Νικολάι Τσερνισέφκσι

Η ρωσική αυτοκρατορία

Η Ρωσία, στις αρχές του 19^ου αιώνα, ήταν μια αυτοκρατορία που η οικονομία της στηρίζονταν στον αγροτικό τομέα. Εκατομμύρια στρέμματα γης άνηκαν στην αριστοκρατία των φεουδαρχών και εκατομμύρια δουλοπάροικοι καλλιεργούσαν αυτή τη γη με το μεσαιωνικό ξύλινο άροτρο. Η φτώχεια, οι κακουχίες και οι ασθένειες μαζί με τον σκοταδισμό και τις προκαταλήψεις κυριαρχούσαν στην αχανή αυτή αυτοκρατορία. Η Ρωσία ως το 1905 ήταν μια αυτοκρατορία που δεν είχε καμία δημοκρατική παράδοση. Οι Ρώσοι αγρότες, σε συνθήκες φτώχειας και εκμετάλλευσης, βυθισμένοι στις προλήψεις, ήταν ένα «κακομοιριασμένο έθνος, ένα έθνος δούλων» σύμφωνα με τον Νικολάι Τσερνισέφκσι[1]. 

Ο τσαρισμός είναι οργανικό τμήμα της αριστοκρατίας και προστάτης των συμφερόντων της. Σύμφωνα με τον Λένιν «ο τσάρος είναι ο αρχηγός της κυρίαρχης τάξης, και συγκεκριμένα της τάξης των μεγάλων γαιοκτημόνων που συνδέονται με χίλια νήματα με τους μεγαλοαστούς και είναι έτοιμοι να υπερασπιστούν με όλα τα μέσα της βίας τα μονοπώλια, τα προνόμια και τα κέρδη τους»[2]. 

Ο Ιβάν Γ’ (που ονομάστηκε Μέγας) παντρεύτηκε τη Σοφία, κόρη του Θωμά Παλαιολόγου και ανιψιά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα. Αναγορεύτηκε «τσάρος πασών των Ρώσων» (η λέξη τσάρος προέρχεται από τη λατινική λέξη Καίσαρ), θεωρώντας τον εαυτό του απόγονο των Ρωμαίων αυτοκρατόρων και κρατώντας ακόμη και τα σύμβολα της βυζαντινής αυτοκρατορίας (ο αυτοκρατορικός θυρεός των τσάρων ήταν ο δικέφαλος αετός). Σύστημα καθολικής ψηφοφορίας δεν υπήρξε ποτέ, όπως δεν υπήρξε κανένα συλλογικό όργανο που να περιορίζει έστω και στο ελάχιστο την απόλυτη εξουσία του τσάρου[3].  

Η είσοδος των ανατρεπτικών ιδεών

Οι ιδέες των εγκυκλοπαιδιστών και της Γαλλικής Επανάστασης άρχισαν να διαδίδονται στις αρχές του 19^ου αιώνα και στη Ρωσία. Οι τσάροι πήραν μέτρα ενάντια στους φορείς αυτών των ιδεών. Λογοκρίνανε τον Πούσκιν, εξόρισαν το Ντοστογιέφκσι. Η ανελεύθερη κατάσταση στη Ρωσία οδήγησε πολλούς διανοούμενους επαναστάτες στο εξωτερικό, όπου από εκεί άρχισαν να τυπώνουν τα έντυπα τους, όπως η εφημερίδα Κολοκόλ (Η Καμπάνα) του Χέρτζεν που έβγαινε στο Λονδίνο. Το έργο του Δαρβίνου είχε απαγορευτεί, όμως είχε επιτραπεί, μάλλον λόγω άγνοιας του λογοκριτή, το Κεφάλαιο του Μαρξ στα γερμανικά. Όμως, η αντιπολίτευση στο τσαρικό καθεστώς περιοριζόταν σε μικρούς κύκλους ανθρώπους που απλώς συζητούσαν ή έγραφαν κείμενα. Οι «μηδενιστές» (νιχιλιστές) έκαναν κριτική στο καθεστώς έχοντας υιοθετήσει πολλές από τις ιδέες του Μπακούνιν. Οι Δαιμονισμένοι του Ντοστογιέφκσι και Οι Πατέρες και Υιοί του Τουργκένιεφ αναπαριστούν λογοτεχνικά αυτή τη γενιά των Ρώσων επαναστατών[4]. Σε αυτή τη γενιά των επαναστατών, ανήκει και ο Νικολάι Τσερνισέφσκι.

Ο Νικολάι Τσερνισέφκσι (1828 - 1889) και ο ουτοπικός σοσιαλισμός στη Ρωσία 

Και επηρώτων αυτὸν οι όχλοι λέγοντες· τι ουν ποιήσομεν; αποκριθείς δε λέγει αυτοίς· ο εχων δύο χιτώνας μεταδότω τω μη έχοντι, και ο έχων βρώματα ομοίως ποιείτω.

Κατά Λουκάν, 3:10-12

Ο Νικολάι Τσερνισέφκσι γεννήθηκε το 1828 στο Σαράτοφ. Πέρασε την παιδική του ηλικία σε ένα μικρό ξύλινο σπίτι που έβλεπε στο Βόλγα. Η οικογένεια του Τσερνισέφκσι αποτελούταν από βαθιά θρησκευόμενους ανθρώπους. Για αυτό και ο ίδιος πέρασε μια βαθιά εσωτερική κρίση όταν στην ηλικία 18-20 ετών έγινε υλιστής και άθεος. Ο πατέρας του ήταν πολύ μορφωμένος και ο Τσερνισέφκσι από μικρή ηλικία είχε πολλές γνώσεις σε μια σειρά από θέματα. Τελικά, τον κέρδισε η γλωσσολογία και η λογοτεχνία τις οποίες πήγε να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης[5]. 

Το πρώτο του πολιτικό σχολείο ήταν οι ευρωπαϊκές επαναστάσεις του 1848 και ο μικρός πολιτικός κύκλος του Μιχαήλ Βασίλιεβιτς Πετρασέφκσι (Αγία Πετρούπολη 1821 – Μπέλσκογιε, Σιβηρία 1866). Ο Πετρασέφκσι ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας. Σπούδασε νομικά στο πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης. Ο Πετρασέφκσι ήταν οπαδός του Φουριέ. Κάθε Παρασκευή γινόταν στο σπίτι του συζητήσεις για τον ουτοπικό σοσιαλισμό και τον υλισμό, τις οποίες παρακολουθούσε και ο  Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, o οποίος είχε προσχωρήσει στη χαλαρή αυτή ομάδα το 1846 (η ομάδα λεγόταν και Πετρασέφσκηδες»). Δεδομένου ότι δεν υπήρχαν μέλη ή κάποιο καταστατικό, στην ομάδα εισχώρησαν εύκολα πράκτορες της αστυνομίας, οι οποίοι συμπέραναν ότι οι Πετρασέφσκηδες ήταν πολιτικοί συνωμότες που ετοίμαζαν επαναστατική ανατροπή[6]. Τελικά, η δράση της ομάδας διακόπηκε το 1849. Ο Πετρασέφσκι καταδικάστηκε σε θάνατο (1849), αλλά η ποινή του μετατράπηκε σε εξορία στην ανατολική Σιβηρία.

Ο Ντοστογιέφσκι στο αριστούργημα του Οι Δαιμονισμένοι περιγράφει, με μια μεγάλη δόση σαρκασμού προς τις τσαρικές αρχές, τον κύκλο του Πετρασέφσκι και τις συναντήσεις του: «Δεν ξέρω αν είναι αλήθεια, βεβαιώνουν όμως ακόμα πως την ίδια εποχή αποκαλύφθηκε στην Πετρούπολη μια τεράστια ανατρεπτική οργάνωση με δεκατρία περίπου μέλη, που είχε σχεδόν υπονομεύσει το κρατικό οικοδόμημα. Λέγανε πως είχαν τάχατες σκοπό να μεταφράσουν και Φουριέ ακόμα»[7].    

Ο Τσερνισέφκσι ήταν μανιακός αναγνώστης. Μέσα στον κύκλο του Πετρασέφκσι επηρεάστηκε πολύ από τα γραπτά του Φουριέ αλλά και από τον υλισμό του Φόιερμπαχ. Γνώριζε Λατινικά, Αρχαία Ελληνικά, Γαλλικά, Γερμανικά και έμαθε μόνος του και Αγγλικά. Έγινε δάσκαλος στο Σαράτοφ για δύο χρόνια (1851-1853). Το 1853 επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη και έγινε βασικός συνεργάτης του κοινωνικού, πολιτικού και λογοτεχνικού περιοδικού Sovremennik το οποίο κυκλοφόρησε από το 1836 μέχρι το 1866. Συνεργάτες του περιοδικού ήταν, επίσης, ο Νεκράσοφ και ο Ντομπρολιούμποφ.  

Σύμφωνα με τον Λένιν: «Ο Τσερνισέφκσι ήταν σοσιαλιστής ουτοπιστής που ονειρευόταν το πέρασμα στο σοσιαλισμό μέσω της παλιάς, μισοφεουδαρχικής, αγροτικής κοινότητας. Ο Τσερνισέφκσι δεν έβλεπε και δεν μπορούσε να δει στα 1860-1870 ότι μόνο η ανάπτυξη του καπιταλισμού και του προλεταριάτου είναι ικανή να δημιουργήσει τους υλικούς όρους και την κοινωνική δύναμη για την πραγματοποίηση του σοσιαλισμού. Ο Τσερνισέφσκι όμως δεν ήταν μόνο σοσιαλιστής ουτοπιστής. Ήταν επίσης και επαναστάτης δημοκράτης που ήξερε να επιδρά πάνω σε όλα τα πολιτικά γεγονότα της εποχής του με πνεύμα επαναστατικό, διαδίδοντας – παρά τα εμπόδια και τους φραγμούς της λογοκρισίας – την ιδέα της αγροτικής επανάστασης, την ιδέα της πάλης των μαζών για την ανατροπή όλων των παλιών εξουσιών»[8]. 

Τα οικονομικά έργα του Τσερνισέφκσι

Για μια περίοδο δέκα ετών, ο Τσερνισέφκσι και η οικογένεια του υπέφεραν καθώς προσπαθούσε να επιβιώσει από τα πενιχρά εισοδήματα της δημοσιογραφίας και της λογοτεχνίας. 

Ανάμεσα στα 1857-1862 έγραψε σημαντικές αναλύσεις για τη ρωσική οικονομία και μετέφρασε στη ρωσική γλώσσα του βιβλίο του Μιλ Αρχές της Πολιτικής Οικονομίας. Τα σχόλια του Τσερνισέφκσι στη ρωσική έκδοση του βιβλίου είχαν εξαιρετική συμβολή στη διαμόρφωση της ρωσικής επαναστατικής οικονομικής σκέψης. 

Ο Τζων Στιούαρτ Μιλ εισήγαγε το στοιχείο της πολιτικής στη διανομή των προϊόντων. Υπάρχουν νόμοι που διέπουν την παραγωγή: ένα χωράφι δεν μπορεί να παράγει απεριόριστη ποσότητα, όμως το πώς θα μοιραστεί η ποσότητα που μπορεί να παράξει δεν είναι θέμα οικονομικού νόμου αλλά πολιτικής επιλογής. Μέσω του φορολογικού συστήματος μπορεί να γίνει αναδιανομή του εισοδήματος υπέρ των πιο φτωχών τάξεων. 

Ουσιαστικά τα κείμενα αυτά, του Τσερνισέφκσι και του Μιλ, αποτέλεσαν τη βάση της ιδεολογικής δουλειάς του επαναστατικού κύκλου στον οποίο συμμετείχε ο αδερφός του Λένιν, Αλεξάντερ Ουλιάνοφ, ο οποίος συνελήφθη για την απόπειρα δολοφονίας του τσάρου Αλέξανδρου του 3^ου και εκτελέστηκε. 

Σε μια εκπληκτική αναφορά του για τους οικονομολόγους που μελέτησε, ο Τσερνισέφκσι αναφέρει: «παρότι αποδέχτηκα σαν αληθινά τα κύρια συμπεράσματα των Άγγλων θεμελιωτών της οικονομικής επιστήμης (εννοεί τους Σμιθ και Ρικάρντο), δεν πιστεύω ότι οι εργασίες τους συνιστούν ολόκληρη την αλήθεια. Δίνουν, σε γενικές γραμμές, ικανοποιητικές εξηγήσεις εκείνων των όψεων του υλικού που έχουν μελετήσει προσεκτικά, αλλά δεν είναι θεοί με αποτέλεσμα η εργασία τους να χρειάζεται πρόσθετο υλικό ώστε να δίνει μια ικανοποιητική συνολική εξήγηση των φαινομένων». Ο Τσερνισέφκσι είναι σαφής. Λέει, με λίγα λόγια, ότι το επιστημονικό έργο των μεγάλων κλασικών οικονομολόγων πρέπει να συνδεθεί με το σοσιαλισμό. Αυτό το ιστορικό εγχείρημα το πραγματοποίησε ο Μαρξ αργότερα. 

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Τσερνισέφκσι ήταν ο μοναδικός άνθρωπος στην Ευρώπη που είχε αυτή την προσέγγιση πριν από τον Μαρξ. Η διαφορά τους βρίσκεται στο ότι ο Τσερνισέφκσι λόγω ιστορικών συνθηκών και λόγω ιδιοσυγκρασίας δεν έκανε το βήμα αυτής της σύνδεσης και δεν επεξεργάστηκε παραπέρα τις οικονομικές του αναλύσεις. Ο Μαρξ στη δεύτερη έκδοση του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου αναφέρεται στον Τσερνισέφκσι και στο κείμενα του για τον Μιλ με κολακευτικά λόγια: «Πρόκειται για τη χρεωκοπία της «αστικής» πολιτικής οικονομίας που τη φώτισε κιόλας αριστοτεχνικά ο μεγάλος ρώσος σοφός και κριτικός Ν. Τσερνισέφκσι στο έργο του Σκιαγραφία της πολιτικής οικονομίαςκατά το Μιλ»[9]. 

Ο Τσερνισέφκσι πίστευε ότι η κύρια αντίθεση της ρωσικής κοινωνίας ήταν ανάμεσα στους δουλοπάροικους και τους φεουδάρχες. Μετά τη νίκη της αγροτιάς, η ρωσική κοινωνία μπορούσε να αποφύγει να περάσει από το δρόμο του καπιταλισμού και να οικοδομήσει κατευθείαν το σοσιαλισμό. Όπως ο Χέρτζεν, τοποθετούσε τις ελπίδες του στην αγροτική κοινότητα. Η οπτική του διέφερε από του Χέρτζεν στο ότι πίστευε ότι ο μετασχηματισμός της ρωσικής κοινωνίας θα γίνει όχι με φιλελεύθερο τρόπο (εκλογές κτλ.) αλλά επαναστατικά. Ο Χέρτζεν έγραψε στο εξωτερικό σε συνθήκες ελευθερίας του τύπου. Ο Τσερνισέφσκι, 16 χρόνια νεώτερος του Χέρτζεν, έγραψε στη Ρωσία υπό τις βάρβαρες συνθήκες του τσαρισμού. Οι δύο άντρες συναντήθηκαν μόνο μια φορά, στο Λονδίνο το 1859, όταν ο Τσερνισέφσκι πήγε να συναντήσει τον Χέρτζεν προκειμένου να συζητήσουν τις πολιτικές διαφορές που είχαν ανακύψει μεταξύ τους[10].  

Την περίοδο 1859-1861, κατά τη διάρκεια της ανόδου του επαναστατικού δημοκρατικού κινήματος, ο Τσερνισέφκσι έγινε ο κύριος θεωρητικός καθοδηγητής του. Μέσα από τις σελίδες του  Sovremennikπροπαγάνδιζε την ιδέα μιας αγροτικής επανάστασης στη Ρωσία. Τον Ιούλιο του 1862 συνελήφθη και έμεινε δύο χρόνια φυλακισμένος στο κάστρο Πέτρου και Παύλου. Η ποινή του ήταν μόνιμη εξορία στη Σιβηρία. Ο Τσερνισέφκσι και στην εξορία συνέχισε τον αγώνα του αλλά και το συγγραφικό του έργο. Πέρασε 22 χρόνια στη φυλακή και την εξορία και μετά το 1862 ελάχιστοι τον είδαν ξανά. Η υγεία του κλονίστηκε από το άσχημο κλίμα της Σιβηρίας και τις κακουχίες. Το 1883 μεταφέρθηκε στο Αστραχάν και το 1889 στη γενέτειρα του, το Σαράτοφ, όπου και πέθανε. Είχε δύο γιούς και ο νεώτερος από αυτούς, ο Μιχαήλ Νικολάγιεβιτς, αφιέρωσε όλη τη ζωή του στο να συγκεντρώσει τα γραπτά του πατέρα του. 

Προσωπικότητες της επαναστατικής διανόησης σε ολόκληρη την Ευρώπη κατήγγειλαν το καθεστώς που οδήγησε στο θάνατο τον Τσερνισέφκσι. Ανάμεσα τους ο Χέρτζεν, ο Μαρξ και ο Ένγκελς. Όμως, στη Ρωσία η κοινή γνώμη καταπιεζόταν και στην Ευρώπη ελάχιστοι γνώριζαν και εκτιμούσαν το ρόλο αυτού του μεγάλου διανοητή.  

Στα τέλη του 1883, ένας ανταποκριτής της εφημερίδας του Λονδίνου Daily News επισκέφτηκε τον Τσερνισέφκσι στο Αστραχάν και επεσήμανε ότι είχε κάνει σημαντικές αναλύσεις στην πολιτική οικονομία του Τζων Στιούαρτ Μιλ. Έτσι, ο ίδιος ο Τσερνισέφκσι θεωρούσε ως βασικό λόγο της εξορίας του τη λογοτεχνική του δραστηριότητα και τα γραπτά του στην πολιτική οικονομία[11]. 

Το 1858, ο Τσερνισέφκσι έγραψε ένα από τα πιο γνωστά οικονομικά του άρθρα με τίτλο Κριτική των Φιλοσοφικών Προβλημάτων κατά της Κοινοτικής Ιδιοκτησίας. Σε αυτό το άρθρο αμφισβήτησε το ότι η κοινοτική ιδιοκτησία κινδυνεύει με το πέρασμα να χρόνου να αντικατασταθεί από την ιδιωτική. Η παρουσία της αγροτικής κοινότητας στη Ρωσία θα επέτρεπε τη μετάβαση σε έναν πλήρη κομμουνισμό, ο οποίος ως στάδιο της οικονομικής ανάπτυξης θα σήμαινε την επιστροφή σε ένα είδος κοινωνικών σχέσεων που από άποψη ουσίας θα έμοιαζε με τον πρωτόγονο κομμουνισμό[12]. 

Ο Τσερνισέφκσι ήταν για τη Ρωσία ένας «διαφωτιστής», όπως ο Ντιτερό στη Γαλλία και ο Λέσσιγκ στη Γερμανία. Έφερε στο ρωσικό αναγνωστικό κοινό τα βασικά έργα της οικονομικής σκέψης της εποχής του (Σμιθ, Ρικάρντο, Μιλ, Μάλθους). Θεώρησε ότι αυτές οι θεωρίες είναι χρήσιμες για τη Ρωσία, στην πάλη για την ανατροπή της φεουδαρχίας. Η οικοδόμηση της νέας κοινωνίας θα γινόταν με τα υλικά του ουτοπικού σοσιαλισμού.  Ο Πλεχάνοφ γράφει: «για αυτόν, όπως και για όλους τους ουτοπικούς σοσιαλιστές, ο κύριος σκοπός της επιστήμης δεν είναι η μελέτη της υπαρκτής κοινωνίας αλλά η μελέτη του πως θα είναι η κοινωνία του μέλλοντος». Όμως, ο Τσερνισέφκσι προσπάθησε να δει κριτικά το σύνολο των οικονομικών θεωριών της εποχής του και να φωτίσει με αυτές τις αλλαγές στη ρωσική κοινωνία. 

Η οικονομική θεωρία του εργαζόμενου λαού

Η θεωρία του εργαζόμενου λαού του Τσερνισέφκσι ξεκινάει από την παρατήρηση του Άνταμ Σμιθ ότι η αξία παράγεται αποκλειστικά από την εργασία. Οι καπιταλιστές που δεν εργάζονται οικειοποιούνται την εργασία αυτών που εργάζονται. Πρέπει, κατά συνέπεια, να βρεθεί ένα σύστημα διανομής το οποίο να ανταποκρίνεται στην «κοινή λογική», όπου αυτοί που εργάζονται να μοιράζονται δίκαια τον πλούτο που παράγουν. Η συλλογιστική και οι προτάσεις του Τσερνισέφκσι για την εργασία, την παραγωγή του πλούτου και τη δίκαιη διανομή του βρίσκονται ουσιαστικά σε απόλυτη συμφωνία με τις απόψεις των ουτοπικών σοσιαλιστών για τη διανομή του πλούτου με βάση τις αρχές του φυσικού δικαίου[13]. Η πρόταση του Τσερνισέφκσι για το κοινωνικό σύστημα είναι η οργάνωση της Ρωσίας στη βάση μιας αγροτικής δημοκρατίας, όπου οι καλλιεργητές και οι βιοτέχνες θα είναι οργανωμένοι σε συνεταιρισμούς.  

O νόμος της αξίας στον καπιταλισμό περιορίζει την εργασία σε «εμπόρευμα που μιλά» ενώ η ανταλλακτική αξία γίνεται ο μοναδικός σκοπός της παραγωγής. Μόνο στο σοσιαλισμό τα προϊόντα θα παράγονται για την «εσωτερική τους αξία», δηλαδή την κοινωνική τους χρησιμότητα. 

Ο Τσερνισέφκσι θεωρούσε ότι οι προοπτικές του καπιταλισμού είναι σκοτεινές για την ανθρωπότητα και ότι δεν υπήρχε κανένα λογικό και ηθικό επιχείρημα που να αποδεικνύει την αναγκαιότητα αυτού του συστήματος. Αντίθετα, ο καπιταλισμός ήταν ένα προσωρινό στάδιο της ανθρώπινης ιστορίας που θα παραχωρούσε τη θέση του στο σοσιαλισμό. Ο εργαζόμενος στη μεγάλη καπιταλιστική βιομηχανία διαμορφώνει διαφορετική στάση απέναντι στην εργασία του και έχει άλλα κίνητρα για να εργασθεί από ότι ο εργαζόμενος στο σοσιαλισμό. Ουσιαστικά εργάζεται για να επιβιώσει ενώ ο εργαζόμενος στο σοσιαλισμό εργάζεται για τον εαυτό του, την οικογένεια του και την κοινότητα. 

Τι να κάνουμε;

Ο Τσερνισέφκσι,κλεισμένος στο κελί του και αναμένοντας τη δίκη, έγραψε μέσα σε τέσσερις μήνες το έργο Τι να κάνουμε;. Ο Νεκράσοφ πήρε το χειρόγραφο από τον Τσερνισέφκσι σε μια επίσκεψη του στο φρούριο που ήταν αιχμάλωτος. Στο δρόμο, όμως, το έχασε. Τελικά, το χειρόγραφο βρήκε ένας περαστικός, ο οποίος το πήγε στο γραφείο του εκδότη του   περιοδικού Sovremennik. Το 1863, ο Νεκράσοφ τύπωσε το Τι να κάνουμε; ανώνυμα. 

Ο Πλεχάνοφ αναφέρει ότι το μυθιστόρημα σημείωσε τεράστια εκδοτική επιτυχία, παρά το ότι δεν ήταν ένα μυθιστόρημα με λογοτεχνικές αρετές στο λόγο του. 

Η Κρούπσκαγια αναφέρει ότι το μυθιστόρημα αυτό, παρά το ότι δεν είχε λογοτεχνικές αρετές, άρεσε στον Λένιν και ήταν το αγαπημένο του ανάγνωσμα μετά τον Πούσκιν και τον επηρέασε σημαντικά στα νιάτα του. Το μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω από μια ερωτική ιστορία, πιο συγκεκριμένα γύρω από ένα ερωτικό τρίγωνο. 

Το Τι να κάνουμε; είναι ένα μυθιστόρημα που προβάλλει ένα νέο τύπο κοινωνικών σχέσεων, ένα νέο τύπο ανθρώπου, μια νέα ηθική. Μιλάει για ελεύθερους ανθρώπους, για γυναίκες ισότιμες με τους άνδρες που παίρνουν τη μοίρα τους στα χέρια τους και τη διαμορφώνουν όπως αυτοί επιθυμούν, έξω και πέρα από τους περιορισμούς της ρωσικής φεουδαρχίας και της ηθικής της εποχής.  Ίσως, το πρότυπο της ηρωίδας του μυθιστορήματος, της Βέρα Πάβλοβα να προέρχεται από τη Γεωργία Σάνδη και η ιδέα της συνεταιριστικής βιοτεχνίας από τον Σαρλ Φουριέ. Και οι δύο τους ήταν πολύ δημοφιλείς στη Ρωσία τις δεκαετίες 1840 και 1850. Όμως, ο Τσερνισέφκσι σε καμία περίπτωση δεν αντέγραψε απλά τις ιδέες τους. Δημιούργησε ένα δικό του πρωτότυπο έργο. Νέοι άνδρες και γυναίκες πήγαν στην ύπαιθρο για να προσφέρουν εκπαίδευση και υπηρεσίες υγείας στους αγρότες, κάνοντας παράλληλα σε αυτούς προπαγάνδα για τις σοσιαλιστικές ιδέες. Οι αγρότες, σε καμία περίπτωση, δεν υποδέχθηκαν ευχάριστα αυτούς τους νέους. Αντίθετα, τους κατέδιδαν στην τσαρική αστυνομία. Από το 1860 μέχρι το 1890 μέσα στο πλαίσιο του ρωσικού λαϊκισμού αναπτύχθηκαν οι ιδέες του μαρξισμού σε αντιπαράθεση με τις ιδέες των υπόλοιπων ναρόντνικων. Από το 1851, ο Χέρτζεν έχει δημιουργήσει το βασικό πλαίσιο των ιδεών των ουτοπικών σοσιαλιστών: «Ο άνθρωπος του μέλλοντος στη Ρωσία είναι ο αγρότης, όπως στη Γαλλία είναι ο εργάτης». Οι ουτοπικοί σοσιαλιστές της Ρωσίας ήταν αντίθετοι στη φεουδαρχία και τη δουλοπαροικία και πάλευαν για την απελευθέρωση των αγροτών. Ωστόσο δεν πρόσεξαν ότι οι μικροϊδιοκτήτες αγρότες είναι ατομιστές και κοιτούν μόνο την ιδιοκτησία τους. Πίστεψαν ότι οι Ρώσοι αγρότες εμφορούνται από κάποιο πνεύμα συλλογικότητας και μπορούν να δημιουργήσουν ένα είδος αγροτικού σοσιαλισμού. 

Ο Λένιν άσκησε κριτική σε αυτό το είδος αγροτικού σοσιαλισμού: «Η πίστη στα κομμουνιστικά ένστικτα του μουζίκου, όπως ήταν φυσικό, απαιτούσε από τους σοσιαλιστές να βάλουν σε δεύτερη μοίρα την πολιτική και να «πάνε στο λαό». Με την πραγματοποίηση αυτού του προγράμματος καταπιάστηκαν ένα σωρό δραστηριότατα στελέχη με ταλέντο, που βρέθηκαν στην ανάγκη να πεισθούν στην πράξη, πόσο απλοϊκές ήταν οι ιδέες τους για τα κομμουνιστικά ένστικτα του μουζίκου […] Στην αρχή η πάλη αυτή διεξαγόταν στο όνομα του σοσιαλισμού και στηριζόταν στη θεωρία, ότι ο λαός είναι έτοιμος για το σοσιαλισμό»[14].   

 Οι φιλοσοφικές αντιλήψεις του Τσερνισέφκσι

«Ο Τσερνισέφκσι είναι ο μοναδικός πραγματικά μεγάλος Ρώσος συγγραφέας που μπόρεσε από το 1850 ως το 1888 να παραμείνει στο ύψος ενός ακέραιου φιλοσοφικού υλισμού και να απορρίψει τους άθλιους παραλογισμούς των νεοκαντιανών, των θετικιστών, των μαχιστών και των υπόλοιπων ανερμάτιστων. Μα ο Τσερνισέφσκι δεν μπόρεσε ή ακριβέστερα: δεν μπορούσε, εξαιτίας της καθυστέρησης της ρωσικής ζωής, να υψωθεί ως το διαλεκτικό υλισμό του Μαρξ και του Ένγκελς» (Λένιν, Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός)[15].  

Η πιο γνωστή φιλοσοφική εργασία του Τσερνισέφκσι είναι Η Φύση της Ανθρώπινης Γνώσης. Σε αυτήν ο Τσερνισέφκσι διατυπώνει την «ανθρωπολογική αρχή» ότι ο άνθρωπος είναι ύλη και όλες οι όψεις της συμπεριφοράς του είναι ιδιότητες της ύλης[16].

Ο Λένιν θεωρούσε τον Τσερνισέφκσι «συνεπή υλιστή» και επικαλείται την κριτική του στον Καντιανισμό στο έργο του Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός:

«Από ποια σκοπιά ο Τσερνισέφκσι έκανε κριτική στον Καντιανισμό;

Στην πρώτη παράγραφο του τέταρτου κεφαλαίου δείξαμε λεπτομερειακά ότι οι υλιστές έκαναν και κάνουν κριτική στον Καντ από σκοπιά διαμετρικά αντίθετη από τη σκοπιά που του κάνουν κριτική ο Μαχ και ο Αβενάριους. Δεν θεωρούμε περιττό να προσθέσουμε εδώ, έστω και σύντομα, τη γνωσιολογική θέση του μεγάλου Ρώσου χεγγελιανού και υλιστή Ν. Γκ. Τσερνισέφσκι.

Λίγο ύστερα από την κριτική που έκανε στον Καντ ο Γερμανός μαθητής του Φόιερμπαχ, Άλμπερτ Ράου, ο μεγάλος συγγραφέας Τσερνισέφκσι, μαθητής και αυτός του Φόιερμπαχ, επιχείρησε για πρώτη φορά να εκθέσει ανοικτά τη θέση του απέναντι στον Φόιερμπαχ και απέναντι στον Καντ. Ο Ν. Τσερνισέφκσι από την 6^η κιόλας δεκαετία του περασμένου αιώνα εμφανίστηκε στα ρωσικά γράμματα σαν οπαδός του Φόιερμπαχ, αλλά η λογοκρισία μας δεν του επέτρεψε ούτε καν να αναφέρει το όνομα του Φόιερμπαχ. Το 1888, στον πρόλογο της σχεδιαζόμενης τρίτης έκδοσης των Αισθητικών σχέσεων της τέχνης προς την πραγματικότητα, ο Ν. Τσερνισέφκσι επιχείρησε να αναφερθεί άμεσα στον Φόιερμπαχ, μα η λογοκρισία δεν του επέτρεψε ούτε το 1888 να κάνει έστω και μια απλή παραπομπή στον   Φόιερμπαχ! Ο πρόλογος του είδε το φως μόλις το 1906. Στον πρόλογο αυτό, ο Τσερνισέφκσι αφιερώνει μισή σελίδα στην κριτική του Καντ και των φυσιοδιφών εκείνων που ακολουθούν τον Καντ στα φιλοσοφικά πορίσματα τους.

Να ο έξοχος συλλογισμός που διατύπωσε ο Ν. Τσερνισέφκσι το 1888:

«Οι φυσιοδίφες, που φαντάζονται ότι είναι δημιουργοί καθολικών θεωριών, στην πραγματικότητα παραμένουν μαθητές και, συνήθως, αδύνατοι μαθητές των παλιών στοχαστών που δημιούργησαν μεταφυσικά συστήματα και συνήθως των στοχαστών που τα συστήματα τους έχουν κιόλας συντριφτεί εν μέρει από τον Σέλινγκ και οριστικά από τον Χέγγελ. Φτάνει να θυμίσει κανείς ότι η πλειοψηφία των φυσιοδιφών που επιχειρούν να οικοδομήσουν εκτενείς θεωρίες των νόμων λειτουργίας της ανθρώπινης σκέψης, επαναλαμβάνουν τη μεταφυσική θεωρία του Καντ για την υποκειμενικότητα της γνώσης μας»… (προς γνώση των μαχιστών της Ρωσίας, που όλα τα έχουν μπερδέψει: ο Τσερνισέφσκι μένει πίσω από τον Ένγκελς, εφόσον συγχέει στην ορολογία του την αντίθεση του υλισμού προς τον ιδεαλισμό με την αντίθεση της μεταφυσικής νόησης προς τη διαλεκτική νόηση, ωστόσο ο Τσερνισέφκσι στέκει εντελώς στο ίδιο επίπεδο με τον Ένγκελς, εφόσον κατηγορεί τον Καντ, όχι για ρεαλισμό, αλλά για αγνωστικισμό και υποκειμενισμό, όχι για την παραδοχή του «πράγματος καθεαυτού», αλλά για την ανικανότητα του να αναγάγει τη γνώση μας από αυτή την αντικειμενική πηγή)… «ερμηνεύουν από τα λόγια του Καντ, ότι οι τύποι της αισθητηριακής μας αντίληψης δεν μοιάζουν με τους τύπους της πραγματικής ύπαρξης των αντικειμένων»… (προς γνώση των μαχιστών της Ρωσίας, που όλα τα έχουν μπερδέψει: η κριτική του Καντ από τον Τσερνισέφκσι είναι διαμετρικά αντίθετη με την κριτική του Καντ από τους Αβενάριους – Μαχ και τους ενυπαρξιστές, επειδή για τον Τσερνισέφκσι, όπως και για κάθε υλιστή, οι τύποι της αισθητηριακής μας αντίληψης μοιάζουν με τους τύπους της αληθινής, δηλ. της αντικειμενικά πραγματικής ύπαρξης των αντικειμένων)… «ότι συνεπώς τα αντικείμενα που υπάρχουν πραγματικά και οι πραγματικές τους ιδιότητες, οι πραγματικές αμοιβαίες σχέσεις τους είναι αγνώσιμα για μας»,… (προς γνώση των μαχιστών της Ρωσίας που όλα τα έχουν μπερδέψει: για τον Τσερνισέφσκι, όπως και για κάθε υλιστή, τα αντικείμενα, δηλ. τα «πράγματα καθαυτά», για να μιλήσουμε την επιτηδευμένη γλώσσα του Καντ, υπάρχουν πραγματικά και είναι ολότελα γνώσιμα για μας, γνώσιμα και στην ύπαρξη τους, και στις ιδιότητες τους, και στις πραγματικές τους σχέσεις)… «και αν ήταν γνώσιμα, δεν θα μπορούσαν να είναι αντικείμενο της νόησης μας, που μπάζει όλο το υλικό των γνώσεων σε τύπους εντελώς διαφορετικούς από τους τύπους της πραγματικής ύπαρξης, ότι και οι ίδιοι οι νόμοι της νόησης έχουν μόνο υποκειμενική αξία» (προς γνώση των ανερμάτιστων μαχιστών: για τον Τσερνισέφκσι, όπως και για κάθε υλιστή, υπάρχει στην πραγματικότητα αυτό που μας φαίνεται σαν σχέση αιτίας και αποτελέσματος, γιατί δεν υπάρχει ούτε προηγούμενο ούτε επόμενο, δεν υπάρχει ούτε όλο ούτε μέρη και τα λοιπά και τα λοιπά»… (προς γνώση των ανερμάτιστων μαχιστών: για τον Τσερνισέφκσι, όπως και για κάθε υλιστή, υπάρχει στην πραγματικότητα αυτό που μας φαίνεται σαν σχέση αιτίας και αποτελέσματος, υπάρχει η αντικειμενική αιτιότητα ή η αναγκαιότητα της φύσης»… «Όταν οι φυσιοδίφες θα πάψουν να λένε αυτές τις μεταφυσικές ανοησίες και άλλες παρόμοιες, θα γίνουν ικανοί να επεξεργαστούν και πιθανόν θα επεξεργαστούν, με βάση τη φυσιογνωσία, ένα σύστημα εννοιών πιο ακριβολογημένων και πιο ολοκληρωμένων από εκείνες που εξέθεσε ο Φόιερμπαχ…» (προς γνώση των ανερμάτιστων μαχιστών: Ο Τσερνισέφκσι ονομάζει μεταφυσικές ανοησίες κάθε εκτροπή από τον υλισμό και προς τον ιδεαλισμό και προς τον αγνωστικισμό)… «Προς το παρόν όμως η καλύτερη έκθεση των επιστημονικών εννοιών για τα λεγόμενα θεμελιακά προβλήματα της ανθρώπινης φιλομάθειας παραμένει η έκθεση του Φόιερμπαχ. Θεμελιακά προβλήματα της ανθρώπινης φιλομάθειας ο Τσερνισέφκσι ονομάζει εκείνα που στη σύγχρονη γλώσσα λέγονται βασικά προβλήματα της γνωσιοθεωρίας ή γνωσιολογίας»[17].

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση

Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό

ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 14/12

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber