Ο 73χρονος θεωρητικός φυσικός Τζόρτζιο Παρίζι (Giorgio Parisi) είναι ο 6ος Ιταλός που τιμάται με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής μετά τους Γουλιέλμο Μαρκόνι (Guglielmo Marconi, 1874-1937) το 1908, Ενρίκο Φέρμι (Enrico Fermi, 1901-1954) το 1938, Εμίλιο Τζίνο Σεγκρέ (Emilio Gino Segre,1905-1989) το 1959, Κάρλο Ρούμπια (Carlo Rubbia, 1934) το 1984 και Ρικάρντο Τζιακόνι (Riccardo Giacconi, 1931-2018) το 2002.
Φαίνεται ότι η επιστημονική παράδοση της Ιταλία διαπερνά τα πανεπιστημιακά Τμήματα των Φυσικών Επιστημών τα οποία είναι ελεύθερης πρόσβασης για μαθητές, μετά τις απολυτήριες εξετάσεις του Λυκείου. Ο νομπελίστας Φυσικός επέλεξε να σπουδάσει και να εργαστεί στην Ιταλία (εκτός από περιορισμένα χρονικά διαστήματα: Columbia University της Νέας Υόρκης, 1973-1974, Institut des Hautes Études Scientifiques (IHES) του Παρισιού 1976-1977, École normale supérieure του Παρισιού, 1977-1978) όπου, όπως δήλωσε, στάθηκε τυχερός γιατί είχε εκπληκτικούς μέντορες και συνεργάτες.
Ο Τζόρτζιο Παρίζι δηλώνει παθιασμένος αναγνώστης της λογοτεχνίας του Ίταλο Καλβίνο (Italo Calvino, 1923-1984) και συγγραφέας παραμυθιών που τα έγραψε για τα παιδιά του και τώρα τα διαβάζει στον τετράχρονο εγγονό του. Επιστήμονας και διανοούμενος, είναι ένας ακάματος υπερασπιστής της κοσμικότητας του κράτους, απέναντι στη παρεμβατικότητα της εκκλησίας στις εσωτερικές υποθέσεις της Ιταλίας. Το 2008 ήταν μεταξύ των 67 πανεπιστημιακών καθηγητών που υπέγραψαν την έκκληση με την οποία καλούσαν τον τότε πρύτανη του Πανεπιστημίου Sapienza της Ρώμης, Ρενάτο Γκουαρίνι, να αποσύρει την πρόσκληση που είχε στείλει στον Πάπα Βενέδικτο 16ο για να μιλήσει σε εκδήλωση του πανεπιστημίου με αφορμή την έναρξη του νέου ακαδημαϊκού έτους: «Στο όνομα της κοσμικότητας της επιστήμης και του πολιτισμού και με σεβασμό στο πανεπιστήμιό μας που είναι ανοιχτό σε δασκάλους και φοιτητές όλων των θρησκειών και όλων των ιδεολογιών, ελπίζουμε ότι η ασύμφορη εκδήλωση μπορεί ακόμα να ακυρωθεί», κατάληγε εκείνη η σύντομη έκκληση.
Στην Ιταλία στο πλαίσιο της «θεσμικής επιστήμης» δεν θα συναντήσεις σχεδόν ποτέ τις ακραίες και ευτράπελες περιπτώσεις που έχουν εκδηλωθεί εδώ και πολλά χρόνια στην χώρα μας, όπως για παράδειγμα στην Ένωση Ελλήνων Φυσικών (Ε.Ε.Φ.) κ.λπ. όπου η επιστήμη έχει καταντήσει η θεραπαινίδα θεολογικών δογμάτων και μυστικιστικών θεωρήσεων.
Ο Τζόρτζιο Παρίζι βραβεύτηκε «για την ανακάλυψη της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στην αταξία και των διακυμάνσεων στα φυσικά συστήματα, από τις ατομικές έως τις πλανητικές κλίμακες» και μοιράστηκε το φετινό βραβείο Νόμπελ με τον 90χρονο κλιματολόγο Αμερικανοϊάπωνα Σιουκούρο Μανάμπε (Syukuro Manabe) και τον επίσης κλιματολόγο 89χρονο γερμανό Κλάους Χάσελμαν (Klaus Hasselmann), οι οποίοι θα λάβουν το υπόλοιπο 50% του χρηματικού επάθλου, της Σουηδικής Ακαδημίας Επιστημών, για παλαιότερες μελέτες τους για τη «φυσική μοντελοποίηση του κλίματος της Γης, η οποία ποσοτικοποιεί τη μεταβλητότητά του και προβλέπει αξιόπιστα την υπερθέρμανση του πλανήτη».
Η αποσύνδεση ανάμεσα στα τεχνολογικά μέσα και τη γνώση κάνει την επιστήμη να μοιάζει ως ψευδό-μαγεία
Ο Τζόρτζιο Παρίζι κατά την διάρκεια των πρώτων εκδηλώσεις προς τιμή του για την κατάκτηση του Νόμπελ Φυσικής για το 2021, έδωσε μια σύντομη αλλά άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη (6/8/2021) στη δημοσιογράφο Elena Dusi της Ιταλικής εφημερίδας «La Repubblica» https://www.repubblica.it/cronaca/2021/10/06/news/intervista_al_nobel_giorgio_parisi_metto_ordine_nel_caos_ora_spero_che_il_mio_esempio_fermi_la_fuga_dei_giovani_-320991321/. Από τη συνέντευξη αυτή παραθέτω τις τελευταίες τέσσερις ερωτοπαντήσειςς:
● Οι αντιεμβολιαστές σάς ανησυχούν;
Μιλάμε για ένα μικρό ποσοστό ατόμων, το οποίο δεν θα υπερβεί το 10% με 15% του πληθυσμού, ωστόσο μας επιτρέπει να καταλάβουμε ότι υπάρχει ένα πρόβλημα. Πριν από έναν αιώνα σκεφτόμασταν ότι η επιστήμη θα βελτίωνε το μέλλον μας. Σήμερα, αυτή η εμπιστοσύνη δεν υπάρχει πια. Αμφιβάλλουμε για το ότι οι συνθήκες της ζωής μας μπορούν να βελτιωθούν στο μέλλον και, συνειδητά ή υποσυνείδητα, αποδίδουμε την ευθύνη γι’ αυτό στην επιστήμη. Βέβαια, είναι αλήθεια ότι η κατάστασή μας είναι ιδιαιτέρως κρίσιμη σε πολλά μέτωπα, όμως για να βγούμε από τη δυσμενή κατάσταση χρειαζόμαστε περισσότερη επιστήμη και όχι λιγότερη! Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για την κλιματική αλλαγή, η οποία απαιτεί πολύ μεγαλύτερες δεσμεύσεις και από την Ιταλία.
● Τι θα συμβεί αν μαραθεί η επιστήμη;
Ζούμε σε μια κοινωνία πλήρως βυθισμένη στην τεχνολογία, λησμονούμε όμως ότι όλη η τεχνολογία βασίζεται στην επιστήμη. Η αποστράγγιση της επιστήμης επιφέρει το και τον μαρασμό της τεχνολογίας ή αυτή θα είναι προνόμιο λίγων χωρών που εξακολουθούν να επενδύουν στην επιστημονική γνώση. Υπάρχει ένα βιβλίο του Marco D’Eramo το οποίο ονομάζεται «Ο σαμάνος με το ελικόπτερο». Περιγράφει έναν μάγο από την κεντρική Ασία ο οποίος ασκεί τη μαγεία, αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να χρησιμοποιεί το ελικόπτερο για να μετακινείται. Πιστεύω πως σήμερα υπάρχει μια αποσύνδεση ανάμεσα στα τεχνολογικά μέσα που χρησιμοποιούμε και τη γνώση που έχουμε. Αυτό κάνει την επιστήμη να μοιάζει ως μια ψευδό-μαγεία. Θυμίζει την κατάσταση των αρχαίων Ρωμαίων, οι οποίοι δανείστηκαν την αρχαία Ελληνική τεχνολογία χωρίς να αφομοιώσουν την επιστημονική τους κουλτούρα.
● Εσείς χρησιμοποιείται πολύ το Facebook; Δεν νομίζετε ότι και τα κοινωνικά μέσα έχουν το δικό τους μερίδιο ευθύνης;
Μου έχει προξενήσει μεγάλη εντύπωση ένα βιβλίο του Nater Silver, στατιστικολόγου των New York Times και δημιουργού πολλών προβλέψεων ακριβείας για τις αμερικανικές εκλογές. Διηγείται ότι οι θεωρίες του Λούθηρου αν δεν συνέπιπταν με την εφεύρεση της τυπογραφίας, δεν θα προξενούσαν ποτέ έναν τόσο μεγάλο θόρυβο. Επιπλέον, σήμερα βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου η πληροφορία ζει μια τεράστια περίοδο εξάπλωσης, χάρις στο διαδίκτυο. Όμως παραμένει αποσπασματική, σε χίλια κομμάτια και δημιουργεί περιορισμούς που καταλήγουν σε μεταξύ τους πολώσεις και συγκρούσεις. Για να επιλυθεί το ζήτημα θα πρέπει να μάθουμε να επιλέγουμε αξιόπιστες πηγές, να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο δημιουργείται η επιστημονική συναίνεση. Δεν είναι μια ατομική μελέτη ή η γνώμη ενός ειδικού που μετράει. Είναι αντιθέτως η ενσωμάτωση μιας σειράς αποδείξεων που η μία προστίθεται στην άλλη και έτσι δημιουργούν την συναίνεση.
● Επ’ ευκαιρίας της συναίνεσης. Ανάμεσα στις πολυάριθμες έρευνές σας υπάρχουν και τα σμήνη πτηνών. Προσπάθησα να καταλάβω ποιος οδηγεί την πορεία της ομάδας. Έχει σχέση με αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία;
Στο σμήνος δεν υπάρχει επικεφαλής που με την μπαγκέτα καθοδηγεί τους άλλους. Η αλληλεπίδραση ανάμεσα στα άτομα καθορίζει την πορεία της ομάδας. Αυτό πάντοτε μου προξενούσε εντύπωση γιατί αποδεικνύει ότι οι συλλογικές κινήσεις είναι το άθροισμα πολλών ατομικών ιστοριών. Παρατηρήσαμε ότι όταν ένας αριθμός ατόμων στο κέντρο αποφασίζει να αλλάξει πορεία, οι γείτονες το ακολουθούν. Εάν η αλλαγή πορείας εμπλέκει το 30-40% των πτηνών, όλο το σμήνος την ακολουθεί. Όμως υπάρχουν και αποτυχημένες προσπάθειες αλλαγής πορείας. Ενίοτε η ομάδα δεν ακολουθεί τα άτομα που παίρνουν την πρωτοβουλία. Όλο αυτό συμβαίνει ταχύτατα, σε λίγα δευτερόλεπτα, και είναι απρόβλεπτο.
Η ομιλία- μανιφέστο στο Ιταλικό Κοινοβούλιο για την κλιματική δικαιοσύνη
Ο Τζόρτζιο Παρίζι, λίγες μέρες μετά την ανακοίνωσης της απονομής τού φετινού βραβείου Νόμπελ, κλήθηκε να μιλήσει στην προπαρασκευαστική συνεδρίαση του Ιταλικού Κοινοβουλίου (8/10/2021) εν όψει της συνόδου κορυφής για την κλιματική αλλαγή COP26 που θα πραγματοποιηθεί στη Γλασκόβη από τις 31 Οκτωβρίου έως τις 12 Νοεμβρίου.
Εκφώνησε μια ομιλία, διάρκειας μικρότερης των δέκα λεπτών, για τα κρίσιμα ζητήματα της εποχής μας: από την ενέργεια και την επιστημονική έρευνα έως την κοινωνική δικαιοσύνη, την οικονομία, και την εκπαίδευση των νέων: https://www.youtube.com/watch?v=Oi6IWfRiwbg&ab_channel=andreamorano
Ο Ιταλός δημοσιογράφος Roberto Ciccarelli στην εφημερίδας της Αριστεράς «Il Μanifesto» με την οποία ο επιφανής επιστήμονας είχε συνεργαστεί στο παρελθόν, σωστά επεσήμανε ότι ομιλία αυτή «καταρρίπτει το τοτέμ του απολιθωμένου καπιταλισμού: το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ)».
Την ομιλία αυτή που αποτελεί ένα είδος μανιφέστου για την κλιματική δικαιοσύνη την μετέφρασα από τα Ιταλικά γιατί νομίζω ότι τα λόγια του καθηγητή Τζιόρτζιο Παρίζι περισσεύουν των πολλών ερμηνειών και αξίζουν την προσοχή όλων των αναγνωστών και ιδιαίτερα όσων εμπλέκονται με την εκπαίδευση:
Η ανθρωπότητα πρέπει να κάνει ουσιαστικές επιλογές. Πρέπει να καταπολεμήσει σθεναρά την κλιματική αλλαγή. Εδώ και πολλές δεκαετίες η επιστήμη μάς έχει προειδοποιήσει: η ανθρώπινη συμπεριφορά θέτει τις βάσεις για μια ιλιγγιώδη άνοδο της θερμοκρασίας στον πλανήτη μας. Δυστυχώς, οι δράσεις που αναλήφθηκαν από τις κυβερνήσεις δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων αυτής της πρόκλησης και τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά μέτρια.
Τα τελευταία χρόνια, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι ορατές από όλους. Οι πλημμύρες, οι τυφώνες, τα κύματα καύσωνα και οι καταστροφικές πυρκαγιές των οποίων είμαστε κατάπληκτοι θεατές, είναι μια πολύ δειλή εικόνα για το τι θα συμβεί στο μέλλον και σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα. Τώρα διαφαίνεται μια αντίδραση ίσως πιο αποφασιστική, αλλά χρειαζόμαστε πολύ πιο αποτελεσματικά μέτρα.
Από την εμπειρία του κορωνοϊού γνωρίζουμε ότι δεν είναι εύκολο να ληφθούν έγκαιρα κι αποτελεσματικά μέτρα. Συχνά τα μέτρα περιορισμού της πανδημίας ελήφθησαν αργά ή μονάχα σε μια στιγμή κατά την οποία δεν αναβαλλόντουσαν πλέον. Όλοι ξέρουμε ότι ο λιγόψυχος γιατρός που δεν τολμά να πάρει αποτελεσματικές αποφάσεις, επιδεινώνει την πληγή του ασθενή. Είναι χρέος σας να μην είσαστε λιγόψυχοι γιατροί. Έχετε ιστορικό καθήκον να βοηθήσετε την ανθρωπότητα ώστε να διαβεί έναν δρόμο γεμάτο κινδύνους. Είναι σαν να οδηγείς τη νύχτα: οι επιστήμες είναι οι προβολείς, αλλά η ευθύνη για να μη ξεστρατίσεις από το δρόμο ανήκει στον οδηγό, ο οποίος πρέπει επίσης να λάβει υπόψη ότι οι προβολείς είναι περιορισμένης κλίμακα.
Εξάλλου, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν τα πάντα. Είναι μια κοπιαστική εργασία κατά την διάρκεια της οποίας οι γνώσεις συσσωρεύονται η μία μετά την άλλη και οι θύλακες της αβεβαιότητας εξαφανίζονται σταδιακά. Η επιστήμη διατυπώνει τίμιες προβλέψεις, πάνω στις οποίες σχηματίζεται σιγά - σιγά και βαθμιαία η επιστημονική συναίνεση. Όταν το Ινστιτούτο Χημικών -Φυσικών Διαδικασιών (IPCF) προβλέπει ότι σε ένα ενδιάμεσο σενάριο μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου, η θερμοκρασία θα μπορούσε να αυξηθεί μεταξύ δύο και τρεισήμισι βαθμών, όντως αυτό είναι το εύρος που μπορούμε να εκτιμήσουμε με βάση τις τρέχουσες γνώσεις μας. Ωστόσο, πρέπει να είναι σαφές σε όλους ότι η ορθότητα των κλιματικών μοντέλων έχει επαληθευτεί συγκρίνοντας τις προβλέψεις αυτών των μοντέλων με το παρελθόν.
Αν η θερμοκρασία αυξηθείς πάνω από 2 βαθμούς εισερχόμαστε σε μια terra incognita όπου μπορεί να υπάρξουν και άλλα φαινόμενα που δεν έχουμε προβλέψει και τα οποία μπορούν να επιδεινώσουν πάρα πολύ την κατάσταση. Για παράδειγμα, οι τεράστιες δασικές πυρκαγιές, όπως αυτές του Αμαζονίου, μπορούν να εκπέμψουν καταστροφικές ποσότητες αερίων θερμοκηπίου. Αλλά πότε θα μπορούσε να συμβεί αυτό; Η αύξηση της θερμοκρασίας δεν ελέγχεται μόνο από άμεσες εκπομπές, αλλά μετριάζεται από πολλούς μηχανισμούς που θα μπορούσαν να πάψουν να λειτουργούν με την αύξηση της θερμοκρασίας. Ενώ για την κάτω των 2 βαθμών κλίμακα μπορούμε να είμαστε αρκετά σίγουροι, είναι πολύ πιο δύσκολο να κατανοήσουμε ποιο θα μπορούσε να είναι το χειρότερο σενάριο. Θα μπορούσε να είναι πάρα πολύ χειρότερο από ό,τι φανταζόμαστε.
Έχουμε απέναντί μας ένα τεράστιο πρόβλημα που χρειάζεται αποφασιστικές παρεμβάσεις, όχι μόνο για την αντιμετώπιση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά και για τις επενδύσεις στην επιστήμη. Πρέπει να είμαστε σε θέση να αναπτύξουμε νέες τεχνολογίες για τη διατήρηση της ενέργειας, μετατρέποντάς την επίσης σε καύσιμα, μη ρυπογόνες τεχνολογίες που θα βασίζονται σε ανανεώσιμες πηγές. Όχι μόνο πρέπει να σωθούμε από το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αλλά πρέπει να αποφύγουμε να πέσουμε στην τρομερή παγίδα της εξάντλησης των φυσικών πόρων. Η εξοικονόμηση ενέργειας είναι επίσης ένα κεφάλαιο που πρέπει να αντιμετωπιστεί με αποφασιστικότατα. Για παράδειγμα, όσο η εσωτερική θερμοκρασία των σπιτιών μας παραμένει σχεδόν σταθερή μεταξύ καλοκαιριού και χειμώνα, θα είναι δύσκολο να σταματήσουμε τις εκπομπές.
Ο επιτυχής αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής απαιτεί μια γιγαντιαία προσπάθεια εκ μέρους όλων, είναι μια δράση κολοσσιαίου κόστους, όχι μόνο οικονομικού αλλά και κοινωνικού, με αλλαγές που θα επιφέρουν επιπτώσεις στη ζωή μας. Η πολιτική πρέπει να διασφαλίσει ότι αυτό το κόστος θα γίνει αποδεκτό από όλους. Όσοι έχουν χρησιμοποιήσει περισσότερο πόρους πρέπει να συνεισφέρουν αναλογικά προκειμένου να επηρεαστεί όσο το δυνατόν λιγότερο το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Το κόστος πρέπει να κατανεμηθεί δίκαια και αλληλέγγυα σε όλες τις χώρες. Οι χώρες που επί του παρόντος επιδρούν περισσότερο στους πόρους του πλανήτη πρέπει να καταβάλουν τις μεγαλύτερες προσπάθειες.
Επιτρέψτε μου να προσθέσω μια σκέψη οικονομικής φύσεως. Το ΑΕΠ της κάθε μιας χώρας αποτελεί τη βάση των πολιτικών αποφάσεων και η αποστολή των κυβερνήσεων φαίνεται να είναι η αύξηση του ΑΕΠ στο μέτρο του δυνατού. Ωστόσο ο στόχος αυτός βρίσκεται σε βαθιά αντίθεση με τη συγκράτηση της κλιματικής αλλαγής. Θα ήθελα να υιοθετήσω τα λίγα λόγια που είπε ο Ρόμπερτ Κέννεντυ, στις 18 Μαρτίου 1968, σε μια πόλη του Κάνσας. «Το ΑΕΠ περιλαμβάνει την ατμοσφαιρική ρύπανση και τη διαφήμιση τσιγάρων και τα ασθενοφόρα που καθαρίζουν το μακελειό στους αυτοκινητόδρομους μας. Περιλαμβάνει επίσης τις ειδικές κλειδαριές για τις πόρτες μας και τις φυλακές για τα άτομα που τις σπάνε. Περιλαμβάνει την καταστροφή των σεκογιών και την απώλεια του φυσικού μας θαύματος ως αποτέλεσμα της χαοτικής ανάπτυξης. Με λίγα λόγια, μετρά τα πάντα, εκτός από αυτά που κάνουν τη ζωή να αξίζει να τη ζεις. Και μπορεί να μας πει τα πάντα για την Αμερική εκτός από το γιατί είμαστε περήφανοι που είμαστε Αμερικανοί». Και έτσι είναι σε ολόκληρο τον κόσμο.
Σήμερα το ΑΕΠ, όπως ακούσαμε πριν από 53 χρόνια, δεν είναι ένα καλό μέτρο της οικονομίας. Αποτυπώνει την ποσότητα αλλά όχι την ποιότητα της ανάπτυξης. Έχουν προταθεί διαφορετικοί δείκτες, συμπεριλαμβανομένου του δείκτη βιώσιμης ανάπτυξης και του δείκτη βιώσιμης οικονομικής ευημερίας. Εάν το ΑΕΠ παραμείνει στο επίκεντρο της προσοχής όπως σήμερα, το μέλλον μας θα είναι πολύ θλιβερό. Όλοι όσοι σχεδιάζουν το μέλλον μας πρέπει να χρησιμοποιήσουν έναν δείκτη που να λαμβάνει υπόψη άλλες πτυχές πέρα από το ΑΕΠ.
Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι ένα εγχείρημα που θα απασχολήσει την ανθρωπότητα για πολλά χρόνια και οι νέες γενιές θα έχουν θεμελιώδη ρόλο. Η εκπαίδευση είναι ένα κρίσιμο ζήτημα. Οι νέοι πρέπει να είναι σε θέση να κατανοήσουν τη γενική κατάσταση και να διαμορφώσουν τις δικές τους ιδέες και πρέπει να εισακουστούν. Πρέπει να δώσουμε στα παιδιά μια επιστημονική εκπαίδευση ξεκινώντας από το νηπιαγωγείο, αλλά πρώτα πρέπει να μάθουν την επιστημονική μέθοδο, για να συναγάγουν από τη δική τους εμπειρία.
Η επιστημονική εκπαίδευση είναι μια φυσική διαδικασία και δεν αποκτάται ακούγοντας λόγια, αλλά διαμέσου εμπειριών για το περιβάλλον με τέτοιο τρόπο ώστε να καταλήξουμε σε ένα σαφές όραμα που είναι απαραίτητο για την κατανόηση και την κατεύθυνση του μέλλοντος της ανθρώπινης κοινωνίας. Αλλά συχνά δεν διδάσκεται με αυτόν τον τρόπο. Το μέλλον ανήκει στους νέους, οι οποίοι πρέπει να έχουν όλα τα εργαλεία που θα τους επιτρέψουν να προσανατολιστούν σε αυτόν τον πολύπλοκο κόσμο. Έτσι, όπως βλέπετε μόλις έθιξα πολλά θέματα. Ενέργεια, επιστημονική έρευνα, κοινωνική δικαιοσύνη, οικονομία, εκπαίδευση των νέων. Η αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων και η επίλυσή τους είναι καθήκον σας, με τη συμβολή όλων, ειδικά των νέων.
*Καθηγητής στην ιδιωτική εκπαίδευση
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 14/12
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
