Χρήστος Κάτσικας Κάθε Οκτώβρη, οι τάξεις στολίζονται με γαλανόλευκες, τα παιδιά προετοιμάζουν ποιήματα, οι γιορτές επαναλαμβάνονται — και όμως, κάτι ουσιαστικό λείπει. Πίσω από τη σημαία και τα στεφάνια, σιωπά μια πιο σκληρή αλήθεια: οι μαθητές μας γνωρίζουν όλο και λιγότερα για την Ιστορία της πατρίδας τους.
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν μια ανησυχητική ιστορική σύγχυση, που δεν αφορά μόνο τα παιδιά, αλλά και τους νέους ενήλικες.
Στο πλαίσιο έρευνας του Τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, στις απαντήσεις ενός μεγάλου αριθμού μαθητών ξεπρόβαλε — όπως εύστοχα ειπώθηκε — «μια πραγματική σαλάτα, και μάλιστα με τα χειρότερα και πιο μπαγιάτικα υλικά».
Άλλοι μπέρδεψαν την 25η Μαρτίου με τη νίκη των Ελλήνων απέναντι στους Γερμανούς, άλλοι πίστευαν πως στο Πολυτεχνείο πολέμησαν οι Έλληνες με τους Ιταλούς, άλλοι απάντησαν πως η 28η Οκτωβρίου «είναι η μέρα που μπήκαν οι Τούρκοι στην Ελλάδα».
Σε άλλη πανελλαδική έρευνα σε μαθητές Γυμνασίων και Επαγγελματικών Λυκείων, μεγάλο ποσοστό δεν γνώριζε καν τι ακριβώς γιορτάζουμε στις τρεις μεγάλες επετείους: 25η Μαρτίου, 28η Οκτωβρίου, 17η Νοεμβρίου.
Το αποτέλεσμα δεν είναι απλώς άγνοια· είναι διάλυση της ιστορικής μνήμης — ένα νέφος σύγχυσης, όπου οι ημερομηνίες, τα πρόσωπα και τα γεγονότα στροβιλίζονται χωρίς ειρμό.
Όταν οι πτυχιούχοι μπερδεύουν το Βατερλό με τη... ναυμαχία
Το πρόβλημα δεν σταματά στο σχολείο.
Στις προφορικές εξετάσεις για την Εθνική Σχολή Δικαστών, απόφοιτοι Νομικής — άνθρωποι με πτυχίο πανεπιστημίου — έδωσαν απαντήσεις που προκαλούν θλίψη.
Σε ερώτηση «τι συνέβη στο Βατερλό, στις 18 Ιουνίου του 1815;» ένας υποψήφιος απάντησε: «Ναυμαχία».
Άλλη υποψήφια, όταν ρωτήθηκε ποια ήταν η Λέλα Καραγιάννη, «ψυχή της Αντίστασης» στην Κατοχή, απάντησε πως γνωρίζει μόνο τη Μάρθα Καραγιάννη!
Και δεν έλειψαν όσοι δεν ήξεραν ούτε τον Μουσολίνι ούτε τον Λένιν.
Αυτές οι στιγμές δεν είναι ανέκδοτα· είναι καθρέφτες μιας παιδείας που έχασε τη συνέχεια της.
Η Ιστορία που έγινε παράρτημα
Η Ιστορία στο ελληνικό σχολείο έχει υποβιβαστεί σε μάθημα-κομπάρσο.
Η διδασκαλία της, συχνά συρρικνωμένη και αποκομμένη, ακολουθεί ένα πρόγραμμα χωρίς ροή, χωρίς αφήγηση, χωρίς συγκίνηση.
Όπως έγραψε ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, η εξεταστέα ύλη της Ιστορίας είναι «μνημείο ιστορικής λοβοτομής». Ένα «βλακώδες τσιμπιδάκι» απομονώνει γεγονότα, πρόσωπα και συνθήκες, χωρίς συνοχή, χωρίς αιτιακές σχέσεις, χωρίς το πώς και το γιατί.
Η Ιστορία, λέει, «προχωρεί σαν καγκουρό με πηδηματάκια» — και τα παιδιά μαθαίνουν θραύσματα αντί για αφήγηση.
Στα νέα βιβλία Δημοτικού και Γυμνασίου, η αποσπασματικότητα αυτή έχει γίνει κανόνας: πίνακες, αριθμοί, εικόνες, μικροπληροφορίες.
Καμία συνέχεια, καμία ψυχή. Η Ιστορία που απομένει είναι μια σειρά από απομονωμένα slides, όχι ένα ζωντανό ποτάμι εμπειρίας.
Οι κοινωνικές ρίζες της αμάθειας
Η ιστορική άγνοια δεν είναι μόνο εκπαιδευτικό φαινόμενο· είναι κοινωνικό σύμπτωμα.
Ζούμε σε εποχή που το παρόν καταβροχθίζει το παρελθόν: όλα γίνονται «είδηση των 24 ωρών».
Όταν οι νέοι μαθαίνουν ιστορία από memes και τίτλους, όταν οι γονείς δεν έχουν χρόνο για ιστορίες και οι εκπαιδευτικοί πνίγονται σε φόρμες και «δράσεις», τότε το νήμα της μνήμης κόβεται.
Η κοινωνία μας μοιάζει να έχει επιλέξει τη λήθη ως τρόπο ηρεμίας.
Όμως, η λήθη δεν είναι ουδέτερη: γεννά πολίτες χωρίς κριτήριο, έτοιμους να δεχτούν ό,τι ακούγεται πιο απλό.
Η Ιστορία ως φως, όχι ως μάθημα
Κι όμως, υπάρχει τρόπος να ξαναγεννηθεί η Ιστορία στο σχολείο.
Όχι ως εξεταστέα ύλη, αλλά ως ζωντανή αφήγηση.
Όταν ο δάσκαλος δεν φοβάται να πει ιστορίες, να φέρει ένα γράμμα από το μέτωπο, μια φωτογραφία από τη γειτονιά του, μια αφήγηση παππού ή πρόσφυγα· τότε τα παιδιά ακούν.
Και μέσα από το συναίσθημα, μαθαίνουν τη συνέχεια: το νήμα που ενώνει το τότε με το τώρα.
"Δεν χρειάζονται ημερομηνίες, χρειάζονται πρόσωπα", λέει ένας φιλόλογος από τη Θεσσαλονίκη.
«Αν το παιδί δεν νιώσει τι ένιωσε ο στρατιώτης στο χιόνι της Πίνδου ή ο φοιτητής στο Πολυτεχνείο, δεν θα καταλάβει ποτέ τι σημαίνει να λες ΟΧΙ.»
Αν οι μαθητές μας μπερδεύουν το Πολυτεχνείο με το 1821, ίσως φταίει ότι εμείς μπερδέψαμε το παρελθόν με την επίδειξη.
Αν απαντούν με «σαλάτα» στην Ιστορία, ίσως γιατί τους σερβίραμε ένα σχολείο χωρίς μνήμη, χωρίς συνοχή, χωρίς ψυχή.
Και μέσα σε αυτή την εθνική επέτειο, ίσως αξίζει ένα διαφορετικό μήνυμα:
Όχι μόνο «να θυμόμαστε τους ήρωες», αλλά να μαθαίνουμε να θυμόμαστε.
Γιατί η Ιστορία δεν είναι ύλη. Είναι συνείδηση.
Κι αν τη χάσουμε, δε θα ξεχάσουμε μόνο το παρελθόν —
θα ξεχάσουμε ποιοι είμαστε.
Όπως πολύ σωστά επισημαίνει και η ιστορικός Δήμητρα Λαμπροπούλου, και αυτή η διαπίστωση είναι ελλιπής αναφορικά με το ερώτημα που μας απασχολεί. Γιατί η σχέση που τα παιδιά διαμορφώνουν με την ιστορία εντάσσεται στην ευρύτερη στάση που η κοινωνία επιφυλάσσει στην ιστορική γνώση. Στο κλίμα της εποχής ευδοκιμεί η υποταγή σ΄ ένα παρόν που θεωρείται αυτονόητο και δεδομένο, ενώ συγχρόνως εκχερσώνονται τα ερωτήματα που μπορούν να υπονομεύσουν αυτή την εικόνα.
Αν δεχτούμε ότι η άγνοια του παρελθόντος δεν προκαλεί μόνο συγχύσεις στη γνώση του παρόντος αλλά και υπονομεύει κάθε δυνατότητα δράσης στο παρόν, τότε πρέπει να αναρωτηθούμε όχι μόνο για τις ανιστόρητες απαντήσεις λίγων μαθητών αλλά και για το αν η ιστορική γνώση των υπολοίπων πολλών συμβάλλει στην ανάληψη τέτοιας δράσης. Κοντολογίς αν τους βοηθά να γίνουν εξερευνητές του ζωντανού κόσμου και όχι ξεσαβανωτές των νεκρών. Αν, με άλλα λόγια, η γνώση τους για την ιστορία αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη της κριτικής τους συνείδησης και πρακτικής.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 22/10
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
