Λεωνίδας Βουρλιώτης Κάθε καλοκαίρι, την ώρα που οι υποψήφιοι των πανελλαδικών εξετάσεων ετοιμάζονται για το μηχανογραφικό δελτίο, δεν έρχονται αντιμέτωποι μόνο με τις βάσεις και τις σχολές. Έρχονται αντιμέτωποι και με κάτι πιο βαθύ: ένα σύστημα αντιστοιχίσεων που συχνά μοιάζει να λειτουργεί με κανόνες… διαφορετικούς από εκείνους της ακαδημαϊκής λογικής.
Σχολές που έχουν έντονο θεωρητικό ή νομικό περιεχόμενο «διαβάζονται» από υποψήφιους που εξετάστηκαν σε Οικονομία και Πληροφορική. Τμήματα μηχανικών δέχονται υποψηφίους χωρίς εξέταση στη Φυσική. Και σε άλλες περιπτώσεις, το επιστημονικό πεδίο μοιάζει περισσότερο με εργαλείο διαχείρισης εισακτέων παρά με ξεκάθαρη χαρτογράφηση γνωστικών αντικειμένων.
Παράδοξο 1: Άλλη προετοιμασία στο Λύκειο, άλλα προαπαιτούμενα στο Πανεπιστήμιο
Το πρώτο πρόβλημα ξεκινά από τη βασική ιδέα της πρόσβασης: ο μαθητής προετοιμάζεται σε συγκεκριμένα εξεταζόμενα μαθήματα, όμως το πρόγραμμα σπουδών της σχολής που θα επιλέξει μπορεί να απαιτεί εντελώς διαφορετικό γνωστικό υπόβαθρο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τμήματα που εντάσσονται στο 4ο Επιστημονικό Πεδίο και προσελκύουν υποψήφιους από διαδρομή Μαθηματικά–Οικονομία–Πληροφορική, ενώ στο εσωτερικό τους έχουν βαρύ φορτίο σε πολιτική θεωρία, διεθνές δίκαιο, διπλωματία, γεωπολιτική και ξένες γλώσσες. Το αποτέλεσμα είναι φοιτητές που φτάνουν σε απαιτητικά γνωστικά αντικείμενα χωρίς να έχουν έρθει ποτέ σε ουσιαστική επαφή με αυτά στο σχολείο.
Παράδοξο 2: Η «γεωγραφία» των τμημάτων και η στρέβλωση της επιλογής
Στην εξίσωση μπαίνει και ο παράγοντας «πού βρίσκεται η σχολή». Τμήματα με ίδιο ή παρόμοιο τίτλο μπορεί να λειτουργούν σε διαφορετικά ιδρύματα με διαφορετικές δυνατότητες, στελέχωση και υποδομές — χωρίς αυτό να αποτυπώνεται καθαρά στον τρόπο που ο υποψήφιος καλείται να επιλέξει.
Πολλοί μαθητές δεν καταλήγουν στη σχολή που τους ταιριάζει γνωστικά, αλλά στη σχολή που «χωράει» με βάση τα μόρια τους ή στη σχολή που θεωρείται γεωγραφικά πιο διαχειρίσιμη για την οικογένεια. Έτσι, το μηχανογραφικό μετατρέπεται σε άσκηση ισορροπίας ανάμεσα σε βαθμούς, πόλη, κόστος, προσδοκίες — και λιγότερο σε συνειδητή ακαδημαϊκή επιλογή.
Τα «κραυγαλέα» παραδείγματα: όταν το σύστημα δείχνει τα όριά του
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ασυνέχειες δεν είναι απλώς θεωρητικές — είναι πρακτικές και άμεσα μετρήσιμες στην καθημερινότητα του πρωτοετή.
Μηχανικοί χωρίς Φυσική
Υπάρχουν τμήματα μηχανικών με μαθήματα όπως Θερμοδυναμική και Ρευστομηχανική, τα οποία μπορούν να δεχτούν υποψηφίους από διαδρομές όπου δεν εξετάστηκαν στη Φυσική. Αυτό δημιουργεί ένα διπλό βάρος: για τον φοιτητή που ξεκινά με κενό και για το πανεπιστήμιο που αναγκάζεται να «γεφυρώνει» βασικές έννοιες που θα έπρεπε να θεωρούνται δεδομένες.
Οικονομικές σπουδές με υποψήφιους από Φυσική–Χημεία
Υπάρχουν τμήματα με οικονομικό/διοικητικό προσανατολισμό που δέχονται υποψηφίους και από πεδίο όπου η προετοιμασία έγινε σε Φυσική και Χημεία. Έτσι, ένας μαθητής που διάβασε ηλεκτρομαγνητισμό και χημικούς δεσμούς, καλείται να ανταποκριθεί σε πρόγραμμα σπουδών που προϋποθέτει οικονομικές έννοιες, διοίκηση, οργανωτική σκέψη.
Μαθηματικά χωρίς σύνδεση με το πεδίο των εφαρμογών
Ακόμη ένα σημείο τριβής είναι η σχέση των μαθηματικών σπουδών με τα σύγχρονα πεδία εφαρμογής τους (ανάλυση δεδομένων, τεχνολογία, χρηματοοικονομικά). Παρότι η πραγματική αγορά και η έρευνα «τραβούν» τα Μαθηματικά προς την εφαρμογή, η χαρτογράφηση των πεδίων δεν ακολουθεί πάντα αυτή τη λογική — και εδώ προκύπτει η συζήτηση για το αν το σύστημα αντανακλά την πραγματικότητα των σπουδών ή τη διαχειρίζεται διοικητικά.
Όταν τα πεδία γίνονται εργαλείο «πληρότητας» και όχι επιστήμης
Στον πυρήνα όλων αυτών υπάρχει μια βασική κριτική: το σύστημα των Επιστημονικών Πεδίων δημιουργήθηκε για να οργανώσει ορθολογικά την πρόσβαση, όμως στην πράξη συχνά μοιάζει να υπηρετεί άλλες ανάγκες — όπως η διεύρυνση της «δεξαμενής» υποψηφίων για να καλυφθούν θέσεις ή να ενισχυθούν τμήματα που δυσκολεύονται να προσελκύσουν ζήτηση.
Και όταν η στόχευση μετατοπίζεται από τη γνωστική συνάφεια στην αριθμητική «πληρότητα», το αποτέλεσμα είναι ένα μηχανογραφικό που λειτουργεί σαν χάρτης χωρίς πυξίδα: οι μαθητές μπαίνουν σε σχολές που δεν προκύπτουν απαραίτητα από το ενδιαφέρον ή την προετοιμασία τους, ενώ τα πανεπιστήμια καλούνται εκ των υστέρων να θεραπεύσουν κενά που θα έπρεπε να μην υπάρχουν.
Όλα τα νέα και οι ειδήσεις που αφορούν τις Πανελλήνιες
Πανελλαδικές 2025: Νέα πανωλεθρία για τα επτά Τμήματα Φυσικής
