αισθητική της ηδονικής απόλαυσης των κατορθωμάτων τους και της αλαζονείας μας; Ή, μήπως, η επίγνωση της αδυναμίας διαχείρισης των καινούργιων δεδομένων του σύγχρονου βίου, που υπερβαίνουν κατά πολύ τα ανθρώπινα μέτρα, αναπαράγουν ενδόμυχα τον αδιόρατο φόβο του θανάτου και της αυτοκαταστροφής μας, με αποτέλεσμα την πνευματική μας παραλυσία και αδράνεια;
Σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα είναι υπαρκτό και αφορά τον αυτοπροσδιορισμό της ανθρώπινης συνείδησης, όχι μόνο θεωρητικά αλλά και πρακτικά. Από την στιγμή που θεληματικά εκχωρήσαμε άνευ όρων την εξουσία του βίου στο άλογον —ούτε καν στο θυμοειδές— ζούμε σε έναν παραλογισμό, ο οποίος δεν μας επιτρέπει να νοήσουμε καθαρά ούτε με την σκέψη ούτε με το συναίσθημα, παρά μόνον με τα τυφλά σκοτεινά πάθη και τα ζωικά ένστικτα της αυτοσυντήρησης και της αναπαραγωγής και, κατ' επέκταση, της επιθετικότητας, η οποία, όσο κι αν αποδοκιμάζεται από κάποιους, πρωταγωνιστεί απροκάλυπτα πια σε ένα φιλικό γι' αυτήν οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον, του οποίου η επιδραστική δύναμη καθορίζεται και σχηματοποιείται ανάλογα από το κεφαλαιοκρατικό σύστημα της παγκόσμιας ολιγαρχίας του πλούτου και της καταδυνάστευσης των ανθρώπων και των λαών.
Η δύναμη των εξουσιαστικών μηχανισμών ελέγχου λειτουργούν συντονισμένα σε παγκόσμια κλίμακα με την βοήθεια των προηγμένων μέσων της τεχνολογίας και των πάσης φύσεως ηλεκτρονικών δικτύων παραπληροφόρησης και παραπλάνησης, που η μαζικά διευρυμένη χρήση τους από την μια λειτουργεί εθιστικά για το υποκείμενο, αποδυναμώνοντας τις αντιστάσεις του με την νάρκη της εικόνας, την ψευδαίσθηση του άνετου βίου και την υποβολή της επιθυμίας κατανάλωσης για την εξασφάλιση της μέγιστης επιδιωκόμενης ευμάρειας, από την άλλη εποπτικά, με τον άμεσο έλεγχο των κινήσεων, των ενεργειών και των ιδεών του υποκειμένου, διευκολύνοντας την χειραγώγηση και τον αναίμακτο εξανδραποδισμό του.
Το αποτέλεσμα είναι, πράγματι, απογοητευτικό. Αρχίζει σιγά-σιγά να διαμορφώνεται ένας νέος τύπος ανθρώπου, ο homo algorithmicus, ένας είδος αλγοριθμικής υπολογιστικής μηχανής, με επιφανειακή σκέψη και ρηχό συναίσθημα, παθητικό, ευεπίφορο και υπάκουο στις εντολές του κοινωνικού αυτοματισμού και των ορέξεων της άρχουσας τάξης. Γιατί ο άνθρωπος, όπως και όλα τα άλλα έμβια όντα, για λόγους επιβίωσης, διαθέτει έμφυτη την ικανότητα της προσαρμογής στο περιβάλλον –φυσικό και τεχνητό– και αφομοιώνεται σιγά-σιγά από αυτό, χωνεύεται η ύλη του, ομοιογενοποιείται και αποκτά ως ίδια χαρακτηριστικά τις γενικές ορίζουσες των παραμέτρων και των συνθηκών, ευθυγραμμίζοντας τον τρόπο του, το ήθος του, ακόμα ακόμα και τον γενετικό του κώδικα. Θέλω να πω δηλαδή ότι αυτό που παράγει κάθε φορά η ανθρωπότητα ως περιβάλλον έχει ως συνέπεια να διαδραματίζει ταυτόχρονα καθοριστικό διαμορφωτικό ρόλο στην εξέλιξη του είδους. Κι όσο πιο άσχημο, σκοτεινό κι απόμακρο των φυσικών του καταβολών διαγράφεται το παραγόμενο από την ανθρώπινη νόηση έργο, τόσο πιο βαθιά διαστρέφεται στον πυρήνα της η ανθρώπινη φύση. Κάτι τέτοιο θεωρώ συμβαίνει και στις μέρες μας.
Ο νέος τύπος ανθρώπου θα μπορεί να επιβιώνει, μόνο αν αποδεχτεί την παρά φύσιν επιβαλλόμενη νομιμότητα και εσωτερικεύσει την κανονικότητα της συστημικής προπαγάνδας ελέγχου του και την αναγορεύσει βέβαια κατ' ανάγκην σε αξιακό κώδικα ηθικής και αισθητικής, προσδιορίζοντας ταυτόχρονα αντιστοίχως και την ιδεολογική του ταυτότητα. Σε διαφορετική περίπτωση θέτει τον εαυτό του σε κίνδυνο αφανισμού, αφού η όποια προσπάθεια αυτενέργειας από μέρους του, που έρχεται σε αντίθεση με την κυρίαρχη τάση μαζικής επιβολής, θα τον ακυρώνει και θα τον περιθωριοποιεί.
Σ' αυτές τις καινοφανείς διαμορφούμενες μαζικές συσσωματώσεις, που μοιάζουν με μυρμηγκοφωλιές, στις οποίες οι ατομικότητες στοιχίζονται σιωπηλώς η μία πίσω από την άλλη, ως άνευρα, πειθήνια στρατιωτάκια της νέας τάξης πραγμάτων, τα οποία εργάζονται εντατικά νυχθημερόν, μέχρι εξαντλήσεως, για την ευόδωση των στόχων της, ο νέος επιβαλλόμενος πολιτισμός επιδιώκει να ανακηρύξει ως κύτταρο της κοινοτικής συμβίωσης την ατομική ιδιοκτησία, την ατομική ιδιοχρησία, την κατοχή πλούτου στην βάση της αποϊδεολογικοποιημένης θεώρησης του βίου. Το μέτρο όλων των αξιών είναι η ύλη και μόνον ως ύλη πρέπει να αντιμετωπίζεται και ο άνθρωπος.
Η μοναδικότητα του προσώπου αφανίζεται, η σκέψη και ο λόγος οξειδώνονται, το συναίσθημα και η ευαισθησία καταδικάζονται, το ακέραιον της ενότητας της υπόστασης διασπάται και θρυμματίζεται. Η κοινότητα πλέον αποτελεί ποσοτικό μέγεθος, ένα αριθμητικό άθροισμα μονάδων, ένα πεδίο άγονων αντιπαραθέσεων και συνεχών συγκρούσεων, αντιπαλότητας, βίας και αμοραλισμού, χωρίς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά μιας δημοκρατικής συλλογικότητας που τα μέλη της συνεργάζονται, συναποφασίζουν και συνομολογούν στοχεύοντας στην ευδαιμονία όλου του συνόλου, οικοδομώντας ταυτόχρονα έναν ανθρωποκεντρικό πολιτισμό στην βάση των ανθρωπιστικών αξιών.
Ο πληθυσμός της κοινότητας ελέγχεται και προστατεύεται από τους ολιγάρχες του πλούτου, οι οποίοι, αναλαμβάνοντας και την πολιτική εξουσία, διαμορφώνουν τις θεσμικές εγγυήσεις και τις πολιτειακές συνθήκες που επιτρέπουν αφ' ενός ένα είδος περιορισμένης ελευθερίας ή και ψευδαίσθησής της, χάριν της ομαλότητας και της σταθερότητας της κατάστασης, και αφ' ετέρου διατηρούν επ' άπειρον μέσα από τις ανεπίγνωστες και ανεπαίσθητες τεχνικές επηρεασμού της σκέψης των αναλώσιμων υποτελών την εξουσιαστική τους ισχύ, απομυζώντας ως κηφήνες τον κόπο και τον ιδρώτα τους. Η παρασιτική τους διάθεση δε, μεγεθύνεται όλο και περισσότερο με την μεγιστοποίηση του κέρδους και την απόλαυση των προνομίων, με αποτέλεσμα να αποθρασύνονται, χρησιμοποιώντας φανερή ή συγκεκαλυμμένη βία, ανάλογα κάθε φορά με την περίπτωση και την εξυπηρέτηση των συμφερόντων τους. Πρόκειται για ένα βαρέλι χωρίς πάτο, για έναν ολοκληρωτισμό που οδηγεί στον πρωτογονισμό, στην βαρβαρότητα και στην επικράτηση σκοταδιστικών αντιλήψεων.
Το βέβαιον είναι ότι, παρά την κακουργηματική τους φύση και τα ανομήματα της εγκληματικής τους δραστηριότητας, παραμένουν, εξαιτίας της καθολικής χαύνωσης και της σταθερά εξελισσόμενης μετάλλαξης του ανθρώπινου είδους, στο απυρόβλητο, ασύδοτοι και ατιμώρητοι. Δρούν ως συμμορία, λειτουργούν με όρους μαφίας, που λυμαίνεται τις περιουσίες ανθρώπων και λαών, που λεηλατούν το πνεύμα και τον πολιτισμό τους, επιβάλλοντας την τυραννία του χρηματοπιστωτικού συστήματος της παγκόσμιας αγοράς και του κέρδους.
Είναι ενδεικτικές της προχωρημένης σήψης λέξεις και φράσεις της καινούργιας εποχής, που η στοχευμένη διάχυσή τους στην γλωσσική μας επικοινωνία, με την αυθαίρετη και στρεβλή πολλές φορές νοηματοδότησή τους, μετατοπίζει σημασιολογικά και ιδεολογικά το κέντρο βάρους του νοήματος του ανθρωπίνου βίου από την συλλογική - δημοκρατική περιοχή στην ατομική - ολοκληρωτική, με όρους μάλιστα νομιμοφάνειας και μιας πλαστής τεχνηέντως ευγένειας που, αν και η ρητορική της μπορεί να γοητεύει τον ανυποψίαστο και απαίδευτο άνθρωπο, σε κάθε περίπτωση υποκρύπτει την με δόλιους τρόπους πρόθεση εξαπάτησης και ηθικής, ψυχολογικής δέσμευσης της συνείδησης στα προτάγματα των καιροσκόπων της οικονομικής και πολιτικής ελίτ.
Ας πούμε, όμως, για να γίνω αντιληπτός, σ' αυτό το σημείο δυο λόγια για την χρήση της λέξης «αριστεία» και «άριστος» στις μέρες μας. Τι παρατηρούμε; Ότι, ενώ στο παρελθόν η λέξη και η σημασία της είχε στενή συνάφεια με την έννοια της αρετής (είναι εμφανής και η ετυμολογική τους συγγένεια), και υποδήλωνε όλα εκείνα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ήθους του προσώπου που το διέκριναν στην ηθική του τελείωση, σήμερα η έννοια μεταλλάχτηκε σκοπίμως και υπέπεσε απλώς στην δήλωση της διάκρισης και της ποσοτικής αποτίμησης μετρήσιμων αριθμητικά μεγεθών, που πολλές φορές δεν έχουν καμία σχέση μάλιστα με την αρετή κι επομένως με την αριστεία. Για παράδειγμα, τι μπορεί να συνδέει το ασύγκριτο ομηρικό «αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων» (Ομήρου Ιλιάδα, Ζ', 208) με την προσπάθεια του σύγχρονου άριστου να σωρεύσει ένα κάρο τίτλους σπουδών, αμφιλεγόμενης μάλιστα ποιότητας και, ενίοτε, αμφιβόλου έντιμης απόκτησης, στο βιογραφικό του; Τι πο τα. Αριστεία είναι η μεγαλειώδης ηρωισμού και γενναιοψυχίας συντελουμένη εν έργω συνειδητή επίτευξη κατάκτησης της κορυφής της αρετής και του αγαθού, το πιο υψηλό στην κλίμακα της ποιότητας απώτατον άκρον υπεροχής και κατορθώματος. Ουδόλως σχετίζεται το επ' αρετής «Αγαθόν» με τα αγαθά.
Το παραπάνω παράδειγμα, ενδεικτικό της προκαλούμενης σύγχυσης των ύποπτων καιρών μας, μπορεί να επεκταθεί και σε πολλές άλλες περιπτώσεις. Λέξεις, όπως λόγου χάρη, ατομική ευθύνη, πολιτειότητα, αριστεία, εθελοντισμός, κοινωνία των πολιτών, ασφάλεια, δεξιότητες, έχουν αντικαταστήσει στην καθημερινότητά μας, καθόλου τυχαία, έννοιες, όπως συλλογικό όραμα, δημοκρατία, λαϊκή κυριαρχία, κράτος πρόνοιας, κοινωνική δικαιοσύνη, κοινωνική απελευθέρωση, παιδεία. Σηματοδοτούν την μετάβαση στον πολιτισμό της εξατομίκευσης, της εμπορίας και των συναλλαγών, της εξύμνησης του άναρχου καπιταλισμού και του ελεγχόμενου πολιτικού βίου, από τον οποίο ο λαϊκός παράγοντας παραμένει αποκλεισμένος, παρακολουθώντας τις εξελίξεις εφησυχασμένος και αδρανής. Η συμμετοχή του στην εξουσία θεωρείται περιττή, αφού οι προστάτες με την πατερναλιστική τους σοφή καθοδήγηση, εξ ορισμού διασφαλίζουν τα «δημοκρατικά» του δικαιώματα και προασπίζουν την «εύρυθμη» λειτουργία της πολυπληθούς μαζικής αθροιστικής συμβίωσης, χρησιμοποιώντας κάθε μέσο, χειραγώγησης, προπαγάνδας η ακόμα και τις δυνάμεις καταστολής.
Να καταστείλουν τι; Πως είναι δυνατόν άραγε, σε μια ευνομούμενη δημοκρατική κοινωνία, με νομιμοποιημένη από την λαϊκή βούληση πολιτική ηγεσία, με πραγματική λαϊκή συμμετοχή στα θεσμικά της όργανα, να δημιουργείται και να αναπτύσσεται κινηματική δράση; Η απάντηση είναι απλή, θεωρώ αυτονόητη. Η σημερινή αστική δημοκρατία, έτσι όπως λειτουργεί, έχει διαρρήξει οποιαδήποτε σχέση της με την λαϊκή βάση και έχει εκπέσει σε ένα συγκεντρωτικό φεουδαλικό καθεστώς, στο οποίο μάλιστα αναβιώνει επιτυχώς ο θεσμός της δουλοπαροικίας, θυμίζοντάς μας τις πιο σκοτεινές εποχές της ιστορίας, εκείνες του Μεσαίωνα. Πόσο ελεύθερος μπορεί να είναι σήμερα ο άνθρωπος, αφού ζει υποτελής στην δούλεψη του αφέντη του, του μεγάλου κερδοσκόπου, μέχρι να ξεπληρώσει όλα εκείνα που χρωστάει; Σε ποιους χρωστάει, τι χρωστάει και γιατί; Ποιος είναι εκείνος που ορίζει την ζωή του και με ποιο δικαίωμα;
Από τούτην την ζοφερή κατάσταση είναι πολύ δύσκολο, όσο κι αν θέλουμε να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον, να ξεφύγουμε. Οι αόρατοι μηχανισμοί των δικτύων και της παραπληροφόρησης λοβοτομούν καθημερινά την αντιληπτική μας ικανότητα, το εύρος του κριτικού στοχασμού και την πνευματική μας συνείδηση –όση μας έχει απομείνει από το θεάρεστο έργο των αναμορφωτών μας. Δεν πρόκειται τίποτα να αλλάξει, αν δεν συνειδητοποιήσουμε πρώτα την κατάσταση στην οποία έχουμε περιέλθει. Η συνειδητοποίηση προϋποθέτει διαρκή επαγρύπνηση, αγώνα και πάλη, με τους διώκτες μας αλλά, κυρίως, με τον εαυτό μας. Και τότε που η τιμή του ανθρώπου θα μετρηθεί με άλλα σταθμά, ίσως, ανάψει η σπίθα ξανά κι η φλόγα ζώσει πολλούς, τόσους πολλούς που θα γίνει φωτιά, πύρινη λαίλαπα να κατακάψει το άδικο.
*Κωνσταντίνος Γεωργίου
Φιλόλογος, ποιητής
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παραλήρημα Λατινοπούλου: Σκουπίδια οι Εκπαιδευτικοί - Να απολυθούν - Ζήτω ο Μεταξάς (Βίντεο)
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 29/10
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
