Περιβαλλοντική εκπαίδευση για αναμόρφωση του σχολείου

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση (Π.Ε.) εδώ και αρκετά χρόνια διαμορφώνει το σχήμα της σε μια κρίσιμη συγκυρία για σημαντικούς λόγους. Οφείλω να επισημάνω από την αρχή ότι δεν είναι μικρός ο ρόλος της – όπως θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος λαμβάνοντας τη διαφορά κλίμακας μεταξύ αυτής και του παγκόσμιου οικολογικού ζητήματος -, αρκεί να σκεφτούμε το εξής απλό επιχείρημα. Αν σε όλη την ανθρωπότητα η Π.Ε. έχει καθολική εφαρμογή στα εκπαιδευτικά συστήματα, ποια θα ήταν η πολιτική συμπεριφορά των πολιτών και τι επίδραση θα είχε στις γενικότερες εξελίξεις;

Τα οικολογικά προβλήματα παίρνουν μεγαλύτερη διάσταση και πλέον μιλάμε για κλιματική αλλαγή στον πλανήτη μας – μια αλλαγή οι επιπτώσεις της οποίας δεν είναι απόλυτα προσεγγίσιμες με επιστημονική ακρίβεια αλλά είναι βέβαιο ότι θα επηρεάσουν αρνητικά πολλά μέρη της Γης.

Η περιβαλλοντική εκπαίδευση διαμορφώνει μια πολιτική κουλτούρα για έναν πολίτη, που θα αμφισβητεί, θα διεκδικεί και θα δημιουργεί – για έναν πολίτη, που θέλει να γίνει μέρος του Κόσμου και της ομορφιάς του με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου. Καλλιεργεί το Προμηθεϊκό είδωλο της γνώσης, που απελευθερώνει τον άνθρωπο και προάγει τους κοινωνικούς δεσμούς και την κοινωνική δράση. Επιχειρεί μια συνολική αναμόρφωση της σχολικής πράξης σε συνάρτηση με τα οικολογικά προτάγματα της εποχής, με τα “σημάδια του μέλλοντος”.

Η Π.Ε. συναπτόμενη με τις μεγάλες προκλήσεις της ανθρωπότητας – της πράσινης ενέργειας, της αειφορίας, της βιώσιμης ανάπτυξης – προσβλέπει ουσιαστικά στην ιδεολογική αμφισβήτηση του σημερινού καπιταλιστικού, παραγωγικού μοντέλου αλλά και του διαχωρισμού της παγκόσμιας κοινότητας σε “φωτεινό” και σε “σκοτεινό” μέρος. Συναντάται με τα μεγάλα ρεύματα του ανθρώπινου στοχασμού αναζητώντας νέες πιο ευοίωνες κοσμοθεωρίες, νέες πηγές ορθολογισμού και διαφωτισμού.

Ο Πωλ Βαλερύ στο περίφημο δοκίμιό του “η κρίση του πνεύματος”, στο οποίο αναφέρεται στις παρακμιακές αποφυάδες του σύγχρονου πολιτισμού, λέει ανάμεσα στα άλλα πολύ σημαντικά, κάτι που έχει σχέση με το θέμα μας. Ισχυρίζεται, λοιπόν ο Βαλερύ ότι “η σκέψη μας προχωρεί μόνο με ακρότητες αλλά υφίσταται μόνο με το μέτρο”. Και η Π.Ε. πράγματι λειτουργεί με αυτό τον τρόπο. Προχωρά με καινοτομικές αντιλήψεις και πρακτικές αλλά επιδιώκει το μέτρο στην πρακτική της. Αναζητεί μια αισθητική και ηθική σύλληψη της πραγματικότητας, προάγει ένα ουμανιστικό αξιακό σύστημα.

Προφανώς υπάρχει σχετικότητα στη δυναμική του πεδίου παρέμβασής της, ιδιαίτερα όταν έχει …απέναντί της τον νεοφιλελευθερισμό της αγοράς, το διαρκώς αυτονομούμενο τεχνολογικό κοσμοείδωλο και τα κυρίαρχα πολιτισμικά μοντέλα της άνισης ανάπτυξης, των κοινωνικών ανισοτήτων και της περιθωριοποίησης.

Αλλά υπάρχουν δύο βασικά στοιχεία που υπερβαίνουν αυτή τη δυσκολία.

1. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα είναι πλέον μια απτή πραγματικότητα είτε με μεγάλη συχνότητα (τυφώνες, καταστροφικές βροχοπτώσεις κλπ) είτε με μόνιμη παρουσία (επέκταση της ερημοποίησης, σταθερό λιώσιμο των πολικών πάγων κλπ).
2. Η μικρή παρέμβαση – και στο κοινωνικό και στο φυσικό περιβάλλον – όταν γίνεται από πάρα πολλούς ανθρώπους, όταν παίρνει τη μορφή κινήματος, έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Ως εκ τούτου η διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης σε ευρέα κοινωνικά στρώματα ανατρέπει πολλά οχυρά, που φαίνονται απόρθητα.

Η Π.Ε. μπορεί να προκαλέσει ρηγματώσεις σε αυτό το συμπαγές εποικοδόμημα του εμποροκρατισμού. Μπορεί να διαμορφώσει συνειδήσεις στα παιδικά όνειρα και στις εφηβικές αναζητήσεις σμιλεύοντας μια άρτια Μορφή του πολίτη, ενός πολίτη που θα διεκδικεί το μέλλον του αλλά και των επόμενων γενιών, που θα αναδεικνύει στάσεις και συμπεριφορές, δράσεις και πρακτικές για την προστασία του “κοινού μας σπιτιού”.