Πριν από εκατόν τέσσερα χρόνια, άρχισε να συντελείται ένα από τα πλέον ειδεχθή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας: το ξεκλήρισμα του ποντιακού ελληνισμού σε μια από πιο απομακρυσμένες γωνιές του ελληνικού χώρου, τη βορειοανατολική Μικρά Ασία, εκεί όπου χτυπούσε δυνατά η καρδιά του ελληνισμού χιλιάδες χρόνια πριν. Ήταν 19 Μαΐου του 1919, όταν ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στο λιμάνι της Σαμψούντας για να ξεκινήσει τη δεύτερη ‒και πιο αιματηρή‒ φάση της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου.
Ο εκτοπισμός των Ελλήνων Ποντίων είχε ξεκινήσει ήδη από το Σεπτέμβριο του 1915 και λάβει μαζικό χαρακτήρα ένα χρόνο αργότερα. Εντασσόταν στο πλαίσιο της εξόντωσης των Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τους Νεότουρκους, με σύμπραξη και υποστήριξη του γερμανικού παράγοντα, ο οποίος διατηρούσε άλλωστε από το παρελθόν ισχυρά ερείσματα στην περιοχή. Σε κάθε περίπτωση, οι Νεότουρκοι είχαν προαποφασίσει να απαλλαγούν από «εσωτερικά καρκινώματα» στο σώμα της παραπαίουσας Αυτοκρατορίας, όπως εννοούσαν τους οικονομικά εύρωστους και πληθυσμιακά συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς.
Οι Έλληνες του Πόντου υπήρξαν τα αθώα θύματα της μανίας των Νεότουρκων να θεμελιώσουν εθνικό κράτος στη βάση ακραίου εθνικισμού. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού, στον οποίον απέδωσαν χαρακτηριστικά «ιερού πολέμου», περίπου 350.000 αθώοι σφαγιάστηκαν, εξοστρακίστηκαν από τις πατρώες εστίες, πέθαναν από κακουχίες σε ατελεύτητες πορείες θανάτου στα βάθη της Ανατολίας («τάγματα εργασίας»), καταδικάστηκαν ερήμην σε θάνατο σε «στημένες» δίκες, δοκίμασαν στο σώμα και την ψυχή τους τα εγκληματικά ορμέφυτα του αιμοσταγούς δημάρχου Κερασούντας Τοπάλ Οσμάν και των εντολέων του, των Ενβέρ και Ταλαάτ πασά και κυρίως του «ενορχηστρωτή» Κεμάλ Ατατούρκ.
Έτσι, αποκαλύφτηκαν με σκαιότητα οι προθέσεις των αδίστακτων εμπνευστών του σχεδίου να εκκαθαρίσουν τον ζωτικό χώρο της αναδυόμενης μέσα από τις στάχτες της πολυεθνικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Τουρκίας, από τις «μιαρές» εθνοφυλετικές, θρησκευτικές και γλωσσικές μειονότητες. Ανάμεσά τους, οι Έλληνες του Πόντου, που έπαιρναν σειρά μετά τους Ανατολικοθρακιώτες, τους Μικρασιάτες, τους Αρμένιους και τους Ασσύριους.
«Η Τουρκία στους Τούρκους», σύμφωνα με τα κελεύσματα «περί καθαρότητας» των Τούρκων εθνικιστών, έπρεπε να εδραιωθεί πάνω στο αίμα αθώων ανθρώπων που συγκατοικούσαν μέχρι τότε στα ίδια χώματα, που γειτόνευαν, που μοιράζονταν χαρές και λύπες με τους θύτες τους. Η εκκαθάριση ήταν μία απόφαση που είχε ληφθεί από τα υψηλά κλιμάκια, τους ιθύνοντες του νεοτουρκικού καθεστώτος, οι οποίοι είχαν εκπαραθυρώσει τον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ και άρχισαν να οικοδομούν με κάθε μέσο τη «Νέα Τουρκία». Ο λαός, οι απλοί άνθρωποι, είναι φανερό ότι μετατρέπεται ενίοτε σε άβουλο συνεργό αδίστακτων ηγεσιών μέσω της προπαγάνδας, σκοπιμοτήτων αλλά και συμφερόντων.
Οι Έλληνες του Πόντου δεν παραδόθηκαν, βέβαια, αμαχητί στις διαθέσεις των Νεότουρκων. Διαβλέποντας την εκδικητική και ληστρική μανία τους, οπισθοχωρούσαν στα απάτητα βουνά της περιοχής, με πρωταρχικό σκοπό να προστατεύσουν τη ζωή των δικών τους. Σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός έγκριτου μελετητή του Ποντιακού Ζητήματος, του Θεόδωρου Παυλίδη, «η προστασία αυτή δεν τελείωνε με την απόκρουση των εχθρικών επιθέσεων, αλλά περιλάμβανε και το καθήκον σίτισης όλου αυτού του ταλαίπωρου πληθυσμού. Στο βουνό δεν ήταν μόνο οι αντάρτες, αλλά και τα μέλη των οικογενειών τους, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι, δηλαδή αρκετές χιλιάδες ανθρώπων».
Χάρη στη δράση των ανταρτικών σωμάτων του Πόντου, που αριθμούσαν περίπου σε τριακόσια, με εκτιμώμενη δύναμη ανδρών πέντε έως δέκα χιλιάδες, διατηρήθηκαν στη ζωή χιλιάδες Πόντιοι, κυρίως γυναικόπαιδα και γέροντες, καθώς αποσοβήθηκε να γίνουν θύματα της νεοτουρκικής θηριωδίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις τάξεις των σωμάτων αυτών εντάσσονταν και γυναίκες, ακόμη και παιδιά δεκατριών ετών, που οπλοφορούσαν. Κορυφαία στιγμή του ποντιακό αντάρτικου ήταν η επιχείρηση κατάληψης της Σαμψούντας, τον Δεκέμβριο του 1916.
Οι Έλληνες του Πόντου δεν το έβαλαν κάτω ούτε όταν ναυάγησαν οι προσπάθειές τους ‒κυρίως εξαιτίας αστοχιών των μετανοεμβριανών κυβερνήσεων‒ για τη δημιουργία ανεξάρτητου ποντιακού κράτους ή ακόμη και συνομοσπονδίας με τους Αρμένιους. Δεν λύγισαν ούτε όταν δοκίμασαν την προδοσία της ελληνικής ηγεσίας, που είχε ιεραρχήσει άλλες προτεραιότητες, ούτε όταν εξαπατήθηκαν από τις υποσχέσεις των ξένων, οι οποίοι, έως τότε, τους συστήνονταν ως φίλοι.
Τελικά, παρά την έντονη δραστηριοποίησή τους, κυρίως από το Μάιο του 1919 στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι, η οποία τερμάτισε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η υπόθεση του Πόντου «ναυάγησε» στις «συμπληγάδες» της διεθνούς διπλωματίας και η ίδρυση της «Δημοκρατίας του Πόντου» παρέμεινε κενό γράμμα να κοσμεί τους χάρτες μέσω των οποίων πρόβαλαν τις εδαφικές διεκδικήσεις τους στα διεθνή φόρα.
Για τη γενναιότητα της ποντιακής ψυχής υπάρχουν μαρτυρίες που πράγματι συγκλονίζουν. Έφθασαν σε σημείο να θανατώσουν τα ίδια τους τα παιδιά μπροστά στον κίνδυνο να αποκαλυφθούν, στις απονενοημένες πορείες τους προς την ελευθερία, όταν ο κλοιός του θανάτου έζωνε τα χωριά και τις εστίες τους. Με την ίδια γενναιότητα, αντιμετώπισαν τις κακουχίες και στη νέα πατρίδα, αλλά και την απόρριψη των γηγενών, που εκπορευόταν από συμφέρον, τοπικισμό και στερεότυπα. Οι εποχές ήταν δύσκολες και η επιβίωση απαιτούσε σκληρή προσπάθεια για όλους. Παρόλα αυτά, οι Πόντιοι έχτισαν με την εργατικότητά τους μια νέα ζωή, πρόκοψαν, έγιναν παράδειγμα προς μίμηση για τους γηγενείς.
Όμως, το τραύμα μένει ζωντανό. Η πληγή δεν κλείνει, ακόμη και για τους Πόντιους της πέμπτης γενιάς, που αρχίζουν να αναδιφούν το παρελθόν. Διατηρούν τις παραδόσεις, τα έθιμά τους, τη μουσική, τους χορούς, τα φαγητά τους μέσω της δυναμικής παρουσίας προσφυγικών σωματείων και συλλόγων. Κάποιοι επισκέπτονται τις χαμένες πατρίδες, όπου διαπιστώνουν ότι οι λαοί δεν έχουν να χωρίσουν απολύτως τίποτα· αντίθετα, πολλά τους ενώνουν, όχι κατ’ ανάγκη όταν το επιβάλλει η συγκυρία ή η μοίρα.
Οι ηγεσίες, ωστόσο, έχουν ακόμη να διδαχθούν. Ο Δημήτρης Ψαθάς, στη «Γη του Πόντου», το διατυπώνει ξεκάθαρα: «Να ρίξουμε τον πέπλο της λήθης στο παρελθόν, αλλά να ξέρουμε, όχι να κρύβουμε. Να ξέρουν κι οι ίδιοι οι Τούρκοι το τι φτιάξαν οι πατεράδες τους, για ν’ αποφύγουν τα όσα στιγμάτισαν εκείνους, εφόσον θέλουν να πάρουν τη θέση που φιλοδοξούν ανάμεσα στα πολιτισμένα έθνη. Μόνο έτσι, ξέροντας εμείς τους Τούρκους και ξέροντας εκείνοι εμάς και το στιγματισμένο παρελθόν τους, μπορεί να χαράξουμε μια ελληνοτουρκική φιλία επάνω σε στέρεες βάσεις».
Η Ελληνική Πολιτεία, από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, έχει εγκύψει πάνω στο ζήτημα του αφανισμού των Ελλήνων του μικρασιατικού χώρου και στο πλαίσιο αυτό καθιέρωσε, με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων, το 1994, την 19η Μαΐου ως «Ημέρα Μνήμης των θυμάτων του ποντιακού ελληνισμού» και τη 14η Σεπτεμβρίου για το σύνολο των σφαγιασθέντων και εκτοπισμένων της Μικράς Ασίας.
Το γεγονός, ωστόσο, ότι η διεθνής κοινότητα, πλην εξαιρέσεων, δεν έχει αναγνωρίσει ακόμη τη Γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού, το ξεκλήρισμα μέσα σε επτά και κάτι χρόνια (1916-1923) 353.000 αθώων από έναν εύρωστο πληθυσμό 700.000 ψυχών, οφείλει να μας προβληματίζει. Η επικράτηση της ρεαλπολιτίκ στις σχέσεις των κρατών αποτρέπει από το να «αναμοχλεύονται» ιστορικά γεγονότα που πιθανόν να προκαλέσουν «τριβές» μεταξύ τους. Οι ψυχές όμως των αθώων αναπαύονται εν ειρήνη περιμένοντας δικαίωση μετά θάνατον. Την ίδια στιγμή ζωντανεύουν στη σκέψη και στις μνήμες όλων όσων μένουν πίσω…
(Για τη σύνταξη του παρόντος αντλήθηκαν στοιχεία από την εμπεριστατωμένη μελέτη του Βλάση Αγτζίδη, Πόντος. Μια ιστορία από τον μικρασιατικό βορρά, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2022).
Του Βασίλη Πλατή, φιλόλογου-δρος Ιστορίας Α.Π.Θ.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 8/5
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 8/5
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
