Διαβάζοντας το βιβλίο Ιστορίας της έκτης Δημοτικού, της Ιουλίας Πύρρου

 

Της Ιουλίας Πύρρου

 

Το τι διδάσκεται μέσα από το μάθημα ιστορίας στα σχολεία είναι ένα θέμα που στο πρόσφατο παρελθόν απασχόλησε με μεγάλη ένταση τόσο την πανεπιστημιακή κοινότητα και την πολιτική σκηνή της χώρας, όσο και την κοινή γνώμη, υποδαυλιζόμενη βέβαια και από το λόγο των κυρίαρχων ΜΜΕ. Το θέμα αυτό επανήλθε εκ νέου με ερώτηση βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ προς τον υπουργό Παιδείας Κ. Αρβανιτόπουλο. Αντικείμενο της ερώτησης αποτέλεσε το τρέχον σχολικό εγχειρίδιο ιστορίας της στ’ δημοτικού, το οποίο αντικατέστησε το περιβόητο βιβλίο της ομάδας Ρεπούση.  Η ερώτηση του ΣΥΡΙΖΑ αμφισβητεί αφενός τη διαδικασία συγγραφής του εν λόγω εγχειριδίου, αφετέρου επισημαίνει «ιστορικά ατοπήματα», που εστιάζονται κυρίως στην μονομερή, επιλεκτική, και ενίοτε διαστρεβλωτική παρουσίαση του μεσοπολέμου και της κατοχής και ειδικότερα του Ιωάννη Μεταξά, του ΕΑΜ και της Εθνικής Αντίστασης. 

 

Οι ιδεολογικές αγκυλώσεις που αντανακλώνται στο τρέχον σχολικό εγχειρίδιο δεν προκύπτουν βέβαια μόνο από το συγκεκριμένο απόσπασμα που σχολιάζουν οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά από την εν γένει λογική του συγγράμματος, τόσο όσον αφορά το περιεχόμενο αλλά και τη μεθοδολογική προσέγγιση στο μάθημα της ιστορίας. Στο πλαίσιο μίας συντηρητικής αναδίπλωσης μεγάλων τμημάτων της ελληνικής κοινωνίας, το βιβλίο αυτό έρχεται στην πραγματικότητα να καθυσηχάσει τα πνεύματα των εξεγερθέντων και θιγμένων «υπερπατριωτών», που ερέθισε το αποσυρθέν διδακτικό εγχειρίδιο της ομάδας Ρεπούση, παρουσιάζοντας ένα περιχαρακωμένο, εσωστρεφές, καθαρόαιμα στρατιωτικό-πολιτικό εθνοκεντρικό αφήγημα. Η ύλη του μαθήματος διαρθρώνεται γύρω από ηρωικές μορφές και σημαντικές προσωπικότητες, τα κεφάλαια χαρακτηρίζονται από ένα πληθωρισμό ασύνδετων γεγονότων και οι ιστορικές πηγές που παρατίθενται εξυπηρετούν στο να δώσουν έμφαση στο κυρίως κείμενο. Το σύνολο του βιβλίου αναπαράγει μία υπεριστορική αντίληψη περί έθνους, σαν να πρόκειται για έναν οργανισμό που υφίσταται πέρα και πάνω από τις τις όποιες ιστορικές εξελίξεις. Οι τελευταίες καθορίζονται κατά βάση από τη σκέψη και τη δράση πεφωτισμένων ηγετών. Πρόκειται λοιπόν για μία αναχρονιστική σχολή ιστοριογραφίας, που αντανακλά ένα σαφώς συντηρητικό ιδεολογικό προσανατολισμό.

 

Το βιβλίο αυτό ελάχιστα και σποραδικά αναφέρεται στους κοινωνικούς, οικονομικούς, και πολιτιστικούς παράγοντες που επηρέασαν τις ιστορικές εξελίξεις, πολλώ δε μάλλον αποσιωπά τις κοινωνικές αντιφάσεις και συγκρούσεις που χαρακτήρισαν το εθνικό παρελθόν. Παράλληλα, από το βιβλίο απουσιάζει το διεθνές πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η εθνική ιστορία, οι αιτικές σχέσεις των γεγονότων που παρουσιάζονται και οι διαφορετικές οπτικές πάνω σε αυτά.  Παρά το γεγονός ότι τα παραπάνω στοιχεία θεωρούνται από τη σύγχρονη διδακτική της ιστορίας απαραίτητα για τη διαμόρφωση κριτικής σκέψης και ιστορικής συνείδησης, το ίδιο το εγχειρίδιο φαίνεται να επικεντρώνεται στο στόχο της διαμόρφωσης εθνικής ταυτότητας, όπως αυτή νοούνταν στα πλαίσια μίας παραδοσιακής, φρονηματιστικού τύπου, ιστορικής αφήγησης. Σύμφωνα με αυτή, το έθνος είναι ένα ενιαίο, αδιασπαστο και συνεχές σύνολο, του οποίου τα συμφέροντα εκφράζονται και επιδιώκονται μέσω των εκάστοτε εθνικών ηγεσιών. Σύνεπώς, ο προβληματισμός και η αμφισβήτηση οδηγούν στην αποδόμηση του εθνικού αφηγήματος, και ως εκ τούτου, αντιμετωπίζονται τουλάχιστον με καχυποψία. 

 

Οι παραλείψεις του βιβλίου ιστορίας που αφορούν τον αυταρχικό χαρακτήρα της διακυβέρνησης Μεταξά και την ανάδειξη του ρόλου των λαϊκών κινημάτων στην Εθνική Αντίσταση είναι ενδεικτικές της λογικής που περιγράφηκε παραπάνω. Ανάμεσα στις άλλες λειτουργίες της ιστορίας, υπάρχει και αυτή που φωτίζει τις αναλογίες του παρελθόντος με το παρόν. Σε αυτή τη διαδικασία έχει σημασία, αφενός η επιλογή του περιεχομένου ενός σχολικού εγχειριδίου και, αφετέρου, ο τρόπος με τον οποίο το περιεχόμενο αυτό διαμεσολαβείται από τους διδάσκοντες. 

 

Στη σημερινή συγκυρία ιδιαίτερα όπως αυτή διαμορφώνεται μετά τη δολοφονία του Πάυλου Φύσσα, η συγκεκριμένη ιστορική περίοδος θα μπορούσε να διδαχθεί με τρόπο που να αναδεικνύεται ένα αντιφασιστικό περιεχόμενο. Ήδη υπήρξαν πρωτοβουλίες δασκάλων που κινήθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση και όσον αφορά τον σχολικό εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου. Βέβαια, το βιβλίο αυτό δεν θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος μιας τέτοιας διαδικασίας, όχι μόνο γιατί δεν προωθεί το αντίστοιχο αφήγημα, αλλά γιατί συνολικά δεν ενθαρρύνει την ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων που βοηθούν τους μαθητές να μάθουν να ερευνούν, και άρα να καλλιεργούν σταδιακά μία ανεξάρτητη ιστορική συνείδηση.