Για τον πυρήνα της δημοκρατικής ιδέας, το δημόσιο σχολείο κατέχει μια ιερή θέση. Δεν είναι απλώς ένας χώρος μετάδοσης γνώσης, αλλά το κοινωνικό εργαστήρι όπου το παιδί του γιατρού και το παιδί του εργάτη κάθονται στο ίδιο θρανίο, ξεκινούν από την ίδια αφετηρία και μαθαίνουν να συνυπάρχουν ως ίσοι πολίτες. Το δημόσιο σχολείο υπήρξε, για δεκαετίες, η σιωπηρή υπόσχεση της Πολιτείας προς κάθε οικογένεια πως ανεξάρτητα από την οικονομική κατάσταση του κάθε γονιού, το παιδί θα έχει την ευκαιρία να φτάσει όσο μακριά του επιτρέπουν οι δικές του δυνάμεις.
Σήμερα, η υπόσχεση αυτή έχει ραγίσει. Το άλλοτε μεγάλο εργαλείο κοινωνικής κινητικότητας έχει μετατραπεί σε έναν μηχανισμό που, σε μεγάλο βαθμό, καθρεφτίζει, συντηρεί και, εν τέλει, αναπαράγει τις ταξικές ανισότητες της κοινωνίας. Αντί να θεραπεύει την αδικία, το εκπαιδευτικό μας σύστημα την επικυρώνει. Η ψαλίδα ανάμεσα σε ένα υποβαθμισμένο δημόσιο σχολείο και ένα ακμάζον ιδιωτικό, η σκιώδης, παράλληλη εκπαίδευση των φροντιστηρίων και η πλήρης εγκατάλειψη της τεχνικής εκπαίδευσης συνθέτουν την εικόνα ενός συστήματος που δεν προσφέρει ίσες αφετηρίες, αλλά προκαθορίζει τις διαδρομές ανάλογα με το πορτοφόλι των γονέων.
Η ρίζα της παθογένειας του δημόσιου σχολείου είναι απλή και μετρήσιμη: η χρόνια, εσκεμμένη και ιδεολογικά φορτισμένη υποχρηματοδότηση. Ενώ ο μέσος όρος των δημοσίων δαπανών για την Παιδεία στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αγγίζει το 5% του ΑΕΠ, η Ελλάδα παραμένει πεισματικά καθηλωμένη σε ποσοστά που μετά βίας ξεπερνούν το 4%. Αυτή η διαφορά της μίας ποσοστιαίας μονάδας μπορεί να ακούγεται μικρή, αλλά σε απόλυτους αριθμούς μεταφράζεται σε ένα ετήσιο έλλειμμα που ξεπερνά τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ.
Αυτά τα 2 δισεκατομμύρια που λείπουν κάθε χρόνο είναι οι χιλιάδες κενές θέσεις μόνιμων εκπαιδευτικών που καλύπτονται κάθε Σεπτέμβρη και Οκτώβρη υπό την αγωνία των αναπληρωτών. Είναι οι σχολικές αίθουσες-κοντέινερ, οι σοβάδες που πέφτουν, τα καλοριφέρ που δεν λειτουργούν τον χειμώνα. Είναι η σχεδόν παντελής απουσία σύγχρονων εργαστηρίων φυσικής, χημείας και πληροφορικής, που καταδικάζει τη διδασκαλία σε μια στείρα θεωρητική αποστήθιση. Είναι οι σχολικές βιβλιοθήκες που παραμένουν κλειδωμένες και οι αυλές που δεν έχουν τον στοιχειώδη αθλητικό εξοπλισμό. Η υποχρηματοδότηση δεν είναι λογιστικό μέγεθος· είναι η καθημερινή, υποβαθμισμένη εμπειρία εκατομμυρίων μαθητών και εκπαιδευτικών.
Μέσα στο κενό που αφήνει ένα αποδυναμωμένο δημόσιο σχολείο, αναπτύχθηκε και γιγαντώθηκε ένα ολόκληρο παράλληλο σύστημα εκπαίδευσης: η βιομηχανία της παραπαιδείας. Τα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα μαθήματα δεν αποτελούν πλέον μια επικουρική βοήθεια για λίγους, αλλά μια απαραίτητη, de facto υποχρεωτική βαθμίδα εκπαίδευσης για την πλειοψηφία των μαθητών, ιδίως του Λυκείου.
Το κόστος αυτής της σκιώδους εκπαίδευσης είναι αστρονομικό. Υπολογίζεται ότι οι ελληνικές οικογένειες δαπανούν πάνω από 1,5 δισεκατομμύριο ευρώ ετησίως για την παραπαιδεία. Για μια μέση οικογένεια με ένα παιδί που προετοιμάζεται για τις Πανελλήνιες, το μηνιαίο κόστος μπορεί να ξεπεράσει τα 400-500 ευρώ – ένα ποσό που αντιστοιχεί σε ένα τεράστιο ποσοστό του μέσου μισθού.
Το φαινόμενο αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο. Όσο το δημόσιο σχολείο αποτυγχάνει να προσφέρει ολοκληρωμένη γνώση και να προετοιμάσει επαρκώς τους μαθητές, τόσο η παραπαιδεία θεριεύει. Και όσο η παραπαιδεία καλύπτει, για όσους μπορούν να πληρώσουν, τις αδυναμίες του συστήματος, τόσο μειώνεται η πολιτική και κοινωνική πίεση για την ουσιαστική αναβάθμιση του δημόσιου σχολείου. Το αποτέλεσμα είναι η απόλυτη επικράτηση της ταξικής ανισότητας: στις εξετάσεις που κρίνουν το μέλλον των παιδιών, ο ανταγωνισμός δεν γίνεται με ίσους όρους. Γίνεται μεταξύ των παιδιών που οι γονείς τους έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν την καλύτερη δυνατή προετοιμασία και εκείνων που δεν την έχουν.
Στον πυρήνα της εκπαιδευτικής ανισότητας βρίσκεται και ένας ολόκληρος, στιγματισμένος και παραμελημένος κλάδος: η δημόσια τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση. Τα Επαγγελματικά Λύκεια (ΕΠΑΛ), που σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία και η Αυστρία αποτελούν έναν ισότιμο και αξιοσέβαστο δρόμο προς την αγορά εργασίας, στην Ελλάδα αντιμετωπίζονται ως η τελευταία επιλογή για τους «κακούς» μαθητές.
Αυτός ο κοινωνικός στιγματισμός συνοδεύεται από την πλήρη κρατική εγκατάλειψη. Τα προγράμματα σπουδών είναι συχνά παρωχημένα και αποσυνδεδεμένα από τις σύγχρονες ανάγκες της οικονομίας. Ενώ η αγορά αναζητά απεγνωσμένα εξειδικευμένους τεχνίτες για την πράσινη μετάβαση (εγκαταστάτες φωτοβολταϊκών, τεχνικούς ανεμογεννητριών), για τις ψηφιακές τεχνολογίες και για τον σύγχρονο αγροδιατροφικό τομέα, τα ΕΠΑΛ αδυνατούν να προσφέρουν αυτές τις δεξιότητες. Η έλλειψη εργαστηρίων και η απουσία ουσιαστικής πρακτικής άσκησης και μαθητείας σε επιχειρήσεις καθιστούν τα πτυχία τους συχνά χωρίς αντίκρισμα.
Αυτή η αποτυχία έχει διπλό κόστος: από τη μία, καταδικάζει χιλιάδες νέους ανθρώπους στην ανεργία ή σε χαμηλής ειδίκευσης εργασίες, σπαταλώντας το ταλέντο τους. Από την άλλη, στερεί από την ελληνική οικονομία το εξειδικευμένο τεχνικό δυναμικό που είναι απαραίτητο για την παραγωγική της ανασυγκρότηση.
Η ανατροπή αυτής της πορείας απαιτεί ένα ολοκληρωμένο, τολμηρό σχέδιο για την αναγέννηση της δημόσιας εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες της.
- Γενναία αύξηση της χρηματοδότησης: Η πρώτη και αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση είναι η δέσμευση, με νόμο, για σταδιακή αύξηση των δημοσίων δαπανών για την Παιδεία, με στόχο τη σύγκλιση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 5% του ΑΕΠ μέσα στην επόμενη τριετία. Οι πόροι αυτοί πρέπει να κατευθυνθούν κατά προτεραιότητα στην ασφάλεια και τον εκσυγχρονισμό των σχολικών κτιρίων, στη δημιουργία σύγχρονων εργαστηρίων και βιβλιοθηκών σε κάθε σχολείο και στη διαρκή, ουσιαστική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.
- Ενιαίο, αναβαθμισμένο δημόσιο ολοήμερο σχολείο: Η οριστική απάντηση στην παραπαιδεία είναι ένα δημόσιο σχολείο τόσο καλό και πλήρες, που να την καθιστά περιττή. Προτείνεται η δημιουργία ενός νέου τύπου, πραγματικά ολοήμερου σχολείου για όλες τις βαθμίδες (έως τις 17:00). Το νέο ολοήμερο σχολείο δεν θα είναι απλώς ένας χώρος φύλαξης. Θα πρέπει να παρέχει δωρεάν σίτιση σε όλους τους μαθητές, θα ενσωματώνει στο πρόγραμμα του τη μελέτη και προετοιμασία των μαθημάτων της επόμενης ημέρας με την υποστήριξη εκπαιδευτικών, και θα προσφέρει ένα πλούσιο απογευματινό πρόγραμμα με δωρεάν πρόσβαση σε ξένες γλώσσες, αθλητισμό, μουσική, θέατρο, ρομποτική και άλλες δημιουργικές δραστηριότητες.
- Αναγέννηση της δημόσιας τεχνικής εκπαίδευσης: Η κοινωνική και οικονομική αναβάθμιση της τεχνικής εκπαίδευσης είναι εθνικής σημασίας. Προτείνεται η δημιουργία Πρότυπων Επαγγελματικών Λυκείων σε κάθε περιφέρεια, με σύγχρονες ειδικότητες αιχμής, πλήρως εξοπλισμένα εργαστήρια και άμεση, θεσμοθετημένη διασύνδεση με την τοπική αγορά εργασίας. Αυτό σημαίνει ουσιαστικά προγράμματα μαθητείας και πρακτικής άσκησης σε συνεργαζόμενες επιχειρήσεις, που θα εγγυώνται ότι ο απόφοιτος του ΕΠΑΛ διαθέτει ένα πτυχίο με πραγματική αξία και άμεση επαγγελματική προοπτική.
- Στήριξη του δημόσιου, δωρεάν Πανεπιστημίου: Η πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση πρέπει να παραμείνει ελεύθερη, χωρίς ταξικά εμπόδια όπως για παράδειγμα τα δίδακτρα. Η ενίσχυση του δημόσιου πανεπιστημίου δεν γίνεται με την εμπορευματοποίηση του, αλλά με την αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης, τη διασφάλιση του αυτοδιοίκητου και την ενίσχυση της έρευνας που συνδέεται με την παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας.
Μια χώρα που δεν προσφέρει την ίδια αφετηρία σε όλα της τα παιδιά, είναι μια χώρα που έχει παραιτηθεί από το μέλλον της. Η μεταρρύθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης δεν είναι απλώς μια ακόμη πολιτική. Είναι η πιο βαθιά πράξη κοινωνικής δικαιοσύνης, η πιο ουσιαστική επένδυση στην ανάπτυξη και η πιο ισχυρή απόδειξη πατριωτισμού που μπορούμε να κάνουμε. Είναι η επιλογή ανάμεσα σε μια κοινωνία στάσιμη και διχασμένη και μια κοινωνία δυναμική και δίκαιη.
*Ο Μηνάς Λυριστής είναι υπ. Διδάκτορας στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 22/8
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
