Χρήστος Κάτσικας Τα διαρκώς αυξανόμενα ποσοστά χαμηλών βαθμολογιών στις πανελλαδικές εξετάσεις, οι χιλιάδες «λευκές κόλλες» και η σταθερή πτώση των σχολικών επιδόσεων δεν αποτελούν πλέον μια «ατυχή συγκυρία». Αντιθέτως, σύμφωνα με μαρτυρίες εκπαιδευτικών και συστηματικές παρατηρήσεις τα τελευταία χρόνια, συγκροτούν μια νέα, ανησυχητική πραγματικότητα μέσα στο ελληνικό σχολείο.
Πίσω από τους αριθμούς, διαμορφώνεται μια βαθιά κοινωνική και παιδαγωγική κρίση. Μια κρίση που συνδέεται όχι μόνο με τις αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά με την οικονομική κατάρρευση της τελευταίας δεκαπενταετίας και την αποδόμηση των συνθηκών ζωής των λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων.
Η «σιωπή» των λευκών κολλών: ένα σύμπτωμα που γιγαντώνεται
Κάθε χρόνο περίπου το 1/3 των υποψηφίων γράφει κάτω από τη βάση στις πανελλαδικές εξετάσεις. Το φαινόμενο δεν είναι νέο, όμως τα τελευταία 2–3 χρόνια —όπως καταγράφουν εκατοντάδες εκπαιδευτικοί— εμφανίζεται μια ποιοτική μετατόπιση.
Στα σχολεία πληθαίνουν οι μαθητές «των τελευταίων θρανίων»: έφηβοι που έχουν εγκαταλείψει πρόωρα την προσπάθεια, παιδιά χωρίς προσδοκίες, χωρίς ενεργή σχέση με τη γνώση, πολλές φορές χωρίς ακόμα και το στοιχειώδες ενδιαφέρον που συναντούσαμε παλαιότερα.
Απέναντί τους, η ομάδα των μαθητών με υψηλές επιδόσεις περιορίζεται, συγκεντρώνεται, «στενεύει». Οι αριστούχοι μοιάζουν να αποκόπτονται από τη μεγάλη μάζα των συμμαθητών τους. Το σχολείο τείνει να μετατραπεί σε χώρο ακραίων αντιθέσεων.
Κοινωνικό χάσμα μέσα στην τάξη: «άλογα κούρσας» και «ουραγοί». Το βάθεμα των κοινωνικών ανισοτήτων, προϊόν της κρίσης και της υποχρηματοδότησης της δημόσιας εκπαίδευσης, αντανακλάται πλέον ξεκάθαρα στη σχολική επίδοση.
Από τη μια, οι μαθητές με ισχυρά οικογενειακά και οικονομικά εφόδια, που διατηρούν την πρόσβαση σε φροντιστήρια, υποστήριξη, ψηφιακά μέσα.
Από την άλλη, μια πρωτοφανώς μεγάλη ομάδα παιδιών —κυρίως από εργατικές, αγροτικές και μικροϋπαλληλικές οικογένειες— που έχουν «γυρίσει την πλάτη» στο σχολείο.
Το σχολείο, κάποτε μοχλός κοινωνικής ανόδου, σήμερα συχνά βιώνεται από τους μαθητές αυτούς ως ένας μηχανισμός δίχως νόημα και δίχως προοπτική.
Όταν η εκπαίδευση ήταν το «κλειδί του παραδείσου»
Την περίοδο 1981–82, σε σχετική έρευνα, το 95% των φοιτητών δήλωνε ότι μέσα από την εκπαίδευση μπορούσε κανείς να ανέβει κοινωνικά.
Για χιλιάδες οικογένειες της Μεταπολίτευσης —και ιδιαίτερα τις λαϊκές— το πανεπιστήμιο ήταν η σιγουριά· ο δρόμος προς μια καλύτερη ζωή:
- σταθερή εργασία,
- αξιοπρεπείς αμοιβές,
- κοινωνική αναγνώριση,
- ασφάλεια.
Το πτυχίο τότε λειτουργούσε ως «τίτλος ευγενείας» σε μια αγορά εργασίας που αναπτυσσόταν ραγδαία. Η γνώση ήταν δύναμη· η εκπαίδευση ήταν όραμα.
Σήμερα: το πτυχίο δεν αρκεί — και συχνά φαίνεται σα να μη βοηθά.
Τέσσερις δεκαετίες μετά, όλα έχουν ανατραπεί.
Η ανεργία των πτυχιούχων παραμένει υψηλή. Η υποαπασχόληση είναι ο κανόνας. Μισθολογική καθίζηση. Επαγγέλματα με υψηλό εκπαιδευτικό κόστος δεν προσφέρουν καμία εγγύηση.
Έτσι, το παιδί μιας εργατικής, αγροτικής ή μικρομεσαίας οικογένειας δεν μπορεί πλέον να δει την εκπαίδευση ως όχημα βέβαιης κοινωνικής ανόδου. Αντίθετα, ολοένα περισσότεροι νέοι βιώνουν καθοδική κοινωνική κινητικότητα — βρίσκονται δηλαδή σε χειρότερη θέση από τους γονείς τους.
Συνεπώς, ακυρώνεται ένας ολόκληρος κύκλος κοινωνικών προσδοκιών που διαμόρφωσε το ελληνικό σχολείο επί δεκαετίες.
Η ιδεολογία της γνώσης υποχωρεί
Τι ήταν αυτό που φόρτιζε τα παιδιά των λαϊκών στρωμάτων με ισχυρή σχέση προς τη γνώση στη Μεταπολίτευση;
Η ισχυρή παρουσία της Αριστεράς στη νεολαία, που συνέδεε τη μόρφωση με την κοινωνική χειραφέτηση.
Η άμεση σύνδεση πτυχίων και εργασίας, που πρακτικά εγγυόταν επαγγελματική αποκατάσταση.
Σήμερα, και οι δύο αυτοί πόλοι έχουν εξασθενήσει:
Οι αριστερές ιδέες δεν έχουν τη διεισδυτικότητα του ’80 και του ’90.
Η εκπαίδευση δεν εξασφαλίζει εργασία.
Η ανεργία και η μισθολογική συμπίεση διαλύουν τις προσδοκίες.
Η γνώση παύει να είναι «όπλο» και τείνει να γίνεται για πολλούς ένα φορτίο χωρίς αντίκρισμα.
Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον του σχολείου;
Το φαινόμενο των «λευκών κολλών» δεν είναι απλώς εξεταστική αποτυχία. Είναι προειδοποιητικό καμπανάκι:
- για τη διάρρηξη της σχέσης των μαθητών με τη μάθηση,
- για την εξάντληση των κοινωνικών προσδοκιών γύρω από την εκπαίδευση,
- για την εδραίωση ενός νέου τύπου αναλφαβητισμού σε ένα ψηφιακό, σύνθετο περιβάλλον,
- για την κοινωνική πόλωση που μεγαλώνει μέσα στα ίδια τα σχολεία.
Η κρίση των επιδόσεων δεν είναι μεμονωμένο εκπαιδευτικό φαινόμενο· είναι κοινωνικό. Αν δεν αντιμετωπιστεί, η χώρα κινδυνεύει να περάσει σε μια εποχή όπου οι κοινωνικές διαφορές θα παγιωθούν ακόμη πιο βαθιά — και η σχολική αποτυχία θα γίνει ο νέος «κανόνας» για τα πιο ευάλωτα στρώματα.
Τελικά οι «λευκές κόλλες» δεν είναι απλώς κενές. Είναι γεμάτες σημάδια: κοινωνικής κόπωσης, χαμηλών προσδοκιών, αδυναμίας του εκπαιδευτικού συστήματος να προσφέρει όραμα, αλλαγής των υλικών και συμβολικών δομών της κοινωνίας.
Η συζήτηση που ανοίγει δεν αφορά μόνο ένα εκπαιδευτικό πρόβλημα. Αφορά την ίδια την ποιότητα της δημοκρατίας, της κοινωνικής κινητικότητας και της συλλογικής μας προοπτικής.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ChatGpt για όλους: Παρέχεται σε 100.000 υποψήφιους πανελλαδικά ως 24/11
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 24/11
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
