Λεωνίδας Βουρλιώτης Μια στιγμή σπάνιας πνευματικής ανάτασης, αλλά και έντονης συναισθηματικής φόρτισης, εκτυλίχθηκε στην Πανηγυρική Συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών, όπου η αείμνηστη εκπαιδευτικός και λογοτέχνης Σοφία Κλειούση τιμήθηκε με το ανώτατο λογοτεχνικό βραβείο της χώρας.
Λίγους μήνες μετά τον πρόωρο θάνατό της, η ποιητική της συλλογή «Πρεμιέρα» (εκδόσεις Ρώμη) αναγνωρίστηκε ως κορυφαίο δείγμα σύγχρονης λυρικής ποίησης, αποσπώντας το Βραβείο Λάμπρου Πορφύρα.
Μια βράβευση που «σταμάτησε» τον χρόνο στην Καστοριά
Η είδηση της βράβευσης έφτασε στο Εσπερινό Γενικό Λύκειο Καστοριάς την ώρα του μαθήματος. Οι συνάδελφοί της, που στάθηκαν δίπλα της στον «λέοντα» αγώνα που έδωσε με την ασθένεια, παρακολούθησαν την τελετή σε ζωντανή μετάδοση στο γραφείο των καθηγητών.
«Η στιγμή της βράβευσης συνέπεσε με το σχολικό κουδούνι. Χειροκροτήσαμε με δάκρυα τη Σοφία μας», αναφέρουν σε μια συγκλονιστική επιστολή-απολογισμό οι εκπαιδευτικοί του σχολείου. Το βραβείο παρέλαβαν ο σύζυγός της, Ηλίας Παπαγεωργιάδης, και η κόρη τους, Αγγελική, σε μια τελετή που επισφράγισε μια δεκαετία συνεχών λογοτεχνικών επιτυχιών για την Καστοριανή δημιουργό.
«Πρεμιέρα»: Η ποίηση ως αγκαλιά στην απώλεια
Η συλλογή «Πρεμιέρα», δομημένη ως τετράπρακτο θεατρικό έργο, αποτελεί την πνευματική διαθήκη της Κλειούση. Στην τελευταία της συνέντευξη, λίγο πριν το «φευγιό» της, η ίδια σημείωνε προφητικά: «Έχω δει τον κενό χώρο να γεμίζει άνθη, την απώλεια να γίνεται μια νέα παρουσία».
Η Σοφία Κλειούση δεν ήταν μόνο μια βραβευμένη ποιήτρια (με διακρίσεις από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών και τους Αγώνες Ποίησης Δελφών), αλλά και μια αφοσιωμένη λειτουργός της εκπαίδευσης. Το έργο της, που περιλαμβάνει το μυθιστόρημα «Λόπου Σετς» και τα αφηγήματα «Μνήμες Εδεσματολογίου», αποτελεί πλέον κτήμα της ελληνικής γραμματείας.
Μια Βιβλιοθήκη Πολιτισμού για τη Σοφία
Το Εσπερινό Λύκειο Καστοριάς, τηρώντας την υπόσχεση που έδωσε στις 29 Μαρτίου, μέρα του αποχαιρετισμού της, προχωρά σε θεσμικές πρωτοβουλίες. Στόχος είναι η δημιουργία της Σχολικής Βιβλιοθήκης και Αίθουσας Πολιτισμού «Σοφία Κλειούση», καθώς και η εισήγηση για ένταξη του έργου της στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών.
Όπως αναφέρουν οι συνάδελφοί της: «Τίποτα δεν τελειώνει όταν έχεις αγαπήσει αληθινά. Η Σοφία αδιόρατα χαμογελά από ψηλά».
Το Εσπερινό Γενικό Λύκειο Καστοριάς για τη βράβευση της Σοφίας Κλειούση από την Ακαδημία Αθηνών
«Λίγο πριν την εκπνοή του 2025, με τον άφευκτο απολογισμό της παρελθούσας χρονιάς που συνοδεύει τις τελευταίες μέρες ανασκόπησής της, αναλογιζόμαστε πόσο ανεξίτηλα αυτή η χρονιά σημάδεψε το Σχολείο μας με τον επώδυνο αποχωρισμό της αξέχαστης συναδέλφου μας, Σοφίας Κλειούση.
Όμως, θεία επινεύσει ακριβώς στην αυλαία του δύσκολου για μας 2025, η «Πρεμιέρα» της Σοφίας επεφύλασσε σε όλους μας μια αληθινή χαρά, καθώς η ομώνυμη ποιητική της συλλογή (εκδόσεων Ρώμη, 2024), τιμήθηκε επαξίως με το ανώτατο λογοτεχνικό βραβείο κατά την Πανηγυρική Συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 18 Δεκεμβρίου.
Στην δική μας Σοφία Κλειούση, ανάμεσα στα άλλα μετάλλια, τα βραβεία και τις τιμητικές διακρίσεις στους τιμώμενους της Ακαδημίας Αθηνών για το 2025, απονεμήθηκε στη Β΄ τάξη των γραμμάτων και των καλών τεχνών το Βραβείο Λάμπρου Πορφύρα, για τη βράβευση Έλληνα λυρικού ποιητή, για πρόσφατα δημοσιευμένη ποιητική συλλογή, για το έργο της με τίτλο Πρεμιέρα, εκδόσεις Ρώμη, Θεσσαλονίκη 2024, 85 σελίδων όπως επακριβώς καταγράφηκε στην ως άνω πανηγυρική συνεδρία.
Η Σοφία αδιόρατα χαμογελώντας από ψηλά φρόντισε κι εμείς στο Σχολείο της να παρακολουθήσουμε την διά ζώσης αναμετάδοση, καθώς η στιγμή της δικής της βράβευσης συνέπεσε ακριβώς πάνω στο σχολικό κουδούνι μας για την αλλαγή από την πρώτη στη δεύτερη διδακτική ώρα, 7 και κάτι το απόγευμα, όταν όλοι οι συνάδελφοι βρεθήκαμε στο Γραφείο και με δάκρυα την χειροκροτήσαμε με όλη τη δύναμη της φιλίας και της αγάπης μας.
Ήταν το αποκορύφωμα των βραβεύσεων που επαξίως λάμβανε η Σοφία την τελευταία δεκαετία: αρχικά είχε τιμηθεί με έπαινο στον 33ο Πανελλήνιο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών για το διήγημά της «Οδός Κυρίτση» (2015) και με έπαινο στους Λ΄ Πανελλήνιους Αγώνες Ποίησης Δελφών (2015) για το ποίημα «Σήμερα».
Ακολούθησαν μεγάλες επιτυχίες: το Σεπτέμβριο του 2015 η ευρεία κυκλοφορία του πρώτου της μυθιστορήματος με τον τίτλο «Λόπου Σετς» (εκδόσεων «Δωδώνη»), το οποίο με τόση αγάπη παρουσιάσαμε από κοινού στην Καστοριά και στη Θεσσαλονίκη, εν συνεχεία τον Ιούλιο του 2016 η συμμετοχή με το διήγημα «Καλοκαιρινοί Μουσαφιραίοι» στη συλλογική έκδοση «Καλοκαίρι και Καστοριά, Ποιήματα και πεζά, 19 Συγγραφείς» (inkastoria) και τέλος το Δεκέμβριο του 2019 η συλλογή τεσσάρων εκτενών αφηγημάτων υπό τον γενικό τίτλο «Μνήμες Εδεσματολογίου» (εκδόσεων «Δωδώνη»).
Παράλληλα, πανέμορφα και ξεχωριστά τα ποιητικά της κείμενα δημοσιευόταν συστηματικά (2021-2023) στην Καστοριανή εφημερίδα «ΟΔΟΣ», αλλά εμείς είχαμε την ξεχωριστή τιμή να τα ακούμε πρώτοι όταν με την αυθεντική συστολή του αληθινού μεγαλείου της μας τα εμπιστευόταν για τη δική μας πρώτη «κριτική» τους.
Το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών ήταν μονόδρομος, ξέραμε ότι ήταν θέμα χρόνου να έρθει κι αυτό, και τελικά στην εκπνοή του έτους, εννιά σχεδόν μήνες από το φευγιό της Σοφίας μας, της απονεμήθηκε κι αυτό το βραβείο, το ανώτατο της χώρας στο συγκεκριμένο πνευματικό τομέα.
Δικαίως το παρέλαβε ο εξαιρετικός σύζυγος της Σοφίας, ο συνάδελφος Ηλίας Παπαγεωργιάδης, συνοδευόμενος στην έντονα φορτισμένη τελετή απονομής εντός της Ακαδημίας Αθηνών, από την μοναχοκόρη τους, την άριστη φοιτήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Αγγελική.
Και δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς! Όσοι είχαμε την ευτυχία να παρακολουθήσουμε αυτό το βιβλίο εν τη γενέσει του γνωρίζαμε ότι πίσω από την πρωτοβουλία δημιουργίας, έκδοσης, σχεδίασης, αισθητικής αποτύπωσης και εν τέλει βράβευσης βρισκόταν ο Ηλίας σε κάθε διαδικαστικό και ουσιαστικό βήμα, με μοναδικό του κίνητρο πάντα την χαρά και την πολύτιμη δύναμη που λάμβανε η Σοφία τη στιγμή που έδινε ταυτόχρονα λιονταρίσια τον δικό της άνισο αγώνα.
Για αυτό και στην προμετωπίδα της έκδοσης η αφιέρωση λιτή και ουσιαστική από την Σοφία: «Στον Ηλία... Μετρήθηκες στα δύσκολα, σε ευχαριστώ για την έμπρακτη και στέρεή σου αγάπη».
Ίσως το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών είναι μαζί με όλα τα άλλα κι ένα άνωθεν ευχαριστώ της Σοφίας στον θαυμαστό συνοδοιπόρο της στα δύσκολα, δύσβατα, αλλά και στα φωτεινά μονοπάτια της κοινής τους υποδειγματικής συμπόρευσης.
Ανήμερα των τελευταίων γενεθλίων της Σοφίας, στις 4 Μαρτίου 2025, θεία εμπνεύσει πάλι, με φροντίδα του Ηλία, δημοσιεύθηκε στο fractalart.gr η δική της ερμηνευτική παρουσίαση και ευγενής προσέγγιση αυτού του βιβλίου της, που σοφά επέλεξε να ονομάσει η Σοφία «Πρεμιέρα», δίνοντάς μας την ελπίδα ότι κάτι ξεκινά, παρά λήγει, γιατί τίποτε δεν τελειώνει, όταν έχεις αγαπήσει και έχεις αγαπηθεί αληθινά.
Με την Σοφία μοιραζόμασταν εξάλλου πάντα με νόημα την ποιητική φράση του Οδυσσέα Ελύτη και χαμογελούσαμε διορατικά: «Ό,τι αγαπώ γεννιέται αδιάκοπα. Ό,τι αγαπώ βρίσκεται στην αρχή του πάντα».
Σε αυτή την συγκλονιστική συνέντευξη, τις τελευταίες εβδομάδες του επίγειου βίου της, που και για αυτό αποκτά ιδιαίτερα σημαίνουσα βαρύτητα με την προφητική προορατική της διάσταση και την τρυφερή διορατική της ενθάρρυνση και παρηγοριά, στο Εργαστήρι του Συγγραφέα (https://www.fractalart.gr/sofia-kleioysi-ergastiri-syggrafea/), στα μαρτιάτικα γενέθλιά της, η Σοφία δεν αφήνει κανένα ερωτηματικό αναπάντητο, καμία σκέψη μας χωρίς το δικός της ευγενικό αντιστάθμισμα.
Και δεν μας άφησε καμία αμφιβολία ότι η συγκεκριμένη ποιητική συλλογή με την αξεπέραστη ομορφιά της θα υπερβεί την ανθρωπογεωγραφία της επαρχίας μας και θα αγγίξει τις ψυχές, το νου και την καρδιά ανθρώπων σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Νιώσαμε από την πρώτη στιγμή που ακούσαμε από το γλυκό της στόμα να διαβάζει αυτά τα ποιήματα, γραμμένα κατά την περίοδο 2017-2022, και πόσο μάλλον όταν τα είδαμε τυπωμένα και τα ρουφούσαμε λέξη-λέξη και γραμμή-γραμμή, όσο μας επέτρεπαν τα γεμάτα δάκρυα μάτια μας γιατί φοβόμασταν τον επικείμενο κατ΄ άνθρωπον αποχαιρετισμό μας – νιώσαμε ότι αυτή η ποιητική συλλογή θα βραβευθεί, θα ακουστεί και θα επιστρέψει συν τω χρόνω ξανά στις σχολικές και ακαδημαϊκές αίθουσες, όπου ανήκει, ως κομμάτι της εκπαίδευσης, του πολιτισμού και της παιδείας μας.
Κι αν με τη βράβευση της Σοφίας νιώσαμε ξανά τον πόνο του πόσο πολύ μας λείπει, η ίδια με τα λόγια της γενναιόδωρα κι ευγενικά, τίμια και δίκαια, όπως ατόφια ήταν ολόκληρη, μας υπενθυμίζει μια μεγάλη αλήθεια: "Πάντοτε ήμουν πεπεισμένη ότι η απώλεια υπήρξε ανέκαθεν ο ακρογωνιαίος λίθος της τέχνης ή αλλιώς δίχως την απώλεια δύσκολα θα ξεκινούσε κανείς την διαδικασία της αναζήτησης του προσωπικού αλλά και του συλλογικού χαμένου χρόνου."
Η απώλεια, επομένως, δεν είναι το οριστικό τέλος, είναι η «Πρεμιέρα», στηριγμένη στην ακλόνητη Πίστη, όπως την καταθέτει σε πρώτο πρόσωπο βιωματικά η ίδια η Σοφία μας (Ιντερμέδιο 1, Πίστη):
Πιστεύω στον άγιο, καθολικό, ακατάλυτο ρυθμό των ψυχών
Προσδοκώ μίαν αλήθεια, μία λέξη, μία σπίθα και
έναν χρησμό
και ένα χέρι τρυφερό
ένα χέρι από κείνα που έχουν μάθει και μετρούν
πληγές, καράβια και πουλιά
να με κρατήσει
να δρασκελίσω αγέρωχη
με τα μάτια ανοιχτά
το αίνιγμα του παγωμένου βραδιάσματος.
Κι από την προσωπική μας εμπειρία διαβεβαιώνουμε ότι το βράδιασμα για τη Σοφία ήταν μια ζεστή αγκαλιά αγάπης και γαλήνης και το αίνιγμα, χαμογελώντας γενναία, εν τέλει κατάφερε και το απάντησε, αληθινή κι αγέρωχη!
Στις 29 Μαρτίου αποχαιρετώντας την δική μας Σοφία, ως Σχολείο είχαμε δώσει μια υπόσχεση ότι θα κρατήσουμε ζωντανή τη μνήμη της με κάθε τρόπο. Η βράβευση της Ακαδημίας Αθηνών προς την Σοφία, μας δίνει την ώθηση να προσπαθήσουμε να υλοποιήσουμε όσα ονειρευόμαστε για να την έχουμε στην θέση που της αξίζει.
Επιθυμούμε ως Σχολείο να εισηγηθούμε θεσμικά να ενταχθεί το λογοτεχνικό έργο της Σοφίας Κλειούση στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών και θα στηρίξουμε ενεργά την παρουσίαση και διάδοσή του. Παράλληλα, έχουμε ξεκινήσει μία δράση διαμόρφωσης και δημιουργίας Σχολικής Βιβλιοθήκης, με σκοπό να λειτουργήσει μελλοντικά ως πολιτιστικός εναλλακτικός χώρος στα πλαίσια της διά βίου μάθησης, που τόσο αγάπησε η Σοφία δίνοντάς της τα ωραιότερα κομμάτια της ψυχής της – κοινή μαρτυρία μαθητών της και συναδέλφων της.
Ελπίζουμε ότι η τοπική κοινωνία, οι αρμόδιοι φορείς κι όσοι μπορούν να συνδράμουν στην υλοποίηση αυτής της σχολικής δράσης προς τιμήν της Σοφίας, θα μοιραστούν τη χαρά του τελικού αποτελέσματος, όταν ολοκληρώνοντας μπορέσουμε να ονομάσουμε αυτή τη Σχολική Βιβλιοθήκη και Αίθουσα Πολιτισμού «Σοφία Κλειούση».
Κλείνοντας με την ανανέωση αυτής της υπόσχεσής μας προς τη μνήμη της Σοφίας, εκφράζουμε τα ολόθερμα συγχαρητήριά μας στην Αγγελική και στον Ηλία Παπαγεωργιάδη, στην κυρία Αλεξάνδρα και στον Βασίλη Κλειούση, για την τιμητική βράβευση από την Ακαδημία Αθηνών και ευχόμαστε καλή ευόδωση των επόμενων στόχων σχετικά με το ανέκδοτο έργο της Σοφίας μας. Θα είμαστε δίπλα σας σε κάθε ενέργεια προβολής του θησαυρού του Λόγου και της Ψυχής της υπέροχης Σοφίας!
Ο επίλογος του παρόντος ας ανήκει στην αγαπημένη μας Σοφία, στα δικά της ανεκτίμητα λόγια από την τελευταία της συνέντευξη (https://www.fractalart.gr/sofia-kleioysi-ergastiri-syggrafea/):
Η «Πρεμιέρα» δανείζεται την δομή και την διάρθρωση ενός τετράπρακτου θεατρικού έργου με τρία παρεμβαλλόμενα ιντερμέδια. «Ρίζες», «Έρωτας», «Απώλεια», «Συνέχεια» είναι οι τίτλοι των αντίστοιχων ποιητικών πράξεων, ενώ «Πίστη», «Φόβος» και «Υπόσχεση» τιτλοφορούνται τα ιντερμέδια της συλλογής.
Τα τριάντα ποιήματα του βιβλίου γράφτηκαν την πενταετία 2017-2022. Δεν το κρύβω ότι ποτέ μου δεν είχα σκεφτεί να δώσω στα ποιητικά μου πονήματα γραπτή, δημόσια μορφή.
Έχοντας –κυρίως λόγω επαγγελματικής ιδιότητας- συγκλονιστεί από τους αγαπημένους μου καταποντισμένους, αλαφροΐσκιωτους, καταραμένους –δεν θα επεκταθώ σε ονόματα – έκρινα πως ήθελε γερά κότσια για να δοκιμάσεις να αγγίξεις την εσθήτα της θεάς. Έτρεμα την ρηχή στιχοπλοκία, την φλύαρη αλλά και ναρκισσευόμενη ενδοσκόπηση των υπαρξιακών μου αδιεξόδων, έτρεμα τέλος την άσκοπη πόζα και την προσποίηση.
[…]
Ώσπου ήρθε κάποια στιγμή από εκείνες «που κόβουν τον καιρό μονοκόμματα στα δύο και τον αποσβολώνουν» τότε καμιά δοκιμή πρόζας, καμιά εξονυχιστική περιγραφή, κανένα εμβριθές σχόλιο, κανένας εσωτερικός μονόλογος δεν θα μπορούσε να χωρέσει αυτό το ασύλληπτο και συνάμα φευγαλέο που για λίγο φωτίζει τα ερέβη της ψυχής ή την αιώνια κραυγή του ανθρώπου, όταν συνειδητοποιεί την ανημπόρια και την γύμνια του. Τότε έρχεται η ώρα της ποίησης.
[...]
Πλέον δεν είμαι σίγουρη αν η απώλεια είναι το κενό που αφήνει το λιγόστεμα των ανθρώπων και των πραγμάτων γύρω μας. Έχω δει ο χώρος ο «κενός» να γεμίζει άνθη, να γίνεται η απώλεια μια νέα παρουσία, να πλουτίζει ξανά η ύπαρξη των ανθρώπων, με τον καιρό να μερώνουν και να κλείνουν οι πληγές
[...]
Δίνοντας στον ποιητικό μου λόγο δημόσια μορφή θα ήθελα, δηλαδή θα ευχόμουν, να προσφερθεί σαν ένα μεγάλο αγκάλιασμα στον Άνθρωπο, στον κάθε άνθρωπο μες στην πολυκυμαντότητα και την αντίφαση της ύπαρξης του: στον άνθρωπο που λαχταρά ν απλώσει τα φτερά του στον ήλιο στον άνθρωπο που θητεύει στην παντοδυναμία του έρωτα αλλά και στην πίκρα του αποχωρισμού, στον άνθρωπο που ρημάζει στον πόλεμο αλλά και μεγαλουργεί στην ειρήνη. Σε όλους λοιπόν αυτούς είναι αφιερωμένη η «Πρεμιέρα».
Σοφία Κλειούση
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
48 νέες θέσεις Πιστοποιημένων Εκπαιδευτών ενηλίκων
Ρεβεγιόν με χιόνια στην Αττική - Προβλέψεις από Καλλιάνο και Κολυδά
Παν.Αιγαίου: Νέα Μοριοδοτούμενα σεμινάρια για Εκπαιδευτικούς με Υποτροφίες έως 31/12
