Alfavita Newsroom Στα σχολεία, οι μεγάλοι συχνά μιλούν για αριθμούς, ύλη, επιδόσεις. Οι μαθητές, όμως, μιλούν για κάτι άλλο: για το αν νιώθουν ότι τους βλέπουν. Αν τους ακούνε. Αν το σχολείο είναι χώρος μάθησης ή χώρος πίεσης.
Αν κάποιος «έγραφε» λέξη προς λέξη τις μαθητικές συνομιλίες, θα ξεχώριζε εύκολα τη γραμματική ενός διάχυτου αισθήματος δυσαρέσκειας: ένα σχολείο που μοιάζει με μηχανή, ένα πρόγραμμα που τρέχει, μια καθημερινότητα όπου ο αυθορμητισμός, ο διάλογος και η κριτική σκέψη μένουν συχνά εγκλωβισμένα σε διακηρύξεις. Σε αυτό το κλίμα, ένας ρόλος ξεχωρίζει σταθερά: ο ρόλος του εκπαιδευτικού.
Ο «σημαντικός άλλος», η πιο ορατή φιγούρα μιας κατά τα άλλα ανώνυμης σχολικής λειτουργίας, εμφανίζεται στις μαθητικές αφηγήσεις με έναν τρόπο σχεδόν συμβολικό: άλλοτε ως πρόσωπο που ανοίγει δρόμους, άλλοτε ως πρόσωπο που τους κλείνει. Ο δάσκαλος που αγαπήθηκε και εκείνος που απορρίφθηκε δεν είναι απλώς χαρακτήρες· είναι εμπειρίες που χαράσσονται βαθιά και καθορίζουν, όσο λίγα πράγματα, τη σχολική «σταδιοδρομία» ενός παιδιού.
Μια σχέση θεσμική – και γι’ αυτό δύσκολη
Η σχέση εκπαιδευτικού–μαθητή δεν είναι μόνο προσωπική. Είναι βαθιά θεσμική. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να διδάξει ύλη, να εξετάσει, να βαθμολογήσει, να καταγράψει απουσίες, να εφαρμόσει κανόνες. Αυτή η «ελάχιστη» εξουσία δημιουργεί από μόνη της τριβές – μερικές φορές εκρηκτικές.
Κι όμως, μέσα στο ίδιο πλαίσιο, οι μαθητικές μαρτυρίες δείχνουν ότι υπάρχουν ρωγμές: μικρά ανοίγματα όπου ο εκπαιδευτικός μπορεί να αλλάξει το κλίμα μιας τάξης. Να μετατρέψει το σχολείο από αρένα ανταγωνισμού σε χώρο ουσιαστικής συμμετοχής.
Η τάξη δεν είναι «ένα πράγμα»
Το πρώτο, ίσως πιο κρίσιμο, σημείο είναι η παραδοχή ότι η τάξη δεν είναι ενιαία. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς μάντης, λέει η γνωστή φράση: αρκεί να κοιτάξει τους γονείς στην πόρτα του σχολείου. Διαφορετικά σώματα, διαφορετικές ηλικίες, διαφορετικές αντοχές, διαφορετικές αγωνίες – άλλοι καλοντυμένοι, άλλοι φτωχοντυμένοι, άλλοι εξαντλημένοι, άλλοι ακμαίοι.
Οι μαθητές κουβαλούν αποσκευές. Προσωπικές, οικογενειακές, κοινωνικές. Και αυτό σημαίνει ότι ο εκπαιδευτικός δεν μπορεί να «διαβάζει» το παιδί μόνο μέσα από την επιτυχία ή την αποτυχία σε ένα τεστ. Η χαρτογράφηση της τάξης –η πραγματική γνώση των ανθρώπων μέσα της– είναι προϋπόθεση για να υπάρξει δίκαιη και αποτελεσματική διδασκαλία.
Δίδαξε πέρα από τους τοίχους
Οι τοίχοι της αίθουσας δεν χρειάζεται να είναι τα όρια της επικοινωνίας. Σε μια σύγχρονη μορφή διδασκαλίας ο μαθητής δεν είναι παθητικός παρατηρητής: γίνεται δράστης, παίρνει αποφάσεις, επιχειρηματολογεί, δοκιμάζει. Το μάθημα μπορεί να «φέρνει την κοινωνία στην τάξη» όχι ως σπάνια επίσκεψη, αλλά ως καθημερινή ανάγνωση όσων συμβαίνουν γύρω: ένα μικρό σχόλιο πριν ξεκινήσει η ύλη, μια σύνδεση της γνώσης με πραγματικά ζητήματα, μια συζήτηση που δείχνει ότι το σχολείο δεν είναι ξεκομμένο από τη ζωή.
Ούτε αυταρχισμός, ούτε χαϊδέματα
Στις συζητήσεις για τις ποινές, συνήθως χάνεται το βασικό ερώτημα: όχι «τι ποινή», αλλά «γιατί συνέβη». Η τυφλή αυστηρότητα οδηγεί στον αυταρχισμό. Η άκριτη ανοχή συχνά οδηγεί σε αδιέξοδο. Αυτό που δείχνει να λειτουργεί, σύμφωνα με την ίδια τη λογική του κειμένου, είναι κάτι πιο απαιτητικό: η ουσιαστική συμμετοχή των μαθητών στη θέσπιση και τήρηση κανόνων που αναγνωρίζουν δικαιώματα και υποχρεώσεις για όλους. Όχι πειθαρχία ως φόβος – αλλά πειθαρχία ως κοινή ευθύνη.
Μην μειώνεις την αξία ενός παιδιού
Στις μαρτυρίες ενηλίκων που θυμούνται το σχολείο, επανέρχεται συχνά ένα τραύμα: η δημόσια γελοιοποίηση, η ειρωνεία, η «τιμωρία» με βλέμματα, γκριμάτσες, αδιαφορία. Αυτές οι μορφές υποτίμησης είναι πολιτισμένες αλλά οδυνηρές. Και η επίδρασή τους μπορεί να είναι καταλυτική: παθητικότητα, απόσυρση, αδιαφορία ή και αντεπίθεση.
Η πρώτη εικόνα που διαμορφώνει ένα παιδί για τον εαυτό του πολλές φορές περνά μέσα από το σχολείο. Και σε αυτή την εικόνα ο λόγος και η στάση του εκπαιδευτικού έχουν βάρος δυσανάλογο.
Χώρος για συλλογικότητα, όχι μόνο για βαθμούς
Η σχολική ζωή συρρικνώθηκε. Η κοινωνική μάθηση υποχώρησε μπροστά στη σχολική επίδοση. Αξίες όπως συνεργασία, αλληλεγγύη, δημοκρατική συμμετοχή παραχώρησαν χώρο στον ανταγωνισμό, στη βαθμοθηρία, στον ατομισμό. Κι όμως, στις αναμνήσεις πολλών μαθητών, τα πιο θετικά βιώματα είναι οι φιλίες, οι συνεργασίες, η αίσθηση ομάδας.
Ο εκπαιδευτικός μπορεί να υπονομεύει την ανταγωνιστική ατμόσφαιρα: να επιβραβεύει τη συνεργασία, να δημιουργεί ομαδικές διαδικασίες, να χτίζει μια κουλτούρα όπου «κανείς δεν σώζεται μόνος του».
Ο δάσκαλος που διδάσκει… μαθαίνοντας
Η αυθεντία ως πανοπλία κόβει την επικοινωνία. Η τάξη δεν χρειάζεται «αλάθητο» πρόσωπο, αλλά άνθρωπο που ξέρει να ακούει. «Διδάσκω μαθαίνοντας» σημαίνει ότι ο εκπαιδευτικός παίρνει από την τάξη ό,τι είναι κοινωνικά χρήσιμο, αναγνωρίζει ότι η γνώση δεν είναι μονόδρομος και δίνει χώρο σε αυτό που συχνά λείπει: στη φωνή του μαθητή.
Δώσε χρώμα, δώσε ανάσα
Η διδασκαλία δεν μπορεί να είναι ξύλινος μονόλογος. Ούτε ο σχολικός χώρος είναι ουδέτερος: η διάταξη της αίθουσας, η έδρα, τα θρανία «κατά παράταξη» είναι κι αυτά μέρος μιας γλώσσας εξουσίας.
Μικρές αλλαγές –μια βιβλιοθήκη τάξης, αφίσες, διαφορετική διάταξη θρανίων, εργασία σε ομάδες– δεν μεταμορφώνουν από μόνες τους το σύστημα. Αλλά δημιουργούν ρωγμές. Και μέσα από αυτές τις ρωγμές περνά η ανάσα που χρειάζεται η νέα γενιά για να σκεφτεί κριτικά.
Άσε το λάθος να δουλέψει υπέρ σου
Το λάθος, όταν αντιμετωπίζεται ως ντροπή, αφοπλίζει. Όταν αντιμετωπίζεται ως εργαλείο, γίνεται δρόμος. Η δυναμική κατανόηση του λάθους –η αναδόμηση του σωστού μέσα από την ευκαιρία του λάθους– μπορεί να κάνει τη μάθηση ανθεκτική, να χτίσει αυτοπεποίθηση, να κρατήσει τον μαθητή μέσα στη διαδικασία.
Η ενθάρρυνση ως πρώτη παιδαγωγική πράξη
«Ο καλός δάσκαλος απλώνει το χέρι στην ψυχή του παιδιού», γράφεται χαρακτηριστικά. Και αυτό δεν είναι ρομαντισμός: είναι παιδαγωγική προϋπόθεση. Η ενθάρρυνση λειτουργεί ως κίνητρο. Η υποτίμηση ως πληγή.
Η «γνωριμία» δεν είναι το όνομα στο παρουσιολόγιο
Τι ξέρουμε για τους μαθητές; Επίδοση, διαγωγή, θέση στο θρανίο. Κι όμως, η ουσιαστική γνωριμία αφορά άλλα: τι σκέφτονται για τον κόσμο, πώς ζουν, τι κουβαλούν, πού σκοντάφτουν, τι τους λείπει. Μόνο έτσι η διδασκαλία μπορεί να συναντήσει πραγματικά τις ανάγκες τους.
Στο τέλος, η μεγάλη εικόνα παραμένει: καμία επιμέρους διδακτική παρέμβαση δεν αρκεί για να αλλάξει το σχολείο από μόνη της. Μπορεί όμως να δημιουργήσει τις ρωγμές που επιτρέπουν στο παιδί να σηκώσει κεφάλι, να αποκτήσει φωνή, να βρει θέση.
Και ίσως αυτό να είναι το πιο ενδυναμωτικό μήνυμα: σε ένα σύστημα που πιέζει, υπάρχουν ακόμη τρόποι να ανοίγουν χώροι. Όχι επειδή είναι εύκολο. Αλλά επειδή κάποιοι επιμένουν.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Έκτακτο επίδομα έως 1.700 ευρώ σε εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 12/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
