Το σχέδιο νόμου με τίτλο «εκσυγχρονισμός της ιδιωτικής εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις» του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων που μετά τη δημόσια διαβούλευση μίας εβδομάδας (9 - 16 Ιουλίου 2020) αναμένεται να κατατεθεί στη Βουλή εντός της εβδομάδα προς ψήφιση από την Ολομέλεια στα τέλη Ιουλίου, προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις στους εργαζόμενους της ιδιωτικής και δημόσιας εκπαίδευσης, γενικότερα στον κόσμο της εργασίας και σχεδόν στο σύνολο των πολιτικών κόμματων. Παράλληλα τίθενται ερωτήματα ανάμεσα στους εργαζόμενους που αφορούν τις δυνατότητες αποτελεσματικότητας ενός παρωχημένου μοντέλου συνδικαλιστικής συνδιαχείρισης απέναντι στα κολοσσιαία ζητήματα όξυνσης της ταξικής πάλης που επιβάλει η λαίλαπα του νεοφιλελευθερισμού.
Από την άλλη πλευρά, η εργοδοτική ένωση «Σύνδεσμος Ιδιωτικών Σχολείων» υποδέχθηκε το νομοσχέδιο σαν να το γνώριζε από καιρό ή καλύτερα σαν να το έγραψε η ίδια. Πολλοί ισχυρίζονται ότι το υπουργείο νομοθετεί με εντολή των σχολαρχών αφού ιδιωτικά σχολεία βρίσκονται στον κατάλογο των οικονομικών χορηγών του κυβερνητικού κόμματος (βλ. «Ιδιωτικά σχολεία, χρηματοδότες της Νέας Δημοκρατίας!», Εφημερίδα των Συντακτών, 9/07/2020). Μια πράξη ενδεχομένως νόμιμη, αλλά ηθικά επιλήψιμη δεδομένου ότι τα ιδιωτικά σχολεία χορηγούν τίτλους ισότιμους των δημοσίων. Διαπιστώνεται επίσης ότι οι ακραίες νεοφιλελεύθερες τοποθετήσεις της ηγεσία της σχετικά ολιγομελούς επιχειρηματικής συντεχνίας των «σχολαρχών» ταυτίζονται με τις απόψεις της σημερινής ηγεσίας του υπουργείου.
«Είναι προφανές ότι από την ψήφιση του νομοσχεδίου για την ιδιωτική εκπαίδευση δεν ευνοείται το δημόσιο συμφέρον, η κοινωνία, οι μαθητές ή οι εργαζόμενοι, αλλά μόνο οι ιδιοκτήτες των ιδιωτικών σχολείων. Φοβούμαστε, ωστόσο, ότι η εξυπηρέτηση των εργοδοτικών αιτημάτων δεν αποτελεί τη μοναδική στόχευση του σχεδίου νόμου. Η πρωτοβουλία της Υπουργού Παιδείας ενδέχεται να αποτελεί «λαγό» για ανάλογες δυσμενείς ρυθμίσεις σε ολόκληρο τον χώρο της εκπαίδευσης με στόχο να υποβαθμιστεί το δημόσιο σχολείο και ο ρόλος του εκπαιδευτικού σε αυτό», τονίζει (17/07/2010) η Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος (ΔΟΕ).
Εγκώμιο στην ιδιωτική πρωτοβουλία
Το υπουργείο Παιδείας καταργεί ισχύουσες διατάξεις για τις οποίες αγωνίστηκε το εκπαιδευτικό κίνημα. Με την υπαγωγή των εργασιακών σχέσεων των ιδιωτικών εκπαιδευτικών στο υπουργείο Εργασίας και στην κοινή εργατική νομοθεσία (άρ. 10) αίρεται η διασφάλιση και ο έλεγχός των όρων εργασίας. Επιπλέον (αρ. 9) νομιμοποιούνται οι βλαπτικές μεταβολές στις συμβάσεις εργασίας τους.
Η αποδόμηση των εργασιακών σχέσεων των εκπαιδευτικών, επιφέρουν ανεξέλεγκτες απολύσεις, ακύρωση της αυτονομίας του εκπαιδευτικού και πλήρη εξάρτηση του από τον επιχειρηματία - οι απολύσεις με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (ν. 4472/2017) η οποία θα καταργηθεί ήταν ελεύθερες και τις αποφάσιζε το Συμβούλιο των τριών πρωτοδικών. Καταστρατηγούνται οι ελάχιστες προϋποθέσεις για μια αξιοπρεπή εκπαιδευτική διαδικασία. Μεγεθύνονται τα φαινόμενα των πλασματικών βαθμολογήσεων. Τίθεται υπό αμφισβήτηση η ισοδυναμία των απολυτήριων τίτλων των ιδιωτικών σχολείων με εκείνους των δημοσίων.
Δεν πάνε πολλά χρόνια αφότου μέρος της ελίτ της «αριστείας», αγοράζοντας τις λύσεις για τις εξετάσεις για τις εξετάσεις του Διεθνούς Απολυτηρίου (International Baccalaureate Diploma) που οργάνωναν 11 μόλις μεγάλα ιδιωτικά σχολεία, εκμαύλιζε τους γόνους της και τους καθιστούσε απατεώνες που θα μπορούσαν με αγορασμένες λύσεις να φοιτήσουν σε επιλεγμένα Πανεπιστήμια του Εξωτερικού χωρίς να δώσουν πανελλαδικές εξετάσεις. «Γύρω από τα προγράμματα αυτά στήνεται “χορός εκατομμυρίων”, καθώς υπολογίζεται ότι τα ποσά που διαρρέουν στην ιδιωτική εκπαίδευση ξεπερνούν τα 9 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο» έγγραφε το ΒΗΜΑ τον Ιούλιο του 2009.
Δεν πάει καιρός που γόνος της πολιτικής ελίτ της χώρας, πρώην πρωθυπουργού και υπέρμαχου της «αριστείας», συλλήφθηκε να αντιγράφει με αποτέλεσμα να απολυθεί η εκπαιδευτικός!
Σύμφωνα με την κ. υπουργό όποιος «αναλαμβάνει μια ιδιωτική πρωτοβουλία είτε είναι σε νοσοκομείο, είτε είναι σε σχολείο, είτε σε ΜΜΕ να διαχειριστεί το προσωπικό του όπως νομίζει ότι αυτό εξυπηρετεί καλύτερα τους σκοπούς της συγκεκριμένης ιδιωτικής πρωτοβουλίας» (συνέντευξη σε ραδιοφωνικό σταθμό, 17/07/2020).
Φαίνεται για ορισμένους ότι οι σκοποί των εκπαιδευτηρίων που εκδίδουν ισότιμους με την υποχρεωτική δημόσια εκπαίδευση, δε θα πρέπει να καθορίζονται από Σύνταγμα της χώρας και την εκπαιδευτική κοινότητα αλλά κυρίως την «θεοποιημένη» ιδιωτική πρωτοβουλία και τις μπίζνες. Είναι τραγικό να ταυτίζονται εκπαιδευτικές μονάδες, λόγου χάρη, με το ΣΚΑΙ και τους κλινικάρχες.
«Το νομοσχέδιο ενσαρκώνει την πολιτική επιλογή μας να απελευθερώσουμε το ιδιωτικό σχολείο από τον ασφυκτικό κρατικό εναγκαλισμό, την υπερ-ρύθμιση και τον περιορισμό των δυνατοτήτων του» δήλωσε στην Καθημερινή (19/07/2020) η υπουργός Παιδείας.
Στο «απελευθερωμένο» ιδιωτικό σχολείο και στην «νέα σελίδα για τα ιδιωτικά σχολεία» (τίτλος του άρθρου που περιέχει την παραπάνω δήλωση) ο κάθε επιχειρηματίας θα δύναται να αξιολογεί τον εργαζόμενο όχι μόνο με βάση τα κριτήρια των δημόσιων σχολείων αλλά με «εφαρμογή πρόσθετων κριτηρίων» δικής του επινόησης (αρ. 2) και εάν είναι και απόφοιτος καθηγητικής σχολής τότε το χειρότερο για τις εκπαιδευτικές διαδικασίες. θα μπορεί να ελέγχει και να χειραγωγεί το σύλλογο των διδασκόντων: «Ο ιδιοκτήτης και κάθε μέλος, εταίρος ή μέτοχος του ιδιοκτήτη, αν ο ιδιοκτήτης είναι νομικό πρόσωπο, μπορεί να παρίσταται σε οποιαδήποτε συνεδρίαση του συλλόγου των διδασκόντων, εφόσον είναι εκπαιδευτικός» (αρ. 5).
Πως μπορεί κάποιος στα σοβαρά να υποστηρίξει ότι το υπουργείο Παιδείας θα εξακολουθεί να ασκεί «εποπτεία πάνω σ’ αυτά καθώς και την υπηρεσιακή κατάσταση το διδακτικού προσωπικούς τους» (Σ.) όταν υπάγονται οι εργασιακές σχέσεις των εκπαιδευτικών στην κοινή νομοθεσία και ετοιμάζεται η υπέρβαση των ισχυόντων στη δημόσια εκπαίδευση;
Ιδιωτικές μονάδες εκπαίδευσης all inclusive
Το νομοσχέδιο περιέχει καινοφανείς και ακραίες κοινωνικές διακρίσεις έναντι των ισχυουσών θεσμικών προβλέψεων για τα δημόσια σχολεία. Για παράδειγμα, «στο πλαίσιο του υποχρεωτικού ή του διευρυμένου ωρολογίου προγράμματός τους, τα ιδιωτικά σχολεία μπορούν να διδάσκουν παράλληλα περισσότερες ξένες γλώσσες και να επιλέγουν ποιες και πόσες ξένες γλώσσες θα διδάσκονται, επιπλέον των ξένων γλωσσών που προβλέπονται στο ωρολόγιο πρόγραμμα του δημόσιου σχολείου» (αρ. 3). Με κυβερνητική παρέμβαση θεσμοθετείται ως μεταβιβαστής ποσοτικής γνώσης ο ιδιώτης επιχειρηματίας, το χρήμα του «πελάτη» και υποβιβάζεται ο όποιος κοινωνικός χαρακτήρας του σχολείου.
Είναι τραγικό το γεγονός ότι το διευρυμένου εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα διδασκαλίας του ιδιωτικού σχολείου, καθ’ υπέρβαση των ωραρίων των καθηγητών στη δημόσια εκπαίδευσης, ορίζεται στις 40 ώρες εβδομαδιαίως (αρ. 4.α) «για κάθε τάξη κάθε σχολικής βαθμίδας» . Το τραγικότερο όλων είναι ότι αυτές και άλλες Αντιεκπαιδευτικές «ρυθμίσεις» δουλοπαροικίας, κατά τη διάρκεια της παρουσίασης του νομοσχεδίου (9/07/2020), εμφανίστηκαν ως «νέες ευκαιρίες απασχόλησης των εκπαιδευτικών, με δυνατότητα αύξησης του εισοδήματός τους» [https://www.minedu.gov.gr/news/45719-09-07-20-eksygxronizoume-ti-leitourgia-ton-idiotikon-sxoleion-xtizoume-mia-nea-sxesi-apo-ton-asfyktiko-elegxo-stin-epopteia-apo-tin-amfisvitisi-stin-empistosyni ]
Τα ιδιωτικά σχολεία μετά το πέρας του ωρολογίου προγράμματος, υποχρεωτικού και διευρυμένου, μπορούν να προσφέρουν έξτρα πολλαπλές κερδοσκοπικές υπηρεσίες. Η σχετική προτεινόμενη ρύθμιση δεν είναι καινούργια, όπως παρουσιάστηκε. Όμως η ισχύουσα ρύθμιση προβλέπει ότι «στην οικεία Διεύθυνση Εκπαίδευσης δηλώνεται κάθε είδους πρόσθετη εκπαιδευτική δραστηριότητα πέραν του ωρολογίου προγράμματος, μαζί με τον αριθμό των τμημάτων, των μαθητών και των διδασκόντων» (ν. 4415/2016 και 4472/2017). Με την κατάργησή της δεν ενθαρρύνονται ενδεχόμενες πρακτικές αφορολόγητων συναλλαγών, απόκρυψης εισοδημάτων και «μαύρης» εργασίας;
Σύμφωνα με την «αιτιολογική έκθεση» του νομοσχεδίου «η απασχόληση των εργαζομένων στις περιπτώσεις αυτές είναι νόμιμη και αμείβεται σύμφωνα με τις κοινές διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας, τηρουμένων και των διατάξεων περί χρονικών ορίων εργασίας είναι νόμιμη και αμείβεται σύμφωνα με τις κοινές διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας, τηρουμένων και των διατάξεων περί χρονικών ορίων εργασίας». Προκύπτει ότι οι εκπαιδευτικοί για τις παραπάνω πρόσθετες δραστηριότητες (μπορεί να είναι και οι εκπαιδευτικοί του υποχρεωτικού και διευρυμένου προγράμματος) θα αμείβονται με το σημερινό κατώτερο μικτό ωρομίσθιο των 3,9 ευρώ της κοινής εργατικής νομοθεσίας ή στην καλύτερη περίπτωση με το ευτελές σημερινό κατώτερο μικτό ωρομίσθιο των 7,43 ευρώ των φροντιστηρίων και κέντρων ξένων γλωσσών
Το αρ. 6 επιτρέπει στα σχολεία να μετατρέπονται σε ξενώνες για νέους έως 25 ετών καθώς και των συνοδών τους!
Στις ίδιες λοιπόν κτιριακές δομές της, στα κατά το Σύνταγμα «εκπαιδευτήρια που δεν ανήκουν στο Κράτος» θα ομογενοποιούνται, θα εναλλάσσονται και θα συγχρονίζονται διάφορες υπηρεσίες και ξενώνες, με μαζί δραστηριότητες της λεγόμενης παραπαιδείας. Οι επιχειρηματίες, έχοντας εξασφαλίσει ένα εξαρτημένο, χειραγωγούμενο και φτηνό προσωπικό, θα έχουν τη δυνατότητα να προχωρούν σε συμπράξεις με μεγάλους οργανισμούς της λεγόμενης παραπαιδείας (φροντιστήρια μέσης εκπαίδευσης και κέντρα ξέων γλωσσών κ.λπ.), καμπάνιες πρόσφορών «πακέτων» έναντι άλλων παρακείμενων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε φροντιστηριακές και άλλες υπηρεσίας και φυσικά θα παρέχουν «τίτλους αριστείας» και βραβεία με την οκά.
Αντιμαχόμενα εργοδοτικά συμφέροντα ενάντια στους εκπαιδευτικούς
Η παρ. 6 του άρ. 3 του νομοσχεδίου επαναφέρει διάταξη του «Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013−2016», ν. 4093/2012, της Τρόικας: «Επιτρέπεται η συστέγαση των ιδιωτικών σχολείων με άλλα ιδιωτικά σχολεία, ξένα σχολεία, κέντρα δια βίου μάθησης, κέντρα ξένων γλωσσών, φροντιστήρια, καθώς και με άλλους φορείς».
Η εργοδοτική ένωση Πανελλήνιος Σύνδεσμος Ιδιοκτητών Κέντρων Ξένων Γλωσσών- Europalso, που όπως καταγγέλλουν οι εργαζόμενοι, με δόλιες και αντιδημοκρατικές πρακτικές, επιβάλλοντας μειώσεις στις αποδοχές των καθηγητών ξένων γλωσσών έως 90%, κοστολόγησε την εργασία των καθηγητών προς 3,52 ευρώ μικτά ανά ώρα διδασκαλίας (!) - η κατάσταση ανατράπηκε μερικώς με το νόμο 4415/2016 – και έκτοτε αρνείται να υπογράψει με τα εργατικά σωματεία της ιδιωτική εκπαίδευση αξιοπρεπή συλλογική σύμβαση εργασίας, διαμαρτύρεται μόνο για τη διάταξη της συστέγασης των ιδιωτικών σχολείων με υπηρεσίας κέντρων ξένων γλωσσών.
Απευθυνόμενη στην κ. υπουργό υποστηρίζει τα εξής: «Για μια ακόμη φορά διαπιστώνουμε ότι όχι μόνο αγνοείτε παντελώς τον Κλάδο μας αλλά επιπλέον προωθείτε διατάξεις που αποβαίνουν καταστροφικές για τα Κέντρα Ξένων Γλωσσών (…) Θα θέλαμε να γνωρίζετε ότι εφόσον επιτρέψετε τη συλλειτουργία των ιδιωτικών σχολείων με τα ΚΞΓ, συνειδητά καταδικάζετε το Κλάδο μας σε αφανισμό και στέλνετε τους ιδιοκτήτες Κέντρων Ξένων Γλωσσών στην ανεργία».
Οι δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενοι των κέντρων ξένων γλωσσών και των φροντιστηρίων ΜΕ και άλλων δομών βιώνοντας εδώ και πολλά χρόνια τις αντιδημοκρατικές πρακτικές των εργοδοτικών ενώσεων που πλειοδοτούν στον ευτελισμό της εργασίας και βλέποντας το ένα αντεργατικό νομοσχέδιο να διαδέχεται το άλλο, ανησυχούν ιδιαίτερα όχι μόνο για το δικό τους επαγγελματικό μέλλον αλλά και την αγοραία μορφής που λαμβάνει η εκπαίδευσης στη χώρα μας.
Ερευνητικά στοιχεία
● Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Δελτίο Τύπου Έρευνες Πρωτοβάθμιας (Νηπιαγωγεία και Δημοτικά, λήξης σχολικού έτους 2017/2018), το ακαδημαϊκό έτος 2017/2018, λειτούργησαν σε όλη τη χώρα 5.644 νηπιαγωγεία, με 151.225 νήπια και με 14.726 άτομο διδακτικό προσωπικό. Στα 5.006 (88,7%) δημόσια Νηπιαγωγεία εγγράφτηκαν 136.308 (90,14%) νήπια, εργάστηκαν 13.754 (93,4%) άτομα ως διδακτικό προσωπικό, ενώ στα 638 (11,3%) ιδιωτικά Νηπιαγωγεία γράφτηκαν 14.917 (9,86%) νήπια και εργάστηκαν 972 (6,6%) ως διδακτικό προσωπικό.
Πριν συνεχίσουμε πρέπει να σημειωθεί ότι η αναφορά στο διδακτικό προσωπικά αφορά εργαζόμενους πλήρους και μερικής απασχόλησης.
Ο αριθμός των Δημοτικών σε όλη τη χώρα το ακαδημαϊκό έτος 2017/2018, ήταν 4.486, με 639.037 εγγεγραμμένους μαθητές και με 68.980 άτομα διδακτικό προσωπικό. Στα 4.324 (96,4%) δημόσια Δημοτικά γράφτηκαν 601.601 (94,1%) μαθητές, με 65.427 (94,85%) άτομα διδακτικό προσωπικό, ενώ στα 162 (3,6%) ιδιωτικά Δημοτικά γράφτηκαν 37.436 (5,9%) μαθητές, με 3.553 (5,15%) άτομα διδακτικό προσωπικό.
● Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Δελτίο Τύπου Έρευνες Δευτεροβάθμιας Γενικής Εκπαίδευσης (Γυμνάσια και Λύκεια , λήξης σχολικού έτους 2017/2018), το ακαδημαϊκό έτος 2017/2018, λειτούργησαν συνολικά 1.823 Γυμνάσια, με 312.604 εγγεγραμμένους μαθητές και 99.997 αποφοιτήσαντες και με 38.706 άτομα διδακτικό προσωπικό. Τα 1.724 (94,6%) δημόσια Γυμνάσια συγκέντρωσαν 297.293 (95,1%) εγγεγραμμένους μαθητές και 95.130 (95,1%) αποφοιτήσαντες, με 36.415 (94,1%) άτομα διδακτικό προσωπικό, ενώ τα 99 (5,4%) ιδιωτικά Γυμνάσια είχαν 15.311 (4,9%) εγγεγραμμένους μαθητές, 4.867 (4,9%) αποφοιτήσαντες και 2.291 (5,9%) άτομα διδακτικό προσωπικό.
Στο συνολικό αριθμός των 1.345 Λυκείων της χώρας, το ακαδημαϊκό έτος 2017/2018, εγγράφτηκαν 245.811 μαθητές και αποφοίτησαν 79.887, με 23.970 άτομα διδακτικό προσωπικό. Στα 1.253 (93,1) δημόσια Λύκεια εγγράφτηκαν 231.610 (94,2%) μαθητές, αποφοίτησαν 75.371 (94,35%) και εργάστηκαν 22.085 (92,1%) άτομα ως διδακτικό προσωπικό, ενώ στα 93 (6,9%) ιδιωτικά Λύκεια εγγράφτηκαν 14.201 (5,8%) μαθητές, αποφοίτησαν 4.516 (5,63%) και εργάστηκαν 1.885 (7,9%) εκπαιδευτικοί.
● Επιπλέον για το 2017/2018, στα 7 Εκκλησιαστικά Γυμνάσια εγγράφτηκαν 217 μαθητές και αποφοίτησαν 70, ενώ στα 10 Ενιαία Εκκλησιαστικά Λύκεια εγγράφτηκαν 525 μαθητές και αποφοίτησαν 167. Στα Εκκλησιάστηκα Γυμνάσια και Λύκεια εργάστηκαν 178 εκπαιδευτικοί. Στα 91 Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (11 ημερήσια και 80 απογεματινά) εργάστηκαν 524 εκπαιδευτικοί και εγγράφτηκαν 5.432 μαθητές.
Στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια παρατηρήθηκε πτώση των εγγραφών στα ιδιωτικά σχολεία. Οι εγγραφές, με εξαίρεση τα νηπιαγωγεία, βρίσκονται σε ποσοστό κάτω από το 6% του συνόλου των μαθητών της χώρας. Τα ποσοστό εγγραφών με βάση την ανάλυση των ερευνητικών στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ είναι υψηλότερο στο νηπιαγωγείο, και βαίνουν σημαντικά μειούμενα από το Δημοτικό ως και το Λύκειο. Αντίστοιχη μείωση παρουσιάζει και ο αριθμός των ιδιωτικών σχολικών μονάδων ανά εκπαιδευτική βαθμίδας: 638 Νηπιαγωγεία, 162 Δημοτικά, 99 Γυμνάσια και 93 Λύκεια σε ολόκληρη τη χώρα. Δεδομένου ότι υπάρχουν σχολικές μονάδες που συνδυάζουν υπηρεσίες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης καταλαβαίνει κανείς ότι είναι εξίσου περιορισμένος ο αριθμός των επιχειρηματιών. Ο συνολικός αριθμός του διδακτικού προσωπικού όλων των τύπων των συμβάσεων και διδακτικών ωραρίων γα το έτος 2017/2018 ήταν 8.701: 1.885 στα Λύκεια, 2.291 στα Γυμνάσια, 3.553 στα Δημοτικά και 972 στα Νηπιαγωγεία.
Σύμφωνα δε με τα επικαιροποιημένο κατάλογο (05-05-2020) του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων (https://www.minedu.gov.gr/idiwtikh-ekpaideysh/idiwtika-sxoleia), ο αριθμός των ενεργών Νηπιαγωγείων σε ολόκληρη τη χώρα είναι 778, των Δημοτικών 153, των Γυμνασίων 90 και των Λυκείων 83.
Ο «εκσυγχρονισμός της ιδιωτικής εκπαίδευσης» θα εφαρμοστεί σε ένα πεδίο όπου, σύμφωνα με άλλα δημοσιευμένα στοιχεία του 2018 (http://www.data.gov.gr/dataset/statistika-ekpaideytikwn-idiwtikwn-sxoleiwn-2019), εμφανίζονται να εργάζονται μόλις 5.697 εκπαιδευτικοί με διαφορετικά είδη συμβάσεων, πλήρους απασχόλησης ή μειωμένου ωραρίου, εκ των οποίων 2.433 στην Α/θμια και 3.254 στην Β/θμια εκπαίδευση.
Από τα παρωχημένα «εκπαιδευτικά καταστήματα» στα μοντέρνα «εκπαιδευτικά σουπερμάρκετ»
Είναι γνωστό ότι το ισχύον Σύνταγμα της χώρας ορίζει τις ιδιωτικές δομές «τυπικής εκπαίδευσης» ως «εκπαιδευτήρια που δεν ανήκουν στο κράτος» και με βάση την συνδυαστική διάταξη «η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Κράτους», τους αφαιρεί τον ιδιωτικό χαρακτήρα της οικονομικής επιχείρησης. Ωστόσο, η Κυβέρνηση, ανατρέχοντας στο Σύνταγμα του 1844 που είχε προσδιορίσει τα ιδιωτικά σχολεία ως «εκπαιδευτικά καταστήματα», παρεμβαίνει και τα διογκώνει τεχνηέντως σε «εκπαιδευτικά σουπερμάρκετ».
Οι επιχειρηματίες της «τυπικής» ιδιωτικής εκπαίδευσης, ενσωματώνοντας μορφές της «άτυπης» εκπαίδευσης και παραπαιδείας, και διαθέτοντας τα απαραίτητα κεφάλαια και τις κτιριακές υποδομές για τη θεμελίωση των «εκπαιδευτικών σουπερμάρκετ», θα έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόσουν οικονομίες κλίμακας και στρατηγικών μάρκετινγκ ώστε να αυξήσουν, κατά την αγοραία ρητορική, την «πελατεία» τους και τον τζίρο τους με ένα συνωστισμό δραστηριοτήτων και προσφερόμενων «προϊόντων» ανάλογης του ξενοδοχειακού τύπου all inclusive.
Επιπλέον, έχοντας υπό τον άμεσο έλεγχο τους ένα φτηνό και χειραγωγούμενο εκπαιδευτικό προσωπικό, θα μπορούν να αυξάνουν αλόγιστα τα κέρδη τους.
Η στρατηγική των εγχώριων πολιτικοοικονομικών ελίτ
Είναι γνωστό σε ολόκληρη την εκπαιδευτική κοινότητα ότι το ιδιωτικό think tank «Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών» (ΙΟΒΕ), μεθοδεύοντας την αποδόμηση της δημόσια εκπαίδευσης, είχε «παραγγείλει» τέτοιου τύπου νομοθεσίες, όταν είχε διευθυντή τον κ. Γιάννη Στουρνάρα (βλ. την μελέτη «Ιδιωτική Πρωτοβάθμια & Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση στην Ελλάδα: Προκλήσεις και Προοπτικές», Ιανουάριος 2011) που εφαρμόστηκαν απορρυθμίστηκα από την Τρόικα, από τον υπουργό Παιδείας (06/2013-09/2014) κ. Αρβανιτόπουλο και άλλους.
Για παράδειγμα, πέρα από την παραπάνω έκδοση του ΙΟΒΕ, στην έκδοσή τού 2013 «Δημόσια και Ιδιωτική Εκπαίδευση: Συγκριτική ανάλυση», διαβάζουμε : «Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα των ιδιωτικών σχολείων μπορεί να περιλαμβάνει και επιπλέον δραστηριότητες εντός του σχολείου που καλύπτουν διάφορους ψυχαγωγικούς τομείς με εκπαιδευτικό χαρακτήρα όπως τέχνη, αθλητισμός, προγράμματα ξένων γλωσσών, κ.λπ., γεγονός που κάνει το πρόγραμμα πολύπλευρο και ενδιαφέρον, χωρίς να υπάρχει η ανάγκη αυτές οι δραστηριότητες να πραγματοποιούνται εκτός σχολείου. Αυτό δίνει τη δυνατότητα στους γονείς να περιορίσουν τα έξοδα για τις λοιπές ιδιωτικές εκπαιδευτικές τους δαπάνες (φροντιστήρια και εν γένει εξωσχολική βοηθητική προετοιμασία)».
Στρατηγικός στόχος λοιπόν του νομοσχεδίου αποτελεί η αύξηση του όγκου και του τζίρου των σύγχρονων «εκπαιδευτηρίων σουπερμάρκετ», η αποσάθρωση του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος και στο βάθος η ολοκληρωτική μεταφορά δημοσίων πόρων στους επιχειρηματίες της ιδιωτικής εκπαίδευσης όπως θα καταδείξουμε στη συνέχεια.
Πολιτικοοικονομικά συμφέροντα τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες, προετοιμάζοντας την επιβολή μιας γενικευμένης κρατικής επιδότηση στους «σχολάρχες» μέσα από κουπόνια (school vouchers), δημοσιεύουν σχετικές διαστροφικές μελέτες.
Το φαινόμενο αυτό, καθόλου τυχαία, παρατηρείται σε μία περίοδο όπου καταγράφηκε υποχώρησης της λεγόμενη «επιχειρηματικότητα» και πτώση εγγραφών αριθμού των μαθητών στα ιδιωτικά σχολεία εξαιτίας και της πολυετούς οικονομικής κρίσης. Τα τελευταία λίγα χρόνια η πτώση των εγγραφών φαίνεται ότι αρχίζει σιγά – σιγά να ανακάμπτει. Για παράδειγμα στα ιδιωτικά δημοτικά σχολεία τη διετία 2010-2011 καταγράφηκε πτώση (-5,7%) ενώ τη διετία 2017-2018 καταγράφηκε άνοδος (+4,5%). Φέτος το καλοκαίρι τα σχολεία Νέα Γενιά Ζηρίδη, εγκαταστημένα σε ένα μεγάλο συγκρότημα στα Σπάτα, με Παιδικό σταθμό, Νηπιαγωγείο, Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο, έβαλαν λουκέτο αφήνοντας ξεκρέμαστους τους μαθητές και απλήρωτους τους εκπαιδευτικούς.
Ωστόσο η επιχειρούμενη μεταφορά κοινωνικών πόρων υπό τις υπάρχουσες συνθήκες είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτή και να επεκταθεί από τους βρεφονηπιακούς σταθμούς και τη μεταλυκειακή εκπαίδευση των ΙΕΚ στα ιδιωτικά Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια χωρίς έντονες κοινωνικές αναταράξεις. Έτσι οι οικονομικές κρατικοδίαιτες ελληνικές ελίτ με τη θεμελίωση «εκπαιδευτικών σουπερμάρκετ» αλλά και με άλλα πρόσφατα νομοθετήματα για τη δημόσια εκπαίδευση, επεξεργάζονται πρωτίστως την αύξηση των ροών των μαθητών προς τα ιδιωτικά σχολεία και λιπαίνουν το έδαφος για την επέκταση των κουπονιών.
Σύμφωνα με μελέτη του 2012, «το 51% των οικογενειών των μαθητών των ελίτ ιδιωτικών σχολείων της Αθήνας κατοικεί σε περιοχές των παραδοσιακών ανώτερων και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, όπως το Παλαιό Ψυχικό, η Φιλοθέη, το Κολωνάκι, η Εκάλη, η Κηφισιά, η Βούλα – Βουλιαγμένη, το Μαρούσι. Τέλος, ένα 8% των μαθητών κατοικεί στις περιοχές της νέας μεσαίας τάξης (Παλλήνη, Γέρακας, Κορωπί), (βλ. Δέσποινα Βαλάση, Προνομιακή μάθηση ή εκμάθηση του προνομίου: ο κοινωνικός χώρος της ελίτ δευτεροβάθμιας ιδιωτικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα, Κοινωνικές Επιστήμες, Ετήσια Τρίγλωσση Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, 2012, τ. 1, σσ. 95-123). Οι «σχολάρχες», για να διευρύνουν την «πελατεία» τους, προσπαθούν πλέον να διεισδύσουν και σε άλλα κοινωνικά στρώματα με υπηρεσίες all inclusive.
Η επικοινωνιακή προπαγάνδα και οι διαστροφικές νεοφιλελεύθερες μελέτες υποστηρίζουν ότι ο μέσος όρος των κρατικών δαπανών για κάθε μαθητή είναι πολύ υψηλές συγκριτικά με τις «ποιοτικές» ιδιωτικές δαπάνες και άρα μέρος των κρατικών δαπανών θα πρέπει να στραφεί προς τις ιδιωτικές εκπαιδευτικές μονάδες με τη μορφή εκπαιδευτών κουπονιών. Με τα κρατικά κουπόνια υποτίθεται ότι οι μαθητές θα μπορούν να αποκτήσουν ως «καταναλωτικά κοπάδια» πρόσβαση σε προνομιούχα (ιδιωτικά) περιβάλλοντα μάθησης. Λένε ότι έτσι θα ωφεληθεί η επιχειρηματικότητα και οι επιχειρήσεις και δήθεν ο κρατικός προϋπολογισμός θα εξοικονομήσει πόρους.
Μια ενδεχόμενη αύξηση της «πελατείας» των all inclusive ιδιωτικών σχολείων συνεπάγεται ανάλογη μείωση του μαθητικού πληθυσμού των δημόσιων εκπαιδευτικών μονάδων. Τέτοιες διαφοροποιήσεις, παράλληλα με τη δραματική μείωση του μισθολογικού κόστους που επιφέρει το νομοσχέδιο, θα εμφανιστούν στις μελέτες της «αριστείας» ως αύξηση της δαπάνης ανά μαθητή της δημόσιας εκπαίδευσης έναντι της μείωσης της αντίστοιχη ιδιωτικής δαπάνης.
Προκειμένου να υπονομευτεί ο δημόσιος χώρος της εκπαίδευσης θα ενισχυθεί το αφήγημα ότι η δαπάνη ανά μαθητή της δημόσιας εκπαίδευσης το επιμερίζονται όλα τα φορολογούμενα νοικοκυριά και πως με αυτόν τον τρόπο δήθεν μειώνεται η ανταγωνιστικότητα της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Θα προσπαθήσουν και θα εφαρμόσουν επιτακτικά τη δημόσια επιδότησής των ιδιωτικών επιχειρήσεων και φορολογικών απαλλαγών των οικονομικών ελίτ κάνοντας αυθαίρετες λογιστικές προσθαφαιρέσεις.
«Η αποτελεσματική διάθεση και επιτυχία ενός συστήματος εκπαιδευτικών κουπονιών, η οποία συνιστά έμμεση επιδότηση της ιδιωτικής εκπαίδευσης, εξαρτάται εν γένει σε μεγάλο βαθμό από την υπάρχουσα δομή του εκάστοτε εκπαιδευτικού συστήματος» τονίζει με νόημα η παραπάνω μελέτη του ΙΟΒΕ.
Από το Σεπτέμβριο οι επιταγής εκπαίδευσης…
Ο δικηγόρος κ. Τάσος Αβραντίνης πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοσιονομικών Μελετών, μέλος του Δ.Σ. του ΚΕΦΙΜ και υποψήφιος βουλευτή της ΝΔ παραείναι βιαστικός. Απαιτεί την εφαρμογή της κρατικής επιδότησης της φοίτησης των πλουσίων και ευκατάστατων οικογενειών των μαθητών των ιδιωτικών σχολειών από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο. Στις 25/04/2020, προαναγγέλλοντας το νομοσχέδιο, έγραψε ένα άρθρο στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» με τίτλο «Η ιδιωτική εκπαίδευση την εποχή του κορονοϊού» (https://www.liberal.gr/news/i-idiotiki-ekpaideusi-tin-epochi-tou-koronoiou/299086). Ας παρακολουθήσουμε τι γράφει:
«Η τρέχουσα κρίση του κορονοϊού δημιουργεί όμως νέα αρνητικά δεδομένα, που καθιστούν το μέλλον της ιδιωτικής εκπαίδευσης ζοφερό. Ως γνωστόν, το 6,5% του μαθητικού πληθυσμού στην Ελλάδα φοιτά σε ιδιωτικά σχολεία. Οι γονείς που στέλνουν τα παιδιά τους σ' αυτά απαλλάσσουν τον κρατικό προϋπολογισμό από μια δαπάνη περίπου 400 εκατ. € ετησίως. Υπό τις παρούσες συνθήκες η βαριά οικονομική ύφεση που θα ακολουθήσει θα έχει ως αποτέλεσμα τη δραματική συρρίκνωση των εισοδημάτων των εργαζόμενων στον ιδιωτικό τομέα. Δυστυχώς, για μια ακόμη φορά, μόνο ο ιδιωτικός τομέας θα πληρώσει το «μάρμαρο» της κρίσης. Οι περιττές δημόσιες δαπάνες δεν πρόκειται βεβαίως να μειωθούν και οι δημόσιοι υπάλληλοι συνεχίζουν να λαμβάνουν κανονικά τον μισθό τους, ακόμη κι αυτοί που αποδεδειγμένα δεν εργάζονται ή υποαπασχολούνται. Η συρρίκνωση των εισοδημάτων θα περιορίσει αναπόφευκτα και τον αριθμό όσων επιλέγουν τα ιδιωτικά σχολεία. Σύμφωνα με υπολογισμούς, το 15%-20% των βιώσιμων -πριν από την πανδημία- ιδιωτικών σχολείων κινδυνεύει με άμεση χρεοκοπία.
Το ερώτημα είναι, εάν στη φαρέτρα της κυβέρνησης υπάρχουν μέτρα που θα θωράκιζαν την ιδιωτική εκπαίδευση από τις επιπτώσεις της πανδημίας. Ασφαλώς και υπάρχουν, αρκεί η κυβέρνηση να ξεπεράσει τις «σοβιετικού» τύπου λογικές του παρελθόντος και να επιδείξει θάρρος και αποφασιστικότητα απέναντι στις αναμενόμενες αντιδράσεις των πάσης φύσεως αντιδραστικών δυνάμεων που διεκδικούν αποφασιστικό ρόλο στα εκπαιδευτικά πράγματα. Τι μπορεί να κάνει:
Πρώτον, η μέση ετήσια δαπάνη του Δημοσίου ανά μαθητή ανέρχεται περίπου σε 3.400 ευρώ ετησίως. Το ποσό αυτό θα πρέπει να δοθεί από το κράτος με τη μορφή επιταγής εκπαίδευσης σε όσους γονείς επιθυμούν από τον Σεπτέμβριο να στείλουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικό σχολείο. Ωφελημένοι από το μέτρο δεν θα είναι βεβαίως οι πλούσιοι, αλλά τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα, καθώς και όσα μεσαία νοικοκυριά πλήττονται από την οικονομική κρίση που προκαλεί η πανδημία.
Δεύτερον, ο δραστικός περιορισμός της κρατικής παρέμβασης στην ιδιωτική εκπαίδευση, κυρίως με την επιδίωξη της μέγιστης αυτονομίας στα εκπαιδευτικά προγράμματα και τη συνολική λειτουργία των ιδιωτικών σχολείων»
Το νομοσχέδιο δεν στρέφεται λοιπόν απλά υπέρ μιας γενικά μικρής αριθμητικά κατηγορίας επιχειρηματικής (εκπαιδευτικής) δραστηριότητας στο πλαίσιο μια «κοινωνικής παθολογίας», ανοχής απέναντι στα «εκπαιδευτήρια που δεν ανήκουν στο Κράτος» με έναν σχετικά περιορισμένο αριθμό πελατών/μαθητών, πλουσίων ή ευκατάστατων οικογενειών, και κατά ενός όχι ιδιαίτερα μεγάλου όγκου εργαζόμενων εκπαιδευτικών, ζητήματα που ενδεχομένως θα άφηναν αδιάφορο, για παράδειγμα, ένα εργάτη μιας λαϊκής συνοικίας.
Στοχεύει να τραυματίσει την καρδιά της δημόσιας εκπαίδευσης. Από την άποψη της επιχειρούμενης απόλυτης εμπορευματοποίησης της γνώσης και των εξευτελισμό των εργαζομένων και των συλλογικών τους οργάνων, εμπλέκει όλους τους πολίτες, τις οικογένειες και τα παιδιά και συνεπώς και τον εργάτη του παραδείγματός μας.
Η γραμματική και το πολιτικό μάρκετινγκ των ελίτ
Ο κ. Γιώργος Μπαμπινιώτης ήταν από τους πρώτους που προσέτρεξε πρόθυμος αρωγός του νομοσχεδίου. Στις 9/07/2010, ανάρτησε ένα άρθρο, copy paste στο μεγαλύτερο μέρος του, των ισχυρισμών το ΙΟΕΒΕ με τον προστακτικό τίτλο: «Να απελευθερωθεί η ιδιωτική εκπαιδευτική πρωτοβουλία».
Κλείνοντας το άρθρο του αναφέρει: «Και το τραγελαφικό τής Ιδιωτικής Εκπαίδευσης: οι γονείς των μαθητών ιδιωτικών σχολείων, μολονότι φορολογούνται από το κράτος για υπηρεσίες που δεν χρησιμοποιούν και μολονότι το απαλλάσσουν από οικονομικές υποχρεώσεις άνω των 500 εκατ. €, όχι μόνον δεν έχουν από το κράτος κάποια φορολογική ελάφρυνση (να εκπίπτει λ.χ. μέρος των δαπανών για δίδακτρα, όπως συμβαίνει στις περισσότερες χώρες) αλλά και για να τιμωρηθούν για την «αποκοτιά» τους, υποχρεώνονται να πληρώνουν για τα παιδιά τους ακόμη και τα σχολικά βιβλία που δίνονται δωρεάν σε όλα τα άλλα Ελληνόπουλα… Έλεος!».
Ο κ. Μπαμπινιώτης ανεβάζει κατά 100 εκατ. € τους υπολογισμούς του έναντι των υπολογισμών του κ. Αβραντίνη για τα ποσά που υποτίθεται γλυτώνει ο κρατικός προϋπολογισμό από την φοίτηση των μαθητών στα ιδιωτικά σχολεία. Τι 600 τι 500 εκατ. €… Τι μπρόκολα τι κουνουπίδια!
Οι «εκσυγχρονιστικές» απόψεις του κ. Μπαμπινιώτη και άλλων ντόπιων φληναφημάτων δεν είναι καθόλου καινούργιες και μοντέρνες. Υιοθετούνται εντός του πλαισίου των νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων της σχολής του Σικάγου της μακρινής δεκαετία του 1950 και του νεοφιλελεύθερου «γκουρού» Μίλτον Φρίντμαν («Ο ρόλος της κυβέρνησης στην εκπαίδευση», 1955). Βεβαίως, αντιστοιχούν πλήρως στη θέση του πρόεδρου της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας των ιδιωτικών σχολείων την οποία κατέχει από πολλά χρόνια. Άλλωστε, στην ιστοσελίδα της Εταιρείας των ιδιωτικών σχολείων που καταλαμβάνουν σημαντικό μερίδιο της «αγοράς», αναδημοσιεύεται το άρθρο το οποιο μπορεί ο καθένας να διαβάσει (https://www.arsakeio.gr/gr/latest).
Ο πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας που όπως καταγγέλλεται, όντας υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων (06/03/2012-17/05/2012), «επεχείρησε να περάσει τη διάλυση των εργασιακών σχέσεων των “υπαλλήλων” του σε νομοσχέδια για τα …ταξί και τις λαϊκές αγορές», ενδεχομένως για να καταπραΰνει τα αρνητικά «λαϊκά συναισθήματα» και των «πελατών», αναγράφει τα εξής: «Πιστεύω ότι ο εκπαιδευτικός, δηλ. ο δάσκαλος, είτε διδάσκει σε δημόσιο είτε σε ιδιωτικό σχολείο, είναι ένας πνευματικός άνθρωπος και επιστήμονας που πρέπει να εκτιμάται από την κοινωνία και να προστατεύεται από την Πολιτεία και μάλιστα, όσο είναι δυνατόν, να έχει αξιοπρεπή μισθολογική αντιμετώπιση».
Μα δεν γνωρίζει άραγε ο κ. καθηγητής ότι το νομοσχέδιο ρίχνει στην ασύδοτη αγορά την αξιοπρέπεια του εκπαιδευτικού; Δεν γνωρίζει ότι οι βασικές προϋποθέσεις ενός υψηλού επιπέδου εκπαίδευσης συναρτώνται από τη δημιουργία ενός ποιοτικού εκπαιδευτικού περιβάλλοντος εργασίας όπου η αξιοπρέπεια, ο σεβασμός και η ανεξαρτησίας των εκπαιδευτικών και δασκάλων των παιδιών μας θα αποτελούν κοινωνική μέριμνα και προτεραιότητα και όπου θα καθίσταται αχρείαστη κάθε καταφυγή στα πολυδάπανα φροντιστήρια τα οποία δε κάνουν τίποτα περισσότερο παρά να λειτουργούν ως παράγοντας συμβολής στο πεδίο του ποσοτικού ανταγωνισμού και της συλλογής μορίων που επιβάλει το άθλιο εκπαιδευτικό σύστημα στους μαθητές για την εισαγωγή τους στη τριτοβάθμια εκπαίδευση;
Ο κ. Μπαμπινιώτης ως εκπαιδευτικός και τέως πρύτανης του ΕΚΠΑ δε θα έπρεπε να είναι ενάντια στην επιχειρηματική και εσωτερική φροντιστηριοποίηση του σχολείου (ιδιωτικού ή δημοσίου);
Πάντως, σύμφωνα με τον ιταλό παιδαγωγό Gianni Rodari, τα μεγάλα λάθη δε βρίσκονται στη γραμματική αλλά στα πράγματα.
Το Δημόσιο σχολείο θα διαθέτει Ελεύθερους Εκπαιδευτικούς
Στρατηγικός λοιπόν στόχος του νομοσχεδίου «εκσυγχρονισμός της ιδιωτικής εκπαίδευσης» είναι η φτωχοποίηση του διδακτικού προσωπικού και ο έλεγχό του από την «ιδιωτική πρωτοβουλία», η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ιδιωτική απαλλοτρίωση του δημόσιου χώρου της εκπαίδευσης και η προνομιακή κρατική επιδότησης των πολιτικοοικονομικών ελίτ και των Λόμπι.
«Εξαιτίας του νομοσχεδίου για την ιδιωτική εκπαίδευση, είμαστε αναγκασμένοι να αναζητήσουμε σχολείο για τα παιδιά μας. Οποιοδήποτε Δημόσιο σχολείο θα έχει ηρεμία και συνέχεια αλλά, πρωτίστως, θα διαθέτει Ελεύθερους Εκπαιδευτικούς να ασκήσουν το Λειτούργημά τους χωρίς την Δαμόκλειο σπάθη κάποιου αλαζόνα Διευθυντή ή κάποιου αχόρταγου ιδιοκτήτη – επιχειρηματία» τονίζουν σε επιστολή τους (15/07/2020) στο alfavita.gr γονείς μαθητών ιδιωτικού σχολείου των Βορείων Προαστίων (https://www.alfavita.gr/ekpaideysi/327514_goneis-mathiton-idiotikoy-sholeioy-aporoyme-me-tis-epiloges-kerameos-aposyroyme).
Το αίτημα για μια εκπαίδευση αποκλειστικά δημόσια, δωρεάν και υψηλού επιπέδου για όλα τα ελληνόπουλα όπου θα καλλιεργείται η κριτική σκέψη και θα προωθούνται οι ανθρωπιστικές αξίες και ο ορθολογισμός, απαντάει σε όλα τα ερωτήματα, στις στρεβλώσεις, στις παθολογίες, στους ταξικούς διαχωρισμούς και στις διακρίσεις ανάμεσα στους μαθητές και στα όνειρα τους για μια καλύτερη κοινωνία.
«Είναι δύσκολο να κάνουμε τα δύσκολα πράγματα: να μιλήσουμε στον κουφό, να δείξουμε το τριαντάφυλλο στον τυφλό.
Παιδιά, μάθετε να κάνετε τα δύσκολα πράγματα: να δίνεται ένα χέρι στον τυφλό, να τραγουδάτε για τον κουφό, να ελευθερώσετε τους σκλάβους που νομίζουν πως είναι ελεύθεροι», Gianni Rodari.
Πέτρος Λυμπερόπουλος
εργαζόμενος στην ιδιωτική εκπαίδευση
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 29 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 29/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
