* Σήφης Μπουζάκης 1974-2000 στο: Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδας, Ένας αιώνας αγώνων για την εκπαίδευση, τους εκπαιδευτικούς, την κοινωνία, τόμος Α΄, Σολδάτος-Polis Print, Αθήνα 2023, σελίδες 682.
* Σ. Ηλιάδου-Τάχου, Καθηγήτρια Νέας Ελληνικής Ιστορίας και Ιστορίας της Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.
Η σημερινή μου παρουσίαση αφορά στον 3ο τόμο της Ιστορίας της ΔΟΕ, ο οποίος εστιάζει στην περίοδο της Μεταπολίτευσης. Η συγκεκριμένη περίοδος είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού κάθε φορά που οδηγούμαστε στην ανακίνηση της συζήτησης για το θετικό ή αρνητικό πρόσημο της Μεταπολίτευσης, καταλήγουμε στην παραδοχή ότι , μέσα από την διερεύνηση, αναδύεται, πέρα από τις όποιες στρεβλώσεις του δημόσιου λόγου, « ένα νέο ερευνητικό αντικείμενο », [1] το οποίο οδήγησε στον πολλαπλασιασμό των συνεδρίων, εκδόσεων, αφιερωμάτων ή εκδηλώσεων. [2] Η εστίαση λοιπόν της έρευνας του Σήφη Μπουζάκη στην Ιστορία της ΔΟΕ, την περίοδο της Μεταπολίτευσης, συμβάλλει καθοριστικά στον φωτισμό των συνιστωσών της συγκεκριμένης περιόδου.
Μέθοδος-Πηγές, Θεωρητικό υπόβαθρο της μελέτης-ΔΟΜΗ .
Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε κατά την συγγραφή του τόμου ήταν η ιστορική ερμηνευτική μέθοδος, η οποία χρησιμοποιεί την προσφυγή στις ιστορικές πηγές .Η μέθοδος αυτή συνδυάζεται με την «ποιοτική ανάλυση λόγου» των κειμένων που έχουν δημοσιευτεί στην κύρια πηγή της έρευνας, το Διδασκαλικό Βήμα (ΔΒ), που υπήρξε το επίσημο όργανο έκφρασης των κατά καιρούς ΔΣ της ΔΟΕ. Το συγκεκριμένο Αρχείο του ΔΒ είχε ψηφιοποιηθεί με πρωτοβουλία του προέδρου της ΔΟΕ, Φάνη Τουλούπη και περιλάμβανε τα Πρακτικά των Γενικών Συνελεύσεων της ΔΟΕ, τόσο του ΔΣ, όσο και των ολομελειών των Προέδρων των τοπικών συλλόγων, όπως και τις Εκθέσεις Πεπραγμένων των ΔΣ, την αλληλογραφία της ΔΟΕ με τα Υπουργεία και τις άλλες υπηρεσίες και οργανώσεις, όπως και τα αρχεία των παρατάξεων που λειτουργούσαν στη ΔΟΕ (έντυπα, ανακοινώσεις, καταστατικά, υπομνήματα, αλληλογραφία κ.λπ.). Η ποιοτική ανάλυση λόγου ενός πλήθους κειμενικών αναφορών, η οποία εγκαινιάζεται στο πόνημα, είναι εξ ορισμού δόκιμη για την συναγωγή συμπερασμάτων σχετικών με τις ιδεολογικές κατευθύνσεις των όποιων επιλογών της ΔΟΕ, στα διαφορετικά συγκείμενα. Παράλληλα αξιοποιήθηκαν τα δημοσιεύματα του τύπου και μελετήθηκαν και αποδελτιώθηκαν και δευτερογενείς πηγές (μεταπτυχιακές εργασίες, διδακτορικές διατριβές, αρθρογραφία), ενώ διενεργήθηκαν συγχρόνως και συνεντεύξεις με πρώην στελέχη της ΔΟΕ.
Το θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο στηρίζεται η μελέτη είναι αυτό του επιστημονικού πεδίου της «εκπαιδευτικής πολιτικής», η οποία νοείται ως διαδικασία μεταφοράς κουλτούρας ή αξιών, εφαρμογής δημόσιων πολιτικών με στόχο την κοινωνική αναπαραγωγή, ενώ εστιάζει σε πολλές περιοχές της εκπαίδευσης και ταξινομείται με κριτήριο το ρόλο του κράτους σε τρία μοντέλα: στο συγκεντρωτικό, το κορποραριστικό και το πλουραλιστικό.
Σύμφωνα με τον Schmitter (1974) ο κορπορατισμός μπορεί να οριστεί ως ένα σύστημα εκπροσώπησης συμφερόντων που αποδέχεται την ανάληψη αρμοδιοτήτων από τις «ομάδες ενδιαφέροντος ή πίεσης» με την προϋπόθεση ότι αυτές εμπίπτουν στον έλεγχο της κεντρικής εξουσίας. Υπάρχουν δύο είδη κορπορατισμου: ο κρατικός και ο κοινωνικός. Ο πρώτος επιβάλλεται από το κράτος, το οποίο ασκεί έλεγχο στην έκφραση των αιτημάτων της ομάδας, καθώς και στην διαδικασία διεκδίκησής τους. (Τσακίρης, 2009). Αντίθετα, στον κοινωνικό κορπορατισμό οι κοινωνικές συνιστώσες οδηγούν στη διαμόρφωση της πολιτικής των ομάδων πίεσης οι οποίες οργανώνονται αυτόνομα (Τσακίρης, 2009; Παπαδούρης, 2011), ενώ το κράτος περιορίζεται σε ρόλο διαμεσολαβητή. (Μπάρδα, Κουτούζης, 2021).
Ως «ομάδες πίεσης» θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ένα ευρύ φάσμα συνδικάτων, συνεταιρισμών (Αθανασιάδης, 2011), κλπ. που συγκροτήθηκαν με σκοπό την υπεράσπιση των συμφερόντων τους και την επίτευξη του κοινωνικού διαλόγου. (Μπάρδα, Κουτούζης, 2021; Αλεξανδρόπουλος, 2013). Οι προϋποθέσεις κατά συνέπεια για τη συγκρότηση μίας ομάδας πίεσης είναι η οργάνωση, η ύπαρξη συμφερόντων και η άσκηση πίεσης στην εξουσία (Ανδρέου, χ.χ.∙ Μαυρογορδάτος, 2000).
Σύμφωνα λοιπόν με τον Καθηγητή Μπουζάκη, η ΔΟΕ ως συνδικαλιστικός φορέας των εκπαιδευτικών είναι ομάδα πίεσης, η οποία αποσκοπεί με την δράση της στη διαμόρφωση και εφαρμογή της εκπαιδευτικής πολιτικής. (Ανδρέου, χ.χ∙ Μπάκας, 2011). Οι στρατηγικές που ενεργοποιούν τα εκπαιδευτικά σωματεία και στην περίπτωσή μας τη ΔΟΕ ως ομάδα πίεσης, διακρίνονται σε τρεις γενικές κατηγορίες: στην στρατηγική της προσέγγισης, στην στρατηγική της αντίστασης και στην στρατηγική της ανανέωσης. (Μπάρδα, Κουτούζης, 2021).
Αναφορικά τώρα με το ερώτημα αν ο κρατικός κορπορατισμός ήταν το κυρίαρχο πλαίσιο και την περίοδο της Μεταπολίτευσης, στην ελληνική πραγματικότητα, οι μελέτες συγκλίνουν ως προς την ισχυρή παρουσία του κράτους και την άμεση ή έμμεση εξάρτηση των συμφερόντων από την κρατική εξουσία στο συνδικαλιστικό κίνημα (Κολυμπάρη, 2020; Αλεξανδρόπουλος, 2010). Σύμφωνα με τον Μαυρογορδάτο (1998) η αυτονομία των συνδικαλιστικών οργάνων επιτρεπόταν όσο δεν διέφευγε από τον έλεγχο του κόμματος. Κατά τον Καθηγητή Μπουζάκη , ο κρατικός κορπορατισμός δεν υφίσταται μετά το 1993, έως και τις μέρες μας, οπότε, κατά τις εκτιμήσεις του, κυριαρχεί ο εξευρωπαϊσμός και η λειτουργική ένταξη των ομάδων πίεσης στη μορφή διακυβέρνησης.
Αν θελήσουμε να προσδιορίσουμε την σχέση ανάμεσα στις ομάδες πίεσης και τα πολιτικά κόμματα θα πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως η αλληλεπίδραση πρέπει να θεωρείται δεδομένη: Πρώτα οι κυβερνήσεις και τα κόμματα παρεμβαίνουν στις ομάδες πίεσης, για να αντλήσουν πολιτική νομιμοποίηση και να περιορίσουν τις αντιδράσεις, κινητοποιήσεις ή τις εξεγέρσεις τους (Ανδρέου, χ.χ., σ. 10), γεγονός που επισείει την κατηγορία ότι οι ομάδες πίεσης, όπως για παράδειγμα η ΔΟΕ, λειτουργούσαν σε διαφορετικά συγκείμενα, άλλοτε ως φερέφωνα κυβερνήσεων και κομμάτων (Heywood, 2002), άλλοτε ως σύμβουλοι των πολιτικών κομμάτων και άλλοτε ως παράγοντες που δυσκόλευαν την υλοποίηση των όποιων αποφάσεων λαμβάνονταν από τις κυβερνήσεις, μέσα από τις διαμαρτυρίες, τις κινητοποιήσεις, ή τις παραστάσεις τους. (Mancur, 2007).
Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά, στην ελληνική πραγματικότητα, οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι τα κόμματα έχουν αλώσει την «κοινωνία των πολιτών» και ότι σε ό,τι αφορά στη σχέση κομμάτων και ομάδων συμφερόντων, η επιρροή ασκείται μονοσήμαντα από τα κόμματα προς τις ομάδες συμφερόντων. Υπάρχουν όμως και εκείνοι οι οποίοι φρονούν ότι στη σχέση κομμάτων –ομάδων συμφερόντων, η επιρροή είναι αμφίδρομη, επειδή τα κόμματα έχουν ανάγκη να διαμορφώσουν ισχυρή επιρροή στο εσωτερικό των διαφόρων ομάδων συμφερόντων, για να διασφαλίσουν την συμπαράσταση των ομάδων συμφερόντων σε κρίσιμες αποφάσεις. Ο σύνθετος χαρακτήρας της πολιτικής διαδικασίας προσφέρει κατά τον Μαυρογορδάτο σημαντική «αφανή επιρροή» στους εκπροσώπους των ομάδων συμφερόντων. Η επιρροή αυτή είναι συχνά τόσο μεγάλη, ώστε τα κόμματα γίνονται τελικά δέσμια των ιδιαίτερων συμφερόντων που υπηρετούν τα στελέχη τους, σε κάθε χώρο ( Μαυρογορδάτος,2005).
Παρούσα στην αποτίμηση των αποτελεσμάτων και στη συναγωγή των συμπερασμάτων του πονήματος του Σήφη Μπουζάκη είναι η εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία, η οποία επηρεάζει τη συγκρότηση των ΔΣ της ΔΟΕ και τις ιδεολογικές τους επιλογές και αποκλίσεις
Δίνοντας λοιπόν έμφαση στη σχέση της ΔΟΕ με τα πολιτικά κόμματα, ο Σήφης Μπουζάκης στο κεφάλαιο Β του βιβλίου του καταφεύγει σε περιοδολόγηση, με σημείο αναφοράς τις κυβερνήσεις και τα κόμματα που άσκησαν την εξουσία. Πραγματικά, ο συγγραφέας θεωρεί σημαίνουσα τη μεταβλητή «πολιτικό κόμμα», την οποία αναδεικνύει ως καθοριστική, για την διαμόρφωση τόσο των υποσυστημάτων, του κοινωνικού, του πολιτικού και του οικονομικού, όσο και του «εποικοδομήματος». Έχουμε επομένως, χάρις στον συνυπολογισμό των παραμέτρων που προαναφέρθηκαν, τέσσερις συνολικά περιόδους, στις οποίες αποδίδονται από τον ερευνητή χαρακτηρισμοί, με κριτήριο τους βασικούς προσανατολισμούς των κυβερνήσεων. Πραγματικά, οι χαρακτηρισμοί των περιόδων απορρέουν ευθέως από το πραγματολογικό υλικό, το οποίο παρατίθεται και τους τεκμηριώνει. Πρόκειται για την περίοδο της Νέας Δημοκρατίας (1974-1981) στην οποία αποδίδεται ο χαρακτηρισμός της περιόδου της παλινόρθωσης της δημοκρατίας και του ευρωπαϊκού προσανατολισμού και των μειζόνων θεσμικών τομών, την περίοδο του ΠΑΣΟΚ (1981-1989) , η οποία χαρακτηρίζεται ως η περίοδος της αλλαγής, των μεταρρυθμίσεων, της συνέχειας και της ασυνέχειας, ενώ αναφέρεται το ταραγμένο και πολωτικό 1989, ακολουθεί η συντηρητική στροφή με την επάνοδο της ΝΔ (1990-1993) και τέλος η περίοδος του εκσυγχρονισμού και του εξευρωπαϊσμού (1993-2000). Οι βασικές ενότητες κατανέμονται σε υποενότητες, με σημεία αναφοράς α) το κοινωνικό-πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο β) το εκπαιδευτικό πλαίσιο.
Εξαίρεση αποτελεί η τελευταία 4η ενότητα, στην οποία προστίθενται οι υποενότητες με τίτλο «οι παρεμβάσεις στην εκπαίδευση» και «η μεταρρύθμιση Αρσένη (1996-2000)».Η έμφαση που αποδίδεται στις δύο αυτές υποενότητες οφείλεται στην παραδοχή του Σηφη Μπουζάκη ότι την περίοδο μετά το 1993, οι εκπαιδευτικοί, αλλά και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των εκπαιδευτικών δοκιμάζουν καινοτομίες στην εκπαιδευτική πράξη και τις προωθούν μέσω της εκπαιδευτικής πολιτικής (Μπουζάκης,, 2024).
Το κεφάλαιο Γ του βιβλίου, φέρει τον τίτλο Η ΔΟΕ την περίοδο 1974-2000. Στόχος του κεφαλαίου είναι να αποτυπωθεί και να ερμηνευτεί η εσωτερική λειτουργία της ΔΟΕ την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, ο ερευνητής, εστιάζει σε παραμέτρους όπως οι διαδικασίες οργάνωσης του θεσμικού καθεστώτος λειτουργίας της ΔΟΕ, οι συνιστώσες που διαμορφώνουν το πολιτικό κλίμα , η θεματολογία των συνδικαλιστικών διεκδικήσεών της, η έμφαση σε ιδεολογικά προτάγματα που προσδιορίζουν τις εκάστοτε συγκρούσεις και συμπράξεις στο εσωτερικό της ΔΟΕ.
Η δομή, όπως διαμορφώνεται, ακολουθεί τη θεματική κατάταξη σε 4 ενότητες.. Η 1η έχει τίτλο Οργάνωση και Διοίκηση-Εσωτερική λειτουργία της ΔΟΕ και επιμερίζεται σε υποενότητες, οι οποίες, στον χρονικό άξονα έχουν terminus antequem το 1975. Η 2η η οποία φτάνει ως την καθιέρωση της απλής αναλογικής προσδιορίζεται και ως «η περίοδος του Κυριάκου Γεωργιάδη και χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία της ΠΑΣΚ στη ΔΟΕ. Η 3η είναι η περίοδος που αναφέρεται στην καθιέρωση της απλής αναλογικής στην ΔΟΕ και περιγράφει τη συγκρότηση παρατάξεων, συμμαχιών και μετώπων στο πλαίσιό της .Στην 4η ενότητα καταγράφονται οι Γενικές Συνελεύσεις που δημιουργούνται με απλή αναλογική. Οι συνελεύσεις αυτές παρακολουθούνται χρονικά, αλλά παράλληλα εντάσσονται στο πλαίσιο των αιτημάτων και των αγώνων που οδηγούν σε απεργίες και κινητοποιήσεις..
Στα συμπεράσματα του κεφαλαίου Γ η αξιολόγηση υλοποιείται με τη δημιουργία των εξής περιόδων-συγκείμενων: Η πρώτη περίοδος που αξιολογείται αρχίζει από την πτώση της χούντας και φτάνει ως τον Μάιο του 1975, στη διάρκεια της οποίας το μοντέλο ηγεσίας που εφαρμόζεται στη ΔΟΕ είναι αυτό της διορισμένης διοίκησης. Η δεύτερη περίοδος εκκινεί από τον Μάιο του 1975 και φτάνει ως το 1982, οπότε καθιερώνεται θεσμικά η συγκρότηση εκλεγμένων πλειοψηφικά διοικήσεων. Η τρίτη περίοδος θεωρείται πως έχει αφετηρία της την καθιέρωση της απλής αναλογικής και την εμφάνιση των παρατάξεων και φτάνει μέχρι το 2000.
Το κεφάλαιο Δ θέτει ως στόχο του την ταξινόμηση των θέσεων της ΔΟΕ για επαγγελματικά, εκπαιδευτικά και εθνικά θέματα. Η πηγή που αποδελτιώνεται συστηματικά είναι το Διδασκαλικό Βήμα. Οι κατηγορίες και οι υποκατηγορίες τεκμηριώνονται με παράθεση κειμενικών αναφορών στο πλαίσιο της ποιοτικής ανάλυσης. Οι υποκατηγορίες αυτές ταυτίζονται με τις υποενότητες της παραγράφου και αφορούν στις θέσεις της ΔΟΕ, όπως αποτυπώνονται με χρονολογικές αναφορές μελών των ΔΣ ή των Γενικών Συνελεύσεων ή αποτελούν αντικείμενο διεκδικήσεων στο πλαίσιο των όποιων κινητοποιήσεων. Η εξειδίκευση των υποκατηγοριών αυτών φέρνει στην επιφάνεια ζητήματα όπως η καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, η κατάρτιση των εκπαιδευτικών σε ακαδημαϊκά ιδρύματα, η εξομοίωση των πτυχίων των εκπαιδευτικών, η αξιολόγηση τα περισσότερα από τα οποία, όπως γράφει ο κ. Μπουζάκης, υλοποιήθηκαν μετά από αγώνες. (Αλεξανδρόπουλος,2013).
Το κεφάλαιο Ε εστιάζει στις δράσεις της ΔΟΕ και στις σχέσεις συνεργασίας που ανέπτυξε, όπως αυτές αποτυπώνονται στα έντυπά της,
Το Κεφάλαιο Στ εξετάζει και αξιολογεί τις σχέσεις της ΔΟΕ με το κράτος. Εδώ κυριαρχούν δύο άξονες οι οποίοι είναι πρώτιστα χρονολογικοί . Ο ένας άξονας εκκινεί από το 1974 και φτάνει ως την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Στις υποπεριόδους που συγκροτούνται γίνεται θεματική κατάταξη των κυριότερων αγώνων της ΔΟΕ απέναντι στις εκάστοτε κυβερνήσεις και στις εκπαιδευτικές πολιτικές που προκρίνονται. Ειδικότερα καταγράφονται οι αγώνες των αντιστασιακών δασκάλων, ενώ ως πρωτοπόρος προβάλλεται ο Νικηφόρος Ζήσης. Σύμφωνα με τον κ. Μπουζάκη οι αγώνες αυτοί σχετίζονται με τον εκδημοκρατισμό της ΔΟΕ, στόχος ο οποίος θα επιτευχθεί με την αποπομπή της χουντικής διοίκησης. Ο συγγραφέας εστιάζει επίσης στην απεργία πείνας του αείμνηστου Γιάννη Βαγενά, η οποία φορά στην κατάργηση του θεσμού του Επιθεωρητή. Η δεύτερη περίοδος χαρακτηρίζεται ως περίοδος της Αλλαγής, εκκινεί από την επικράτηση του ΠΑΣΟΚ και φτάνει ως το 2000. Οι αλλαγές κυβερνήσεων και οι συνιστώσες της εκπαιδευτικής τους πολιτικής αποτελούν και τις υποενότητεςς. της συγκεκριμένης περιόδου Στα συμπεράσματα του κεφαλαίου Στ αποδίδεται έμφαση στην τρίτη υποπερίοδο των αγώνων της ΔΟΕ, αυτήν της δεκαετίας του '80, «την οποία ο ερευνητής ονομάζει «δεκαετία των δασκάλων και των νηπιαγωγών». Ο συγγραφέας αιτιολογεί τον χαρακτηρισμό της 10ετίας, αναφερόμενος στο ότι την περίοδο που προαναφέρθηκε ικανοποιήθηκαν πολλά πάγια και σημαντικά αιτήματα της ΔΟΕ. Ειδικότερα μνημονεύονται οι μεγάλες αλλαγές-τομές μετά το 1981, οι οποίες θεσμοθετήθηκαν από το ΠΑΣΟΚ, όταν ήταν Υπουργός Παιδείας ή Υπουργός Εσωτερικών ο Απόστολος Κακλαμάνης, όπως η καθιέρωση του μονοτονικού, η κατάργηση των Επιθεωρητών και η δημιουργία του θεσμού των Σχολικών Συμβούλων, η ίδρυση των ΠΕΚ, η παροχή πολιτικών δικαιωμάτων στους δημοσίους υπαλλήλους (Ν. 1566), η αποκέντρωση, η μέριμνα για την Ειδική Αγωγή, η δίχρονη υποχρεωτική προσχολική αγωγή, ο συνδικαλιστικός νόμος 1264/1982, η κατάργηση της ένστολης παιδείας, η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση μέσα από την ανανέωση βιβλίων και αναλυτικών προγραμμάτων, η καθιέρωση της απλής αναλογικής στις αρχαιρεσίες των συνδικάτων κ.λπ και η πανεπιστημιακή εκπαίδευση δασκάλων και νηπιαγωγών. Επιπλέον, ο συγγραφέας χαρακτηρίζει το εκπαιδευτικό τοπίο ως έντονα συγκρουσιακό, ήδη οπό τις αρχές της δεκαετίας του 1990, τεκμηριώνοντας τον χαρακτηρισμό του με αναγωγή στις κινητοποιήσεις εκπαιδευτικών και μαθητών που εκδηλώθηκαν με καταλήψεις σχολείων, εξαιτίας των ΠΔ του υπουργού Παιδείας Β. Κοντογιαννόπουλου.
Ακόμα η υποπερίοδος (1994-2000), η οποία περιλαμβάνει και τη τετραετία 1996-2000, χαρακτηρίζεται επίσης ως συγκρουσιακή. Σύμφωνα με τον Καθηγητή πρόκειται για την τετραετία Αρσένη, ο οποίος με ορισμένες προβλέψεις των δύο μεταρρυθμιστικών νόμων, 2525/1997 και 2640/1998, που αφορούσαν την κατάργηση της επετηρίδας, την αξιολόγηση με το ΣΜΑ (Σώμα Μονίμων Αξιολογητών), το νέο σύστημα επιλογής για τα ΑΕΙ. Εξαιτίας των νόμων αυτών ο Αρσένης θα έλθει κατά τον συγγραφέα αντιμέτωπος με το σύνολο σχεδόν του Τύπου και της εκπαιδευτικής κοινότητας, αν και στις ηγεσίες των εκπαιδευτικών ομοσπονδιών βρίσκονταν στελέχη προσκείμενοι στο ΠΑΣΟΚ. Κατά τον συγγραφέα αργότερα, ο ίδιος, ο Αρσένης, όταν είχε πια την αναγκαία απόσταση από τις εξελίξεις και από τη φόρτιση των ημερών των κινητοποιήσεων, κατέγραψε σε βιβλίο του[3] τις εμπειρίες από τη μεταρρύθμιση και προέβη σε πολλές αποκαλύψεις, καταγγέλλοντας τα κίνητρα των ΜΜΕ και των μεγάλων εκδοτικών συγκροτημάτων, που πολέμησαν τις μεταρρυθμιστικές του προσπάθειες..
Ακροτελεύτεια σχόλια
Η μελέτη του τόμου Γ τον οποίο έγραψε ο Καθηγητής Σήφης Μπουζάκης, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα επίπονο εγχείρημα που διεκπεραίωσε τον σκοπό του αξιόπιστα και αντικειμενικά. Όπως απέδειξε η μελέτη του τόμου, ο Καθηγητής με τη δουλειά του μας παρέχει εχέγγυα υγιούς και απροσωπόληπτης διαχείρισης της θεματικής που επεξεργάζεται Τα κυριότερα από αυτά είναι α) η αναλυτική αναφορά σε όλες τις παρατάξεις της ΔΟΕ β) η αναλυτική μνεία σε όλες τις συγκρούσεις εντός της ΠΑΣΚ. γ) Η αναφορά του με παραθέματα από ομιλίες στις ΓΣ των εκπροσώπων όλων των κομμάτων, όλων των αιρετών, όλων των παρατάξεων και των άλλων οργανώσεων. Πραγματικά, μέσα από τη μελέτη του τόμου επιχειρείται η ερμηνεία όσων συνέβησαν με τη βοήθεια ενός στέρεου θεωρητικού πλαισίου και τεκμαίρεται ότι ο συγγραφέας έχει δίκιο όταν αναφέρει ότι οι σχέσεις της ΔΟΕ με το κράτος και τις εκάστοτε κυβερνήσεις ήταν σε κάθε περίπτωση συγκρουσιακές και απηχούσαν τις προσπάθειες και τους αγώνες της να προωθήσει την ικανοποίηση των επαγγελματικών και εκπαιδευτικών αιτημάτων της. Γιατί σε ό,τι αφορά στη ΔΟΕ, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, κρινόμενες εκ του αποτελέσματος, οι παρεμβάσεις αλλά και οι αγώνες της ΔΟΕ βελτίωσαν την επαγγελματική, μορφωτική και κοινωνική θέση του δασκάλου και συνεισέφεραν στην οικοδόμηση πολλών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων που ωφέλησαν όχι μόνο τους εκπαιδευτικούς, αλλά και το σύνολο της κοινωνίας.
Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνουμε πως ο Σήφης Μπουζάκης ήταν ο εμπνευστής, αλλά και ο συντονιστής του όλου εγχειρήματος καταγραφής των πεπραγμένων της ΔΟΕ. Και να κλείσουμε τονίζοντας ότι ο Καθηγητής αναφέρεται μέσα από το βιβλίο του και στα ζητήματα εκείνα που απασχόλησαν την ΔΟΕ και τα οποία διαχειρίστηκε ο ίδιος τόσο ως εμπειρογνώμονας εκπαιδευτικός όσο και ως Σύμβουλος Υπουργών. Μπορούμε επομένως εκ προοιμίου να επισημάνουμε ότι η συγκεκριμένη συγγραφική δουλειά ήταν για τον Καθηγητή Μπουζάκη ένα προσωπικό στοίχημα, συνυφασμένο, τόσο με τις ιδεολογικές του επιλογές και τις συνδικαλιστικές του ευαισθησίες, όσο και με την επιστημονική, πολιτική και κοινωνική του δράση στο πεδίο της εκπαιδευτικής πολιτικής.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Αθανασιάδης, Χ. (2011). Εκπαιδευτικά συνδικάτα και εκπαιδευτική πολιτική: όψεις του 20ού αιώνα. Στο Σ. Μπουζάκης (Επιμ.), Πανόραμα ιστορία της εκπαίδευσης: Όψεις και απόψεις τ. Β’ (σσ. 1009-1030). Gutenberg.
Αλεξανδρόπουλος, Γ. (2013). Κράτος και επιλογή στελεχών της εκπαίδευσης: Ο λόγος της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδας (1964-2004) (Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή). Πανεπιστήμιο Πατρών, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία.
Αλεξανδρόπουλος, Σ. (2010). Συλλογική δράση και αντιπροσώπευση συμφερόντων πριν και μετά τη μεταπολίτευση στην Ελλάδα. Κριτική.
Ανδρέου, Α. (χ.χ.). Ομάδες πίεσης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ). Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών. https://study.eap.gr/mod/glossary
Αρσένης Γ. Γιατί δεν έκατσα καλά. Αθήνα: Gutenberg, 2016
Heywood, A. (2002). Εισαγωγή στην πολιτική (Γ. Καράμπελας, Μτφρ.). Πόλις. (Πρωτότυπη έκδοση, 2002).
Κολυμπάρη, Σ. (2020). Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και του έργου τους (1974-2014) (Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή). Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Φιλοσοφίας.
Μαυρογορδάτος, Γ. (1998). Μεταξύ Πτυοκάμπτη και Προκρούστη. Οι επαγγελματικές οργανώσεις στη σημερινή Ελλάδα. Οδυσσέας.
Μαυρογορδάτος, Γ. (2001).Ομάδες πίεσης και δημοκρατία. Πατάκης.
Μητροπούλου, Α. (2015). Η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας (Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή Εργασία). Πανεπιστήμιο Πατρών, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης.
Μπάκας, Θ. (2011). Η συμβολή της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδας (Δ.Ο.Ε.) στις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ού αιώνα (1974-2000). tinyurl.com/ycfhceyd
Μπάρδα, Δ. (2019). Εκπαιδευτική πολιτική και συνδικαλιστικός λόγος: Οι θέσεις της Δ.Ο.Ε. για την αξιολόγηση σχολικών μονάδων και εκπαιδευτικών (1982-2019) (Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή Εργασία). Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης.
Μπάρδα ,Δ. Κουτούζης, 2021. «O συνδικαλιστικός λόγος και η συμβολή του στον δημοκρατικό διάλογο: Ο λόγος της ΔΟΕ για την αξιολόγηση» Διάλογοι! Θεωρία και πράξη στις επιστήμες αγωγής και εκπαίδευσης · April 2021 DOI: 10.12681/dial.23098, https://www.researchgate.net/publication/351055719
Μπουζάκης, Σ. (2005). Παγκοσμιοποίηση και εκπαίδευση: η υποταγή της εκπαίδευσης στην οικονομία της αγοράς. Στο Δ. Ν. Γράβαρης & Ν. Παπαδάκης (Επιμ.), Εκπαίδευση και εκπαιδευτική πολιτική (σσ. 135-149). Σαββάλας.
Μπουζάκης, Σ. (2019). Πανελλήνια Αγωνιστική Συνδικαλιστική Κίνηση Δασκάλων και Νηπιαγωγών (ΠΑΣΚ Δ/Ν) (1974-2018). Θέσεις, αντιθέσεις, δράσεις, συγκρούσεις, πρόσωπα. Πάτρα.
Παπαδούρης, Π. (2011). Ο εκπαιδευτικός λόγος της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδος (ΔΟΕ) στο παράδειγμα των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων 1964/65, 1976/77 και 1985. Στο Σ. Μπουζάκης (Επιμ.), Πανόραμα ιστορίας της εκπαίδευσης. Όψεις και απόψεις, τόμος Β’ (σσ. 1031-1050). Gutenberg.
Παπαδούρης, Π., & Κουστουράκης, Γ. (χ.χ.) Όψεις της κοινωνικής πολιτικής στο λόγο της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδος κατά την περίοδο 1946- 1967. tinyurl.com/y9ogwy7r
Schmitter, P. C. (1974). Still the century of corporatism? The Review of Politics, 36(1), 85-131
Τσακίρης, Θ. (2009). Πολιτική κοινωνιολογία Μέρος 2: Διαδικασία εκπροσώπησης συμφερόντων και ομάδες πίεσης. Ανακτήθηκε στις 12-9-2018 από tinyurl.com/ya9bvbft.
Σ.Η.Τ.
[1] Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, Δικτατορία και Μεταπολίτευση, εκδόσεις Θεμέλιο, 2017; Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Ηλίας Νικολακόπουλος, Τάσος Σακελλαρόπουλος (επιμ.) Η Μεταπολίτευση ’74-’75. Στιγμές μιας μετάβασης Εκδόσεις Θεμέλιο, 2016; Μάνος Αυγερίδης, Εφη Γαζή, Κωστής Κορνέτης (επιμ.) Μεταπολίτευση. Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων Εκδόσεις Θεμέλιο, 2015; Αργύρης Γ. Πασσάς, Δημήτρης Π.Σωτηρόπουλος, Αθανασία Τριανταφυλλοπούλου, Θεόδωρος Ν. Τσέκος (επιμ.) Οι θεσμοί στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης. Αποτίμηση μιας αντιφατικής περιόδου
Εκδόσεις Παπαζήση, 2016
[2] Η Μεταπολίτευση ’74-’75», εκδ. Θεμέλιο, «Μεταπολίτευση. Η Ελλάδα στο μεταίχμιο δύο αιώνων», εκδ. Θεμέλιο, «Οι θεσμοί στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης», εκδ. Παπαζήση), αυτοβιογραφικά κείμενα και αφηγήματα («Στιγμές της Μεταπολίτευσης, 1974-1984» του Δημήτρη Κ. Ψυχογιού, εκδ. Επίκεντρο, «Και βέβαια αλλάζει!» της Αγγέλας Καστρινάκη, εκδ. Κίχλη
[3] Αρσένης Γ. Γιατί Δεν Έκατσα Καλά. Η εμπειρία της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης 1996-2000. Αθήνα: Gutenberg, 2015.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Πανελλήνιες: Πανωλεθρία στα Τμήματα Φυσικής και Μαθηματικών με "βροχή" κενών θέσεων
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 29 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 29/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
