Νίκος Μακρής Τα τελευταία χρόνια, ο δημόσιος λόγος για την εκπαίδευση πλημμυρίζει από λέξεις με θετικό πρόσημο: «αναβάθμιση», «εκσυγχρονισμός», «ενδυνάμωση», «καινοτομία». Με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας, των φιλικών προς την κυβέρνηση ΜΜΕ και των πρόθυμων τηλεοπτικών σχολιαστών, το λεξιλόγιο αυτό παρουσιάζεται ως απόδειξη προόδου.
Πίσω από αυτή τη γλώσσα, όμως, συχνά κρύβεται μια διαφορετική πραγματικότητα.
Η συζήτηση για τις επιδόσεις των μαθητών και την ποιότητα του εκπαιδευτικού έργου δεν γίνεται πάντα για να αναζητηθούν λύσεις. Συχνά αξιοποιείται για να δημιουργηθεί ένα επικοινωνιακό κλίμα «αποτυχίας», το οποίο τελικά στρέφεται εναντίον των ίδιων των εκπαιδευτικών, των μαθητών και των οικογενειών τους. Μέσα από αυτό το αφήγημα, επιχειρείται η νομιμοποίηση πολιτικών που οδηγούν στην υποβάθμιση του δημόσιου σχολείου και ανοίγουν τον δρόμο για ιδιωτικές λύσεις.
Την ίδια στιγμή, μέσα σε έναν καταιγισμό αναφορών στις «υπερλεωφόρους της πληροφορίας», στις ψηφιακές πλατφόρμες και στις «ευκαιρίες της τεχνολογίας», αποσιωπώνται οι βαθύτερες αιτίες των προβλημάτων της εκπαίδευσης. Το αποτέλεσμα είναι ένα σχολείο που, αντί να μορφώνει ουσιαστικά, κινδυνεύει να παράγει έναν νέο τύπο αναλφαβητισμού: μαθητές που διαθέτουν πληροφορίες, αλλά δυσκολεύονται να τις κατανοήσουν, να τις συνδέσουν και να τις κρίνουν.
Ένα γνώριμο έργο σε επανάληψη
Από τη δεκαετία του ’80 μέχρι σήμερα, η εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα μοιάζει να επαναλαμβάνει τον ίδιο κύκλο. Κάθε νέα ηγεσία μιλά για «αναγκαίες μεταρρυθμίσεις», κατηγορεί τα αναλυτικά προγράμματα ως ξεπερασμένα και προτείνει αλλαγές που, στην πράξη, προσαρμόζουν το σχολείο στις ανάγκες της αγοράς και όχι στις μορφωτικές ανάγκες των μαθητών.
Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται εδώ και δεκαετίες, με διαφορετικά πρόσωπα αλλά με παρόμοιες λέξεις και παρόμοια αποτελέσματα. Διακηρύξεις και πραγματικότητα κινούνται παράλληλα, χωρίς ποτέ να συναντιούνται ουσιαστικά, ενώ ο βασικός στόχος παραμένει ο ίδιος: η προσαρμογή της εκπαίδευσης σε προκαθορισμένα πρότυπα «αποδοτικότητας».
Η βασική αντίφαση
Όσοι ζουν την καθημερινότητα του σχολείου γνωρίζουν ότι το πρόβλημα δεν είναι κάποιο «ατύχημα» του συστήματος ούτε μια προσωρινή δυσλειτουργία που θα διορθωθεί με μια ακόμη μεταρρύθμιση. Η λεγόμενη «εκπαίδευση της αμάθειας» δεν είναι εξαίρεση· είναι δομικό στοιχείο του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί το σχολείο σήμερα.
Το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται, από τη μία, να παράγει μια μικρή ομάδα μαθητών με υψηλές δεξιότητες και προσαρμογή στις κυρίαρχες αξίες και, από την άλλη, να διαμορφώνει μια μεγάλη πλειονότητα νέων ανθρώπων με περιορισμένες δυνατότητες κριτικής σκέψης, έτοιμων να αποδεχτούν την πραγματικότητα όπως τους δίνεται.
Σε αυτό το πλαίσιο, η παθητικότητα, η συμμόρφωση και η αποδοχή των κανόνων παρουσιάζονται ως αρετές, ενώ η αμφισβήτηση και η κοινωνική κριτική υποβαθμίζονται.
«Καινοτομία» ή μορφωτική φθορά;
Όροι όπως «καινοτομία» και «δεξιότητες του μέλλοντος» χρησιμοποιούνται συχνά για να περιγράψουν αλλαγές που στην πράξη περιορίζουν το μορφωτικό περιεχόμενο του σχολείου. Η τεχνολογία παρουσιάζεται ως λύση για όλα, την ώρα που η διδασκαλία γίνεται πιο τυποποιημένη και πιο εξετασιοκεντρική.
Οι μαθητές εκπαιδεύονται κυρίως για να ανταποκρίνονται σε προκαθορισμένες απαιτήσεις, όχι για να σκέφτονται κριτικά ή να κατανοούν τον κόσμο γύρω τους. Η γνώση μετατρέπεται σε εργαλείο χρήσης και όχι σε μέσο κατανόησης.
Λειτουργικός αναλφαβητισμός
Το αποτέλεσμα αυτής της πορείας είναι η ενίσχυση του λειτουργικού αναλφαβητισμού. Μαθητές που αποφοιτούν από το σχολείο –ακόμη και με υψηλές επιδόσεις– δυσκολεύονται να εκφραστούν με σαφήνεια, να κατανοήσουν σύνθετα κείμενα ή να αναπτύξουν συλλογισμούς.
Το φαινόμενο αυτό γίνεται εμφανές και στα πανεπιστήμια, όπου πολλοί φοιτητές, παρά τις καλές βαθμολογίες, αδυνατούν να διαχειριστούν μη τυποποιημένα προβλήματα ή να παράγουν πρωτότυπη σκέψη.
Η τεχνολογία δεν αρκεί
Η ψηφιοποίηση της εκπαίδευσης μπορεί να προσφέρει εργαλεία, αλλά δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον ρόλο του εκπαιδευτικού ούτε τη ζωντανή σχέση μέσα στην τάξη. Χωρίς ουσιαστική παιδαγωγική βάση, η τεχνολογία κινδυνεύει να ενισχύσει την αποξένωση, την τυποποίηση και την επιφανειακή γνώση.
Η εκπαίδευση δεν είναι πλατφόρμα. Είναι σχέση, διάλογος και χρόνος. Και αυτά δεν ψηφιοποιούνται.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Έκτακτο επίδομα έως 1.700 ευρώ σε εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 14/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
