Δεν υπήρξα, δυστυχώς, ποτέ Πρόσκοπος, Ανιχνευτής ή Λυκόπουλο. Γράφω «δυστυχώς» γιατί αυτές τις μέρες που πάω να ποτίσω κληματαριές, καρυδιά και βασιλικούς του Σχολικού Κέντρου Πυργίου (Δημοτικό & Νηπιαγωγείο) κρυφοκοιτάζω και καμαρώνω τους Ανιχνευτές-Προσκόπους που φιλοξενούνται εκεί.
Φέτος, από την Άνοιξη μας αλληλογράφησε το 19ο Σύστημα Ναυτοπροσκόπων Αθήνας ότι θα πραγματοποιήσουν την μεγάλη δράση τους, στο νησί της Χίου. Αρχές του καλοκαιριού είχαμε τα μικρότερα προσκοπάκια και χθες μας ήλθαν οι μεγαλύτεροι, η 1η, 10η,18η, 19η Κοινότητα Ανιχνευτών Αθηνών. Όλοι και όλες τήρησαν, κατά γράμμα, τις υποσχέσεις τους, όπως μας έγραψαν «να αφήνουμε τον τόπο που μας φιλοξενεί καλύτερο απ’ ότι τον βρήκαμε, να χρησιμοποιήσουμε τους χώρους σας τηρώντας όλα τα μέτρα ασφάλειας και να δώσουμε όλη την προσοχή μας, σεβόμενοι τη φιλοξενία σας» Κατέληγαν: « Θα τα επιμεληθούμε όλα εμείς. Θέλουμε να πραγματοποιήσουμε δράση προσφοράς στην περιοχή.» Και το έκαναν! Αφού γνώρισαν τις φυσικές ομορφιές του νησιού, επισκέφθηκαν τα μουσεία και τα μνημεία, διέσχισαν κάποιες από τις σηματοδοτημένες πεζοπορικές διαδρομές του νησιού, ζήτησαν χρώματα και πινέλα να φρεσκάρουν το Δημοτικό Σχολείο. Μας βάλανε σε αιφνίδια μικροέξοδα, μια ευγενική χορηγία των ξενομεριτών δασκάλων που επιστατούν το καλοκαίρι τα Πυργούσικα σχολειά αλλά χαλάλι τους! Άφησαν τον δημόσιο χώρο «λαμπίκο» και εξωραϊσμένο. Όλες αυτές τις γόνιμες ημέρες παρακολουθούσα διακριτικά πώς αυτοί οι έφηβοι Ανιχνευτές περνούσαν την ώρα τους χωρίς την εξάρτηση από το smartphone των συνομηλίκων τους στα Μαστιχοχώρια. Αξιοποιούσαν αυτό που είχαν, όπου κι αν ήταν. Πήγαιναν σταθερά στην κοινοτική βρύση με νερό από τον Αϊ- Ζαχαριά, 300 μέτρα απόσταση και δεν αγόραζαν από το διπλανό σουπερμάρκετ εμφιαλωμένο νερό. Απολάμβαναν την ανεξαρτησία τους μακριά από τα ελικόπτερα-μαμάδες, ανακάλυπταν τη ζωή με τους δικούς τους όρους, αποκτούσαν εμπειρίες που επηρεάζουν θετικά τη ζωή τους, χωρίς να καταντούν «παιδαριογέροντες», ένας «Προσκοπισμός που ετοιμάζει τον Πολίτη αλλά διατηρεί το παιδί», όπως έγραφε προπολεμικά η εφημερίδα «Εστία».
Συχνά ξεχνάμε πως τον Ελληνικό Προσκοπισμό τον ίδρυσαν τρεις ναυτικοί φίλοι , πλοίαρχοι του Πολεμικού ναυτικού, ένας από τους οποίους ήταν ο Χιώτης Νικόλαος Πασπάτης, αντιπρόεδρος του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων, δωρητής της Βιβλιοθήκης Κοραή που ίδρυσε και το Σώμα Προσκόπων Χίου. Ας μη το κρύβουμε. Ο Προσκοπισμός υπήρξε παιδί του εθνικισμού και της φιλελεύθερης, Βενιζελικής παράταξης, λιγότερο «ρωμαίικος»-περισσότερο «Ελληνικός», σύμφωνα με την τυπολογία του Πάτρικ Λη Φέρμορ. Υποστηρίχθηκε σθεναρά και κατέστη παιδαγωγικό εργαλείο από ένα κράτος που υπερδιπλασίασε την γεωγραφική του έκταση, προκειμένου να διαμορφώσει το φρόνημα της νεολαίας, κυρίως αλλά όχι μόνον στις Νέες Χώρες, όπου συνέτρεχαν ειδικοί λόγοι. Πρωτίστως ήταν μια παιδαγωγική μέθοδος: Η βασική ιδέα βασιζόταν στην εφαρμογή μεθόδων που είχαν σημειώσει επιτυχία στην εκπαίδευση στρατιωτικών ανιχνευτών για τη διάπλαση των νέων σε καιρό ειρήνης. Κάποιες από τις βασικές αρχές που έπρεπε να καλλιεργηθούν ήταν η πειθαρχία, η παρατηρητικότητα, η σκληραγώγηση, ο πατριωτισμός, το αίσθημα τιμής και η προθυμία για την εξυπηρέτηση του συνόλου. Διακήρυττε επίσης πως ο καλύτερος χώρος εκπαίδευσης για την νεολαία ήταν η ύπαιθρος. Ήταν, από την σκοπιά του σήμερα, συντηρητικές αξίες; Ίσως ναι. Ήταν ένας συνδυασμός συντηρητικών αξιών για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής με μεθόδους, όμως, πέρα από ταξικές και εθνικές διαφορές. Στόχευσε στη δημιουργία μοντέλων ανδρικής και γυναικείας συμπεριφοράς που είτε σε εμπόλεμη περίοδο είτε σε ειρήνη, θα θεωρούσαν το καθήκον πρωτίστως ως καθήκον προς την πατρίδα. Η τυπολατρία στη λειτουργία και ο μιλιταρισμός στην όλη αντίληψη χαρακτήριζαν διαχρονικά τους Προσκόπους. «Αυτή η ελαστικότητα ήταν ένας από τους λόγους για την επιτυχή εξάπλωση και μακροβιότητα των διεθνών προσκοπικών και οδηγητικών κινήσεων και την ανάδειξή τους στις μεγαλύτερες νεανικές οργανώσεις του κόσμου» σημειώνει η ιστορικός Έφη Αβδελά. Ο ίδιος ο Βενιζέλος, που ερίζουμε σήμερα ποιό κόμμα κρατά την κληρονομιά του (κατά την ταπεινή μου γνώμη, το δημοκρατικό τόξο των κομμάτων της Ευρωπαϊκής Αριστεράς & της παραδοσιακής σοσιαλδημοκρατίας, όσα βάλλουν κατά της παλαιοκομματικής διαφθοράς τύπου ΟΠΕΚΕΠΕ), επισκεπτόταν τις προσκοπικές σκηνές, δοκίμαζε το συσσίτιό τους, συνέχαιρε τους μάγειρες, θαύμαζε και εμπιστευόταν τη νέα αυτή νεολαιίστικη κίνηση . Και ο Μεταξάς μετέπειτα, αρχικά, δεν ενόχλησε τους Προσκόπους. Έκανε όμως υποχρεωτική την εγγραφή των παιδιών είτε στη φασιστική ΕΟΝ είτε στους προσκόπους. Έτσι, για πολλούς νέους, το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων υπήρξε καταφύγιο για όσους δεν ήθελαν να ενταχθούν στους φαιοχίτωνες. Με την εις άτοπον επαγωγή παιδιά με δημοκρατικές και αριστερές αρχές κατέφυγαν για λίγο στον Προσκοπισμό.
Ήταν η εποχή της νεολαίας, «η εποχή των άκρων» για να θυμηθούμε τον μαρξιστή ιστορικό Χόμπσμπάουμ, ο 20ος αιώνας έχει χαρακτηρισθεί ως αιώνας της νεολαίας. Από το ξεκίνημά του παρατηρήθηκε στροφή του ενδιαφέροντος των κοινωνιών και των πολιτικών κομμάτων προς τους νέους. Οργανώσεις όλων των ειδών, αθλητικές, πολιτικές, θρησκευτικές κτλ έκαναν την εμφάνισή τους και διεκδίκησαν την απασχόληση των νέων στον ελεύθερο χρόνο τους. Έχει κάποιες αναλογίες με το σήμερα. Και στον 21ο αιώνα μένει για τη νεολαία-λιγότερο της Χίου που κάνει εντατικά φροντιστήρια- ακάλυπτος πολυδιάστατος χρόνος, ανάμεσα στην εξάρτηση της παιδικότητας και την ανεξαρτησία της ενηλικίωσης∙ χρόνος που τον κατέλαβε το σχολείο και η επαγγελματική μαθητεία, χρόνος περιπλάνησης στην πόλη που αποδεσμεύτηκε από τον έλεγχο της οικογένειας. Την περίοδο που εμφανίζεται ο Προσκοπισμός συντελούνται μεγάλες αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και ιδιαίτερα στον τρόπο με τον οποίο διαρθρώθηκε ο ελεύθερος χρόνος στις πόλεις. «Ο χρόνος αυτός έγινε «τόπος» ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Γέννησε όμως φόβους στις κοινωνίες και τα κράτη ως απειλή εγκληματικότητας ή εξέγερσης» όπως γράφει ο καθηγητής Αντώνης Λιάκος.
H πιο σημαντική καμπή για τον ελληνικό προσκοπισμό ήταν η Γερμανική Κατοχή και το ψυχοκοινωνικό τραύμα του Εμφυλίου που ακολούθησε. Οι Πρόσκοποι ανέπτυξαν μια σημαντική κοινωφελή δράση, με κίνδυνο να συλληφθούν, στις κατασκηνώσεις του Ερυθρού Σταυρού, στα συσσίτια, στα νοσοκομεία, στο βομβαρδισμό του Πειραιά και της Κέρκυρας που προσέτρεξαν με συνεργεία πρώτων βοηθειών. Ο ρόλος των Προσκόπων απέβη ιδιαίτερα σημαντικός για την ανάπτυξη του Εαμικού κινήματος, επειδή, μέσω της κίνησης, επικοινωνούσε ο μαθητικός με τον φοιτητικό αντιστασιακό χώρο με μέλη τους να προέρχονται και από τις δύο νεανικές συλλογικότητες. Η ΕΠΟΝ, η μεγάλη νεανική οργάνωση της Αριστεράς ενάντια στους κατακτητές κατά την Κατοχή, δεν αντιμετώπισε εχθρικά τον Προσκοπισμό. Μάλιστα τον στήριξε, καθώς οι Πρόσκοποι στην Ελλάδα αλλά και οι περισσότερες προσκοπικές ομάδες στη Ευρώπη συμμετείχαν στον αντιφασιστικό αγώνα. Συχνά βέβαια υπήρχε καχυποψία ανάμεσα στα μέλη των δύο οργανώσεων γιατί ο προσκοπισμός αν και δεν ήταν πολιτική οργάνωση, παραδοσιακά στηριζόταν από τη φιλελεύθερη παράταξη, έχοντας συγχρόνως τα μέλη του Παλατιού σε τιμητικές θέσεις στις τάξεις του. Όμως, μετά τα Δεκεμβριανά πια, μοναρχικοί και Βενιζελικοί είχαν πλέον ενωθεί απέναντι στην Αριστερά. Έτσι, ήταν αδύνατον για το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων να μη διαλέξει στρατόπεδο. Άλλωστε οι Πρόσκοποι θεωρούνταν προγραμματικά « προστάτες της πατρίδας και του έθνους» και οι κομμουνιστές παρουσιάζονταν ως «πολέμιοί» του. Ο αντικομμουνισμός έκτοτε στην Ελλάδα θα αποτελούσε μια ολόκληρη ιδεολογία που θα διαπότιζε μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας που αντιλαμβανόταν την πολιτική μέσα από ένα δίπολο ταυτοτήτων: εθνικοφροσύνη ή κομμουνισμός. Κατά την ίδια εκείνη περίοδο θεσπίστηκε η έννοια της «νομιμοφροσύνης» προκειμένου να περιθωριοποιηθεί το Κ.Κ.Ε. από την κοινωνία, αφού χαρακτηρίστηκε ως «προδότης του έθνους» και ηττήθηκε στρατιωτικά.
Η ελληνική νεολαία μετά τον εμφύλιο ήταν διχασμένη. Ο Προσκοπισμός έπρεπε να συμβάλει στο να αμβλυνθεί το πνεύμα της αμφιβολίας και της κριτικής που χαρακτήριζε την μεταπολεμική γενιά. Να συμπράξει ώστε οι νέοι να αναπτύξουν το είδος της κοινωνικότητας που επιτρεπόταν αμέσως μετά την εμφύλια σύρραξη και να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους σε ατμόσφαιρα χαράς, αισιοδοξίας και αλληλεγγύης, σε μια προσπάθεια να επουλωθούν τα τραύματα του παρελθόντος. Η δραστηριότητα των προσκοπικών συστημάτων μέσα στις επόμενες δεκαετίες ήταν αρκετά σημαντική πραγματοποιώντας δενδροφυτεύσεις, βοηθώντας αναξιοπαθούντες συμπολίτες , οργανώνοντας εκδρομές και εκπαιδεύσεις. Όμως σοβούσε κυρίως η φτώχεια εντός μιας καχεκτικής ελληνικής δημοκρατίας και άρχισε η παρακμή που οφειλόταν στην έλλειψη στέγης, στην έλλειψη ιματισμού αλλά και στις μεταθέσεις των αρχηγών τους που, όπως στις περισσότερες περιπτώσεις, ήταν δάσκαλοι. Για πολλά μεταπολεμικά χρόνια άλλωστε οι συνθήκες διαβίωσης για την ελληνική νεολαία ήταν εξαιρετικά δυσμενείς, καθώς μαστίζονταν από την ανεργία και πολλοί νέοι αντιμετώπιζαν σοβαρά προβλήματα υγείας. Τα κρούσματα φυματίωσης ήταν ανεξέλεγκτα, υπήρχαν κακές συνθήκες υγιεινής, η ύδρευση ήταν προβληματική. Κατά την περίοδο της απριλιανής δικτατορίας που ακολούθησε χρησιμοποιήθηκε ακόμα πιο ακραία εκδοχή της εθνικοφροσύνης, από αυτήν μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο. Κάποιες οργανώσεις νέων συμπορεύτηκαν με το καθεστώς, δυστυχώς και κάποιες παρεκκλησιαστικές στις οποίες υπήρξα μέλος ως μικρό παιδί. Ο Προσκοπισμός όχι!
Εκατό χρόνια μετά την γέννηση του Προσκοπισμού, την εποχή της Μεταπολίτευσης και της μεταμνημονιακής Ελλάδας , ίσως κανένας νέος δεν είναι διατεθειμένος να δεχτεί μια «αναμορφωτική» οργάνωση για να του μάθει πώς να είναι σωστός πολίτης στην υπηρεσία του κράτους. Ούτε καν οι ίδιοι οι Πρόσκοποι. Ωστόσο, τα σύνορα χρειάζονται ακόμα υπερασπιστές, το έθνος κράτος έχει αποδειχτεί γεωπολιτικά ανθεκτικό και η προστασία του-ειδικά η πολιτική προστασία- τον καιρό της κλιματικής αλλαγής δεν έχει απωλέσει την ιδεολογική ηγεμονία. Όποια και αν είναι τα συμφέροντα που διακυβεύονται, οι πολίτες είναι πάντα έτοιμοι να δώσουν τη ζωής τους για χάρη της πατρίδας τους.
Αν ισχύουν τα παραπάνω το Σώμα των Ελλήνων Προσκόπων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια λειτουργική, αξιόπιστη και επιτυχημένη ιστορικά κοινωνική και πολιτισμική συλλογικότητα. Και, ιδού, κάθε Αύγουστο τα τελευταία χρόνια, οι πρωτευουσιάνοι Πρόσκοποι εξερευνούν το Πυργί που μοιάζει με υπερμέγεθες στρείδι, κλείνοντας μέσα στον λαβύρινθό του το μυστικό της ζωής του νησιού που κυλά στα στενά σοκάκια, κάτω από τα στεγάδια, όπως το ζωντανό αίμα στις αρτηρίες του σώματος. Ήσυχα το πρωί που λείπουν όλοι οι ξωμάχοι στο κέντος, σιωπηλά το μεσημέρι, ανήσυχα το βράδυ που γεμίζει το «Λιβάδι» με γρήγορα παλμικά χτυποκάρδια. Μια περίκλειστη κοινότητα, αν εξαιρέσεις την σκηνοθετημένη εξωστρέφεια των πολιτιστικών συλλόγων το καλοκαίρι αλλά και την κοσμοπολίτικη πια εμπορική διάθεση της μαστίχας. Είναι μια πρωτίστως αγροτική κοινωνία, παρά την δεξίωση του εκσυγχρονισμού, του «σεισμού» όπως τον ονομάζει ο αείμνηστος Πυργούσης φιλόλογος Νίκος Τσικής. Μια ομηρική κοινωνία του δώρου, όπως τα άγνωστά μου πυργούσικα ντοματάκια που μου έφερε ο προοδευτικός Πυργούσης Συνεταιριστής και λαϊκός ποιητής Γιάννης Κλεισσάς όταν πρωτοπάτησα στο Πυργί.
Με τον ίδιο τρόπο έσπευσα να προσφέρω ως αντίδωρο της κοινωνικής προσφοράς των επισκεπτών Ανιχνευτών γλυκούς καρπούς από τα αμπέλια και τις συκιές που παλεύω να αναστήσω με βιολογική καλλιέργεια, χωρίς ζιζανιοκτόνα και διασυστηματικά φυτοφάρμακα. Από τον Όμηρο μαθαίνουμε πως τα δώρα, «περικαλλέα, αγλαά, κλυτά, περικλυτά, κάλλιμα, χαρίεντα, ερικυδέα, άσπετα», προξενούν χαρά και ευφρόσυνη διάθεση όχι μόνο στον αποδέκτη τους, αλλά και στον δωρητή τον ίδιο.
Ένα Βραχμανικό δίστιχο λέει: «Τρώει φαρμάκι όποιος τρώει δίχως να φάει κι ο φίλος». Ο γάλλος ανθρωπολόγος Marcel Mauss, δημοσιεύοντας το 1924 το «Δοκίμιο για το Δώρο. Μορφές και λειτουργίες της ανταλλαγής», απέδειξε ότι αυτό που νομίζαμε ότι αποτελεί μια εθιμοτυπία κι έναν έμμεσο τρόπο να δείξουμε τα συναισθήματά μας, είναι ένα πανάρχαιο έθιμο, προσαρμοσμένο στις νέες συνθήκες. Το κίνητρο του κέρδους και η εξυπηρέτηση του ατομικού συμφέροντος που χαρακτηρίζουν τη σημερινή ελεύθερη αγορά δεν ήταν θεμελιώδη σε όλες τις κοινωνίες, όπως θέλουν να μας πείσουν οι θεωρητικοί του νεοφιλελευθερισμού. Οι κοινωνικές αξίες του γοήτρου και της γενναιοδωρίας-ειδικά όταν έχεις πλεονάσματα όπως φέτος με τις κατάφορτες κληματαριές του σχολείου - αλλά και το χρέος που επιβάλλει η εθιμοτυπική παράδοση, αποτελούσαν για αιώνες ρυθμιστές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής με πιο σταθερά και δίκαια αποτελέσματα.
Όπως γράφει ο αγρονόμος, σημαντικός Ευρωπαίος οικολόγος, Αντρέ Γκορτζ ,«στη βάση κάθε κοινωνίας, κάθε οικονομίας, υπάρχει μια μη οικονομία, που αποτελείται από πλούτη τα οποία δεν είναι ανταλλάξιμα, από δώρα χωρίς ανταπόδοση, από ανιδιοτελείς προσφορές, από κοινά αγαθά».
Υστερόγραφο: Η διευθύντρια του Δημοτικού Άρτεμις Πίττα, σύντροφος του γράφοντος, εκμυστηρεύτηκε στον κοινοτάρχη, συνταξιούχο Διευθυντή του Δημοτικού σχολείου Κώστα Παπαδόπουλο αν έπρεπε να επιτρέψει φέτος την χρήση του Δημοτικού για τους Προσκόπους καθώς ανακαινιζόταν η σχολική βιβλιοθήκη και ο εξαιρετικός δάσκαλος της μετέφερε την βαριά, εργατική πείρα: «Ποτέ δεν έχουμε αρνηθεί στους Προσκόπους!»
Κώστας Προμπονάς
Προϊστάμενος Νηπιαγωγείου Πυργίου
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Voucher 2000 ευρώ: Κλείνουν από ώρα σε ώρα οι θέσεις - Προλάβετε ΕΔΩ με το ΕΚΕΚ ΑΤΗΕΝΑ
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 4/8
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
