Απάνθισμα από το αναμνηστικό τεύχος για την 150ετηρίδα της Ακαδημίας Αθηνών
Η Ακαδημία Αθηνών για τη συμπλήρωση 150 χρόνων από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, εκπληρώνει το ηθικό της χρέος κι εκδίδει Ιστορικό Λεύκωμα για τη μεγάλη εκείνη εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση η οποία ιδρύθηκε το 1814 από απλούς και αφανείς Έλληνες στην Οδησσό της Ρωσίας. Μέσα σε λίγα χρόνια διαδόθηκε ως ιστός αράχνης μεταξύ ομοεθνών και άλλων βαλκανικών παραγόντων, εμφύσησε θάρρος κι αισιοδοξία στο υπόδουλο έθνος και οργάνωσε εκ των ενόντων και υποκίνησε τη μεγάλη Eλληνική Επανάσταση του 1821
Δυστυχώς, παρά τις μεγάλες προσπάθειες των ιστορικών δεν έχει αποκρυσταλωθεί πλήρως η ιστορική αλήθεια για την οργάνωση της Φ.Ε. και της δράσης των πρωταγωνιστών. Λείπουν, δυστυχώς, επαρκείς πηγές για να διαφωτίσουν τη σχέση της Φ. Ε. με τις παλαιότερες μυστικές ελληνικές εταιρείες και ο ακριβής ρόλος που διαδραμάτισαν πολλοί από τους επιφανείς Φιλικούς. Η έλλειψη άφθονων πηγών οφείλεται :
α) στο μυστικό και συνωμοτικό χαρακτήρα της πατριωτικής αυτής εταιρείας, εξ’ αιτίας του οποίου καταστράφηκαν πολλά από τα αρχεία. Είναι γνωστό ότι και πριν από την επανάσταση πολλοί Φιλικοί κατέστρεφαν την αλληλογραφία από το φόβο τους για τους Τούρκους. Κατά την έναρξη του αγώνα όσοι κατείχαν τέτοια αλληλογραφία, και μάλιστα στην Κωνσταντινούπολη και τις ηγεμονίες, ή τα παρέδιδαν στη φωτιά ή τα εγκατέλειπαν και δραπέτευαν στη Ρωσία ή την Αυστρία.
β) στον πρόωρο θάνατο μερικών από τους πιο δραστήριους πρωταγωνιστές.
γ) στη μείωση ή στη δυσφήμηση που υπέστη η Εταιρεία και τα μέλη της μετά την αποτυχία στη Μολδοβλαχία από τις ίδιες τις ελληνικές κυβερνήσεις και από πολλούς Έλληνες που επιθυμούν να δυσωπήσουν το αντεπαναστατικό και συντηρητικό πνεύμα των ευρωπαϊκών ανακτοβουλίων. Γι’ αυτούς τους λόγους ατόνησε και η έρευνα για τα πρόσωπα και τα πράγματα της Φιλικής Εταιρείας σαν να επρόκειτο για πρόσωπα ανυπόληπτα και περί οργάνωσης επιβλαβούς στο έθνος.
Αλλά και οι πηγές που διασώθηκαν και προέρχονται κυρίως από τη γραφίδα των πρωταγωνιστών , όχι μόνο δεν διευκρινίζουν πλήρως τα επιμέρους θέματα, αλλά πολλές φορές τα σκοτίζουν και τα συγχέουν. Το ίδιο πρόβλημα αντιμετώπισε και ο Ιωάννης Φιλήμων, ο πρώτος που συνέγραψε συστηματικό δοκίμιο για τη Φ.Ε.
(Πιστεύουμε πάντως ότι ιστορική έρευνα από το 1964 που εκδόθηκε το λεύκωμα της Ακαδημίας έχει προχωρήσει και διαφωτίσει περισσότερο τα ιστορικά γεγονότα).
Η Φ. Ε. ιδρύθηκε το Φθινόπωρο του 1814 από τρεις εμπόρους της Οδησσού που τους συνέδεαν φιλικοί δεσμοί. Αυτοί ήταν ο Νικόλαος Σκουφάς , ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και ο Εμμανουήλ Ξάνθος. Οι ρίζες της όμως είναι βαθιές και ανατρέχουν μυστικές ή μόλις ορατές πολύ προ του 1814. Οι ανυπόφορες θλίψεις των υπόδουλων και η Μεγάλη Ιδέα η οποία μαζί με τον εθνικό διαφωτισμό γιγαντώθηκε από τα μέσα του ΙΗ΄αιώνα και διαπότισε μεγάλα στρώματα λαού, υπήρξαν κινητήριες δυνάμεις που ώθησαν κατά καιρούς να συμπήξουν μυστικές εταιρείες με σκοπό τη συντήρηση της εθνικής συνείδησης και της ορθόδοξης πίστης του λαού και την προπαρασκευή για τη γενική εξέγερση κατά του δυνάστη.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι μυστικές πατριωτικές οργανώσεις της Ευρώπης (κυρίως της Ιταλίας και της Ισπανίας) είχαν άμεση επίδραση στους Έλληνες και αποτελούν φωτεινά παραδείγματα μίμησης. Ως προς τον τρόπο της οργάνωσης είναι βέβαιο, ότι οδηγήθηκαν από την οργάνωση των τεκτονικών στοών οι οποίες λειτούργησαν αθρόες σε όλη την Ευρώπη και στα Ιόνια νησιά. Ο Εμμανουήλ Ξάνθος που ήταν ο μόνος από τους ιδρυτές που έγραψε απομνημονεύματα, αναφέρει από την αρχή , ότι ευρισκόμενος εις την Λευκάδα το χειμώνα του 1813 εισήχθη «εις την εταιρείαν των Ελευθέρων Τεκτόνων (Μασόνων) , ων δε ιδεών ελευθέρων και πνέων πάντοτε το μίσος κατά της τουρκικής τυραννίας…» . Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Ξάνθου συνάγεται ότι η Φ.Ε. δανείστηκε από τον Τεκτονισμό πολλούς κανόνες της εσωτερικής οργάνωσης (βαθμούς, σύμβολα, τυπικό των τελετών μύησης κ.α) αλλά δεν ήταν κλάδος της τεκτονικής οργάνωσης, με την έννοια της τεκτονικής οργάνωσης, όπως ισχυρίστηκαν δικοί μας και ξένοι ερευνητές, παρόλο που πολλοί από τους πρωτεργάτες, όπως ο Ξάνθος, ο Αθανάσιος Σέκερης, οι Υψηλάνται ήταν τέκτονες. Αυτοί παράλληλα με την επιδίωξη των υψηλών ιδεωδών του Τεκτονισμού μπορούσαν βεβαίως να αναλάβουν άλλη ευγενή αποστολή. Την καλύτερη απόδειξη αποτελεί ο όρκος της ελευθερίας των Φιλικών, ο μέγας όρκος « Ορκίζομαι ότι εις το εξής δεν θέλω έμβη εις καμίαν άλλην εταιρείαν , οποία κι αν είναι, μήτε εις κανέναν δεσμόν υποχρεωτικόν. Και μάλιστα , όποιον δήποτε δεσμόν αν είχα , και τον πλέον αδιάφορον ως προς την Εταιρείαν θέλω νομίζει ως ουδέν…»
Ο μεγαλύτερος σε ηλικία από τους τρεις φίλους, πρωτεργάτες, ιδρυτές ήταν ο Ξάνθος που γεννήθηκε την Πάτμο το 1779 και έτυχε ικανοποιητικής μόρφωσης στην Πατμιάδα σχολή. Ο Σκουφάς γεννήθηκε περί το 1779 στο Κομπότι. Ασχολήθηκε με το εμπόριο αλλά ατύχησε στις επιχειρήσεις του γι’ αυτό αναγκάστηκε να μεταβεί στη Μόσχα, αλλά μετά από λίγο επανήλθε στην Οδησσό και αφιέρωσε το υπόλοιπο της ζωής του στη Φ.Ε. Ήταν ιδιόρρυθμος χαρακτήρας: «Σώφρων, πραγματιστής, αποφασιστικός, ψύχραιμος, τολμηρός, φλογερός πατριώτης». Η μεγάλη ατυχία του ήταν να πεθάνει πρόωρα στην Κων/πολη πριν προλάβει να δει τη χαραυγή της απελευθέρωσης. Ο νεότερος από τους τους τρεις ιδρυτές ήταν ο από τα Ιωάννινα γόνος άριστης οικογένειας Αθανάσιος Τσακάλαωφ. Κατά τον Ιωάννη Φιλήμονα «Ήταν ομολογουμένως ανήρ λίαν εχέμυθος, σκεπτικός πάντοτε και πάσαν επίδειξιν αποφεύγων».
Μετά το θάνατο του Σκουφά και την κατήχηση από τον ίδιο, ο υπ΄ αριθμ 1 προσήλυτος ήταν ο Γεώργιος Σέκερης. Σύμφωνα με τον Ξάνθο η μύηση του Γεωργίου Σέκερη «έγινεν ημέρα εορτής του Αγίου Δημητρίου, την 26η Οκτωβρίου, δια τούτο κι εκανονίσθη να εορτάζει η Εταιρεία αυτήν την ημέραν ως ημέρα επίσημος, καθ΄ ην πρώτον εισήχθη ομογενής εις την συνωμοσίαν, και την ημέραν του Αγίου Γεωργίου, εις μνήμην του ονόματός του»
(Ίσως δεν είναι τυχαίο, ότι γίνεται από τους τέκτονες της Ζακύνθου, επίσημη η γιορτή του Αγίου Γεωργίου στην ομώνυμη εκκλησία όπου ορκίστηκαν σημαντικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Η γιορτή περιλαμβάνει όρθρο και θεία λειτουργία όπου λογικά κοινωνούν Τέκτονες. Ορισμένοι όμως δογματικοί ιερείς δεν επιτρέπουν στους Μασόνους να μεταλαμβάνουν των αχράντων μυστηρίων γιατί δεν πιστεύουν στην Αγία Τριάδα, Πατήρ, Υιός και Άγιον Πνεύμα, αλλά πιστεύουν και ορκίζονται στο Υπέρτατο Ον).
Στο επετειακό Λεύκωμα του 1964 αναφέρονται ονόματα, βιογραφικά, δράσεις μελών της Φιλικής Εταιρείας: Άνθιμος Γαζής, Ν. Γαλάτης, Θ. Νέγρης, Γ.Λεβέντης, Ιωάννης Φαρμάκης, Παναγιώτης Παπαγεωργίου-Αναγνωσταράς, Αντώνιος Πελοπίδας, Κων. Πεντεδέκας, Γαβριήλ Κατακάζης, Παπαφλέσσας, Αριστείδης Παπάς, Δημ. Ίππατρος, Ιωάννης Κ. Παπαρρηγόπουλος. Αναφέρονται όμως και προσωπικότητες που δεν συμφωνούσαν ούτε με την εταιρεία ούτε με την πρόωρη , όπως χαρακτήριζαν έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης , όπως ο Ιωάννης Καπποδίστριας , ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάντιος , Αδαμάντιος Κοραής κ.α.
To 1818 αποφασίστηκε, ύστερα από πολλές δυσκολίες και αρνητικό απολογισμό του έργου της Φιλικής, να εγκαταλείψουν τη Ρωσία που είχε αποβεί πλέον επικίνδυνος, και μετά από προτάσεις και αδιέξοδα να μεταφέρουν την έδρα της στην καρδιά της αυτοκρατορίας την Κων/πολη . Ο Σκουφάς παρά την ασθένειά του ενθαρρύνθηκε από την παρουσία και τον προσηλυτισμό μεγάλων οπλαρχηγών κατέστρωσε σχέδιο προσηλυτισμού αποστέλλοντας πράκτορες σε Σερβία και Βουλγαρία καθώς και σε άλλες ελληνικές επαρχίες. Δυστυχώς, αφού καθόρισαν τη συμβολική σφραγίδα της Εταιρείας , ο Σκουφάς απέθανε από καρδιακό επειδόδιο κατάκοπος και καταβεβλημένος από τους αγώνες.
Στο εξής θα σταχυολογήσουμε από το Λεύκωμα ό,τι αφορά στους Ζακυνθινούς και στη Ζάκυνθο.
Στην Κων/λη η προσοχή στράφηκε στον προσηλυτισμό εξεχόντων προσωπικοτήτων που διέθεταν πλούτο επιρροή και χρήμα. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται ο Ζακύνθιος έμπορος Ιάκωβος Κορνήλιος. Η εταιρεία και μετά το θάνατο του Σκουφά βρισκόταν σε κωματώδη κατάσταση. Από τη δυσχερή κατάσταση εξήγαγε ο πατριωτικότατος Παν. Σέκερης που πείστηκε από τον Αναγνωστόπουλο έγινε μέλος της Αρχής υπό τα στοιχεία ΑΚ, ανέλαβε πρόθυμα όλες τις δαπάνες και χρηματοδότησε όλους εκείνους που επρόκειτο να εξορμήσουν προς όλα τα σημεία του ορίζοντα για να απλώσουν το δίκτυο της Εταιρείας.
Στη μύηση της Μάνης ο καπετάνιος Ηλίας Χρυσοσπάθης πέτυχε να μυήσει πολλούς Μανιάτες , όπως επίσης και τον λόγιο Ζακύνθιο ιατρό Αναστάσιο Κορνήλιο.
Για την απήχηση των νησιών απεστάλη από την Αρχή ο Παναγιώτης Παπαγεωργίου- Αναγνωσταράς, ο οποίος έστειλε στη Ζάκυνθο τον παλαιό του σύντροφο Νικόλαο Πάγκαλο, για να αναπτύξει τα της Εταιρείας στον αρχαίο του φίλο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Ο Αναγνωσταράς έγραψε περί της Φ.Ε. και προς άλλους συντρόφους, στην Πελοπόννησο και στη Επτάνησο, καλώντας τους να ενταχθούν ψυχή και σώματι στην τόσο ελπιδοφόρο εθνική οργάνωση. Στη συνέχεια μετέβη αυτοπροσώπως στη Ζάκυνθο και κατήχησε το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και άλλους.
Αξιοθαύμαστη είναι η δράση του διδασκάλου Αριστείδη Παπά. Στις αρχές του 1819 κατά την περιοδεία του στα Ιόνια νησιά, όσον αφορά στη Ζάκυνθο, κατήχησε στον ιστορικό ναό του Αγίου Γεωργίου των Λατίνων τους Ζακύνθιους ευγενείς Αναστάσιο Φλαμπουριάρη , Διονύσιο Ρώμα και το γιο του Κανδιάνον. Κατά την τελευταία αποστολή του προκειμένου να επιτύχει ελληνοσερβική φιλία συνελήφθη από τους Τούρκους και αυτοκτόνησε για να μη εξαναγκασθεί να αποκαλύψει τα μυστικά της Φ.Ε.
Η Φ. Ε. διασταυρώθηκε πολλές φορές κατά την οργανωτική της προσπάθεια μετά του Αλή Τεπενλή (Αλή Πασάς των Ιωαννίνων). Ο ερευνητής που εξετάζει προσεκτικά τα ιστορικά του ευρήματα σχηματίζει τη γνώμη ότι ο καθένας τους επεδίωκε με απατηλά μέσα να εξαπατήσει τον άλλον. Ο Αλής εζήτησε την προστασία και τη βοήθεια τόσο της Αγγλίας όσον και της Ρωσίας. Κατά την προσπάθεια αυτή θέλησε να χρησιμοποιήσει τον Ιωάννη Παπαρρηγόπουλο , ο οποίος πολιτεύτηκε επιδέξια και κατά το πνεύμα των Φιλικών, κατόρθωσε να πείσει τον Αλή, ότι σε περίπτωση σύρραξης αυτού με την Πόλη μπορούσε να ελπίζει στη βοήθεια της Ρωσίας.
Δεν εδίσταξε όμως ο Αλής να ακολουθήσει και τον εντελώς αντίθετο δρόμο προκειμένου να εξευμενίσει το Σουλτάνο. Πληροφορήθηκε λοιπόν από ευτελή Φιλικόν, τον Ζακύνθιον Διόγον και από άλλες πηγές κι έσπευσε να τα καταγγείλει στην Κων/πολη προσφερόμενος συγχρόνως να πνίξει στο αίμα κάθε κίνηση και ανταρσία των Ελλήνων. Παράλληλα όμως ανεχόταν τους Φιλικούς ακόμα και στο στενό του περιβάλλον και κατά τις παραμονές της ρήξης με το Σουλτάνο επεδίωξε πολεμική συνεργασία μετά της Εταιρείας «κατά του κοινού εχθρού» αλλά ματαίως.
Το τιμητικό αυτό Λεύκωμα για τη Φιλική Εταιρεία περιλαμβάνει προσωπογραφίες των Φιλικών, σχετικά χειρόγραφα και τη μεταγραφή τους.
Ενδιαφέροντα, κατά την άποψή μας, είναι οι διάφοροι όρκοι των Φιλικών κατά το αξίωμα , το αλφάβητο και ο τύπος του διπλώματος προς Εταίρον. Θα σταθούμε στα δύο τελευταία και θα τελειώσουμε εδώ την επιλεκτική παρουσίαση του Λευκώματος :
Το αλφάβητον της Εταιρείας των Φιλικών:
α. β. γ. δ. ε. ζ. θ. ι. κ. λ. μ. ν. ο. π. ρ. σ. τ. φ. χ.
η. ζ. υ. ψ. ω. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ο. α. β. γ. δ.
ου. ξ. ψ.
ε. 403 903
Τύπος του διπλώματος προς Εταίρον
Εις το όνομα της μελλούσης σωτηρίας
Καθιερώνω Ιερέα Φιλικόν και αφιερώνω εις την αγάπην της Φιλικής Εταιρείας και εις την υπεράσπισιν των Μεγάλων Ιερέων των Ελευσινίων τον συμπολίτην κύριον………ετών… επαγγέλματος………….ως θερμόν υπερασπιστήν της Εταιρείας και της πατρίδος, κατηχηθέντα και ορκωθέντα παρ΄ εμού.
(υπογραφή του κατηχητού)
Ζακύνθω έτει των Φιλικών 21 Απριλίου 20
( Εκ της Συλλογής Α. Μαμούκα- ΓΑΚ, Κ. 80, Φ, 107)
ΠΑΥΛΟΣ ΦΟΥΡΝΟΓΕΡΑΚΗΣ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 17 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 17/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
