Είμαι σχεδόν βέβαιη ότι, αν βρισκόμουν σε μια σχολική τάξη ενηλίκων και ανάμεσα στους μαθητές είχα κι ένα νεόκοπο «συγγραφέα» και του ζητούσα να κάνει μια στοιχειώδη ανάλυση της Ιθάκης του Καβάφη, θα δυσκολευόταν να απαντήσει. Το πιθανότερο να έλεγε αοριστίες με αρκετή δόση …βαθυστόχαστης επικάλυψης, κενής περιεχομένου. Κάνω αυτή την υπόθεση από την εν γένει πορεία του και από τα όσα κατά καιρούς έχει εκστομίσει ως δημόσιο πρόσωπο. Κι αν στη θέση μου ήταν ένας καθηγητής παλιότερης γενιάς, αποσβολωμένος από τα όσα ο μαθητής θα εκτόξευε, ίσως και να του έλεγε: «παιδί μου, “ποῖόν σε ἔπος φύγεν ἕρκος ὀδόντων;”» (τι λόγο από τα χείλη σου ξεστόμισες;). Σε μια τέτοια περίπτωση, ο μαθητής —άναυδος και με το αμήχανο ύφος της πλήρους άγνοιας — θα νόμιζε πως ο καθηγητής τού μίλησε σε «άπταιστα …περσικά»! Κάτι σαν εκείνο το παλιό μαργαριτάρι σε γραπτό για τη Μάχη των Θερμοπυλών: «Και τότε ο Λεωνίδας, με τα λίγα περσικά που ήξερε, πλησίασε τον Ξέρξη και του είπε: “Μολών λαβέ!”»
Ας μπούμε τώρα στο κυρίως θέμα, στη χρήση της καβαφικής ποίησης από αυτόν τον σύγχρονο και …πολυμήχανο «Μαυρογιαλούρο». Όχι πως είναι ο μόνος αυτού του είδους. Το πολιτικό μας στερέωμα βρίθει από τέτοιους αστέρες, όλων των αποχρώσεων. Μόνο που αυτός το αποτελείωσε και προχωράει ακάθεκτος και αμετανόητος: «Δεν είμαι απλώς αμετανόητος. Είμαι υπερήφανος. Ναι, αυτή είναι η σωστή λέξη: περήφανος!», είπε στην παρουσίαση του βιβλίου (του;) «Ιθάκη». Αυτός ακριβώς ο τίτλος μού «πάτησε τον κάλο»: η βεβήλωση ενός από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας ποίησης, το οποίο ο εν λόγω μετέτρεψε σε «υλικό χρήσης», κάτι μεταξύ πολιτικού συνθήματος και ευρηματικής φράσης (σλόγκαν), με υψηλή δόση αμετροέπειας, θράσους και υπεροψίας. Αν είχε καταλάβει, έστω και στοιχειωδώς, το βάθος της σκέψης του Καβάφη, την ιερότητα της ποίησής του, τη βαθύτατη κατανόηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, δεν θα τολμούσε καν να αγγίξει το ποίημα αυτό, που διαχρονικά αποτελεί πυξίδα και Ευαγγέλιο για τόσους και τόσους σοβαρούς και σκεπτόμενους ανθρώπους ανά τον κόσμο. Ο εν λόγω χρησιμοποίησε αυτόν τον τίτλο για λόγους εντυπωσιασμού και σοβαροφάνειας: για να ενισχύσει την εικόνα της «εθνικής αποστολής» της κυβέρνησής του (της πρώην και της ...μελλούμενης), για να εξωραΐσει πολιτικές περιόδους, λάθη, επιλογές, για να υποσχεθεί με γλυκανάλατες αυτοαναφορές ότι θα μας ταξιδέψει «σε πιο όμορφες θάλασσες», θα μας βγάλει από τις δυσκολίες (όπως μας έβγαλε και τότε…), θα οδηγήσει την πατρίδα (λέξη καταργημένη επί διακυβερνήσεώς του) σε μια νέα εποχή και άλλα τέτοια χαριτωμένα, απατηλά και μαυρογιαλούρικα. Μόνο «δοξάστε με» δεν είπε, όμως αυτό προκύπτει αβίαστα από όσα προσάπτει στους πρώην «συντρόφους» και συνοδοιπόρους του.
Η Ιθάκη, ένα από τα σημαντικότερα ποιήματα του 20ού αιώνα, έγινε εξώφυλλο και μάλιστα με τη φωτογραφία του «νέου σωτήρα» της χώρας, ο οποίος «χωρίς περίσκεψη, χωρίς αιδώ», όπως θα έλεγε ο Καβάφης, μας αναγκάζει να βλέπουμε τη μορφή του κάτω από έναν τίτλο συνυφασμένο με το ταξίδι της ζωής, την αξία της πορείας, της εμπειρίας και της εσωτερικής αναζήτησης του ανθρώπου. Μια φωτογραφία που κοιτάζει πέρα από τον φακό, με βλέμμα που θέλει να δείξει στοχασμό και ενδοσκόπηση (λέμε τώρα…), αλλά, ουσιαστικά, παραπέμπει σε αυτολατρεία, εγωπάθεια και αλαζονεία. Βέβαια, δεν νομίζω να …αμφιβάλλει κανείς ότι ο εικονιζόμενος είναι «…καμωμένος για τα ωραία και μεγάλα έργα / αλλά η άδικη αυτή του η τύχη ...τον αρνείται· / τον εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες, μικροπρέπειες κι αδιαφορίες… (φυσικά των συντρόφων…) / Άλλα ζητά η ψυχή του, γι’ άλλα κλαίει· τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών, τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε· την Αγορά, το Θέατρο και τους Στεφάνους…», για να παραφράσουμε ελαφρώς τον ύψιστο ποιητή.
Και σαν να μην έφτανε αυτή η ασέλγεια επί του καβαφικού αριστουργήματος, ήρθε από κοντά και μία απαράδεκτη διαφήμιση του Τζάμπο, δήθεν ως «τρολάρισμα» (τι λέξη κι αυτή!) του «συγγραφέα»: «Σαν βγεις στον πηγαιμό για τα Χριστούγεννα / να εύχεσαι να είναι λευκός ο δρόμος / γεμάτος χιόνια και Τζάμπο φορτηγά/ τη χιονοθύελλα και το ψοφόκρυο μην τα φοβάσαι / γιατί τέτοια Χριστούγεννα αλλού δεν θα βρεις / κι αν μετά τις αγορές γεμάτες βρεις τις τσέπες σου / είναι γιατί τα Jumbo δεν σε γέλασαν... / Jumbo, η Ιθάκη των Χριστουγέννων, αδειάστε τα όλα χωρίς τσίπα».
Από την ανενδοίαστη πολιτική χρήση της Ιθάκης από τον «συγγραφέα», για να καλύψει την κενότητα του λόγου του, την έλλειψη επιχειρημάτων και σοβαρότητας έως την εμπορική εκμετάλλευσή της από το συγκεκριμένο κατάστημα, για να αδειάσει τα ράφια του, δηλαδή να πετύχει τον εμπορικό του στόχο, αυτή μετατράπηκε σε εργαλείο εξυπηρέτησης πολιτικο-εμπορικών συμφερόντων. Τρεις διαφορετικές Ιθάκες: Ποίηση, Πολιτική, Κατανάλωση. Η μία ως διαδρομή πλούσια σε εμπειρίες και σοφία, η άλλη ως πολιτική εκμετάλλευση και η τρίτη ως εμπορική καμπάνια. Περάστε κόσμε!
Αν ο Καβάφης ζούσε, ή θα γελούσε πικρά, ή θα έγραφε ένα ακόμη αριστούργημα για να καυτηριάσει όλες αυτές τις ανοησίες.
*Χριστίνα Πετροπούλου
Φιλόλογος-Κοινωνική Ανθρωπολόγος
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Έκτακτο επίδομα έως 1.700 ευρώ σε εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 12/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
