Alfavita Newsroom Σαν σήμερα 13 Απριλίου του 2015, έφυγε ο Εδουάρδο Γκαλεάνο. Παρουσίαση του 3ου μαθήματος από το βιβλίο του Ουρουγουανού συγγραφέα και φιλοσόφου «Ένας κόσμος ανάποδα»
Η διαφήμιση προστάζει καταναλώστε και η οικονομία το απαγορεύει. Οι επιταγές της κατανάλωσης, υποχρεωτικές για όλους αλλά ανέφικτες για την πλειοψηφία, οδηγούν σε παράνομες ενέργειες. Οι αστυνομικές σελίδες των εφημερίδων φανερώνουν πολύ περισσότερα για τις αντιφάσεις της εποχής μας από τις πολιτικές ή οικονομικές τους σελίδες.
Ισοπέδωση και ανισότητες
Η δικτατορία της καταναλωτικής κοινωνίας επιβάλλει έναν ολοκληρωτισμό αντίστοιχο με εκείνον που επιβάλλει η δίδυμη αδελφή της, η δικτατορία της άνισης οργάνωσης του κόσμου.
Οι μηχανισμοί της υποχρεωτικής ισοπέδωσης υπονομεύουν την αξιοθαύμαστη δύναμη των ανθρώπων να αναγνωρίζουν τις διαφορές τους κι αυτές να τους συνδέουν. Το καλύτερο στοιχείο του κόσμου αυτού είναι η πολλαπλότητα των κόσμων που εμπεριέχει, οι διαφορετικές μουσικές, τα βάσανα και τα χρώματα της ζωής: οι χίλιοι και ένας τρόποι που ανακαλύψαμε, στο πέρασμα των αιώνων, για να ζούμε και να μιλάμε, να πιστεύουμε και να δημιουργούμε, να τρώμε, να εργαζόμαστε, να χορεύουμε, να παίζουμε, να αγαπάμε, να υποφέρουμε και να γιορτάζουμε.
Η ισοπέδωση, που μας εξομοιώνει αλλά και μας σαγηνεύει, δεν μπορεί να μετρηθεί. Δεν υπάρχει υπολογιστής ικανός να καταγράψει τα καθημερινά εγκλήματα που διαπράττει η βιομηχανία της μαζικής κουλτούρας κατά της διαφορετικότητας των ανθρώπων και του δικαιώματός τους σε μια ταυτότητα. Κι όμως, τα καταστρεπτικά επιτεύγματά της είναι οφθαλμοφανή. Ο χρόνος σιγά σιγά αδειάζει, η ιστορία χάνεται και ο χώρος δεν αναγνωρίζει την εκπληκτική ποικιλία των περιοχών του. Με τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, τα αφεντικά του κόσμου, μας επιβάλλουν να κοιταζόμαστε όλοι υποχρεωτικά σε έναν και μοναδικό καθρέφτη, ο οποίος αντανακλά τις αξίες της κουλτούρας της κατανάλωσης.
Όποιος δεν κατέχει δεν υπάρχει: όποιος δεν έχει αυτοκίνητο, επώνυμα παπούτσια ή εισαγόμενα αρώματα, στην πραγματικότητα δεν υπάρχει. Οικονομία των εισαγωγών, πολιτισμός της αγυρτείας: στο βασίλειο της επίδειξης οφείλουμε όλοι να επιβιβαστούμε στο κρουαζιερόπλοιο της κατανάλωσης, που σκίζει τα ταραγμένα νερά της αγοράς. Η πλειοψηφία των επιβατών είναι καταδικασμένη να ναυαγήσει, αλλά τα ναύλα όσων μπορέσουν να ταξιδέψουν θα τα πληρώσουμε όλοι με το εξωτερικό χρέος. Τα δάνεια, που δίνουν τη δυνατότητα σε μια καταναλωτική μειοψηφία να γεμίσει με καινούργια άχρηστα πράγματα, δρουν στην υπηρεσία της τυποποίησης της μεσαίας τάξης και του πιθηκισμού της ανώτερης τάξης. Η τηλεόραση μάλιστα αναλαμβάνει να μετατρέψει σε πραγματικές ανάγκες, μπροστά στα μάτια μας, την τεχνητή ζήτηση την οποία επινοεί ακούραστα ο Βορράς και προβάλλει με επιτυχία στο Νότο. (Στο βιβλίο αυτό, οι όροι Βορράς και Νότοςαναφέρονται στη μοιρασιά της παγκόσμιας πίτας και δε συμπίπτουν πάντοτε με τα γεωγραφικά δεδομένα).
Η εξαίρεση
Υπάρχει μόνο ένας τόπος όπου ο Βορράς ανταγωνίζεται το Νότο με τους ίδιους όρους: πρόκειται για ένα γήπεδο ποδοσφαίρου στη Βραζιλία, στις εκβολές του Αμαζονίου. Ο κύκλος του Ισημερινού κόβει στη μέση το στάδιο Zerão, στην Αμαπά, οπότε κάθε ομάδα παίζει το ένα ημίχρονο στο Νότο και το άλλο στο Βορρά.
Τι γίνεται με τα εκατομμύρια παιδιά της Λατινικής Αμερικής που όταν μεγαλώσουν θα είναι καταδικασμένα να αντιμετωπίσουν την ανεργία ή μισθούς πείνας; Η διαφήμιση τι ρόλο παίζει; Αυξάνει άραγε τη ζήτηση ή υποκινεί τη βία; Η τηλεόραση προσφέρει ολοκληρωμένες υπηρεσίες: όχι μόνο μας μαθαίνει να ταυτίζουμε την ποιότητα ζωής με την ποσότητα των πραγμάτων αλλά και μας προσφέρει καθημερινά οπτικοακουστικά μαθήματα βίας, που συμπληρώνονται από τα βιντεοπαιχνίδια. Το έγκλημα είναι το πιο επιτυχημένο θέαμα της μικρής οθόνης. Χτύπα προτού σε χτυπήσουν ,συμβουλεύουν οι ηλεκτρονικοί δάσκαλοι των βιντεοπαιχνιδιών.
Βγάλτα πέρα μόνος σου, μην υπολογίζεις σε κανέναν. Αυτοκίνητα ανατινάζονται, άνθρωπο εκρήγνυνται: Σκότωσε κι εσύ, μπορείς. Εν τω μεταξύ οι πόλεις μεγαλώνουν. Οι πόλεις της Λατινικής Αμερικής είναι σήμερα οι μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου. Και, καθώς μεγαλώνουν οι πόλεις, το έγκλημα αυξάνεται με τρομακτικό ρυθμό.
Η παγκόσμια οικονομία έχει ανάγκη από καταναλωτικές αγορές που να διευρύνονται στο διηνεκές, ώστε να βρίσκει διέξοδο η αυξανόμενη παραγωγή της και να μην κατρακυλούν τα ποσοστά κέρδους της. Ταυτόχρονα όμως έχει ανάγκη από εργατικά χέρια και πρώτες ύλες σε εξευτελιστικές τιμές, για να μειώνει το κόστος παραγωγής. Το ίδιο σύστημα που έχει ανάγκη να πουλάει ολοένα περισσότερο, έχει ανάγκη να πληρώνει ολοένα λιγότερο. Από αυτό το παράδοξο προκύπτει ένα άλλο παράδοξο: ο Βορράς διατάζει, όλο και πιο αυταρχικά, το Νότο και την Ανατολή να πολλαπλασιάσουν τους καταναλωτές τους αλλά τελικά αυτό που πολλαπλασιάζεται, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, είναι το έγκλημα. Κλέβοντας τα μαγικά φυλαχτά, που προσδίδουν ύπαρξη στους ανθρώπους, κάθε κλέφτης θέλει να αποκτήσει ό,τι έχει το θύμα του, για να γίνει ίσος μαζί του. Οι άνθρωποι αλληλοπαγιδεύονται: σήμερα, στο φρενοκομείο των δρόμων, ο καθένας μπορεί να πεθάνει από μια σφαίρα: αυτοί που γεννήθηκαν για να πεθάνουν από πείνα, αλλά κι αυτοί που γεννήθηκαν για να πεθάνουν από το πολύ φαί.
Δεν είναι δυνατόν να μεταφραστεί σε αριθμούς η πολιτική ισοπέδωση την οποία επιβάλλουν τα καλούπια της καταναλωτικής κοινωνίας. Η οικονομική ανισότητα, όμως, μπορεί να μετρηθεί. Το παραδέχεται η Παγκόσμια Τράπεζα, που κάνει ό,τι μπορεί για να την διατηρήσει, και το επιβεβαιώνουν οι διάφοροι οργανισμοί Ηνωμένων Εθνών. Ποτέ η παγκόσμια οικονομία δεν ήταν τόσο λίγο δημοκρατική, ποτέ ο κόσμος δεν ήταν τόσο σκανδαλωδώς άδικος. Το 1960 το πλουσιότερο είκοσι τοις εκατό της ανθρωπότητας ήταν τριάντα φορές πιο πλούσιο από το φτωχότερο είκοσι τοις εκατό. Το 1990 η διαφορά είχε γίνει εξήντα φορές περισσότερο. Από τότε η ψαλίδα δεν έχει σταματήσει να ανοίγει: το 2000 η διαφορά θα είναι ενενήντα φορές περισσότερο.
Ανάμεσα στις δύο ακραίες καταστάσεις, ανάμεσα στους πάμπλουτους, που γεμίζουν τις πορνο-οικονομικές σελίδες των περιοδικών Forbesκαι Fortune, και τους πάμπτωχους, που γεμίζουν τους δρόμους και την επαρχία, η άβυσσος έχει γίνει πολύ βαθύτερη. Μια έγκυος γυναίκα στην Αφρική διατρέχει εκατό φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να πεθάνει από ό,τι στην Ευρώπη. Η αξία των προϊόντων για τα κατοικίδια, που πωλούνται κάθε χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη από την συνολική παραγωγή της Αιθιοπίας. Οι πωλήσεις δύο μόνο γιγαντιαίων εταιριών, της General Motors και της Ford, ξεπερνούν κατά πολύ την αξία της παραγωγής όλων των χωρών της μαύρης Αφρικής. Σύμφωνα με το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη, δέκα άνθρωποι, οι δέκα πλουσιότεροι των πλουσίων του πλανήτη, συγκεντρώνουν πλούτο που ισοδυναμεί με την αξία της συνολικής παραγωγής πενήντα χωρών και τετρακόσιοι σαράντα επτά πολυεκατομμυριούχοι συγκεντρώνουν περιουσία μεγαλύτερη από το ετήσιο εισόδημα της μισής ανθρωπότητας.
Το 1997 ο Τζέιμς Γκούσταβ Σπεθ, υπεύθυνος αυτού του τμήματος των Ηνωμένων Εθνών, δήλωνε ότι τα τελευταία πενήντα χρόνια διπλασιάστηκε ο αριθμός των πλουσίων ανά τον κόσμο και τριπλασιάστηκε ο αριθμός των φτωχών, καθώς και ότι ένα δισεκατομμύριο εξακόσια εκατομμύρια άνθρωποι ζουν χειρότερα απ’ ό,τι πριν δεκαπέντε χρόνια.
Λίγο νωρίτερα, στη συνέλευση της Παγκόσμιας Τράπεζας και της Διεθνούς Νομισματικής Επιτροπής, ο πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας είχε κάνει ψυχρολουσία στους παρευρισκομένους. Ενώ όλοι πανηγύριζαν για την καλή πορεία της δια κυβέρνησης του πλανήτη από τους δύο αυτούς οργανισμούς, ο Τζέιμς Γουόλφενσον προειδοποιούσε: αν τα πράγματα συνεχίσουν έτσι, σε τριάντα χρόνια θα υπάρχουν εκατό δισεκατομμύρια φτωχοί στον κόσμο «και η ανισότητα θα γίνει μια ωρολογιακή βόμβα που θα εκραγεί πάνω στις επόμενες γενιές». Εν τω μεταξύ, χωρίς να έχει πληρωθεί σε δολάρια, σε πέσος ή σε άλλο νόμισμα, ένα ανώνυμο χέρι έγραφε σε ένα τοίχο στο Μπουένος Άιρες: Καταπολέμησε την πείνα και τη φτώχεια! Φάε ένα φτωχό!
Και για να μη χάνουμε την αισιοδοξία μας, όπως μας συμβουλεύει ο Κάρλος Μονσιβάις, ο κόσμος συνεχίζει την πορεία του: στο εσωτερικό της κάθε χώρας αναπαράγεται η αδικία που διέπει τις σχέσεις των χωρών μεταξύ τους καθώς, χρόνο με το χρόνο, διευρύνεται ολοένα περισσότερο το χάσμα ανάμεσα σε αυτούς που κατέχουν τα πάντα και σε αυτούς που δεν κατέχουν τίποτα. Αυτό το γνωρίζουμε καλά εδώ στην Αμερική. Στο Βορρά, στις Ηνωμένες Πολιτείες, πριν από μισό αιώνα οι πιο πλούσιοι ήταν κάτοχοι του είκοσι τοις εκατό του εθνικού εισοδήματος. Σήμερα κρατάνε στα χέρια τους το σαράντα τοις εκατό . Και στο Νότο; Η Λατινική Αμερική είναι η περιοχή με τη μεγαλύτερη αδικία στον κόσμο. Σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου η μοιρασιά δεν είναι τόσο άδικη· σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου δεν είναι τόσο τεράστια η απόσταση ανάμεσα στους λίγους, που έχουν το δικαίωμα να διατάζουν, και τους πολλούς, που οφείλουν να υπακούουν.
Η οικονομία της Λατινικής Αμερικής είναι μια μεταμοντέρνα οικονομία της σκλαβιάς: πληρώνει αφρικάνικους μισθούς, χρεώνει ευρωπαϊκές τιμές και τα εμπορεύματα που παράγει με την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα είναι η αδικία και η βία. Πόλη του Μεξικού, 1997, επίσημα δεδομένα: ογδόντα τοις εκατό φτωχοί, τρία τοις εκατό πλούσιοι και στη μέση οι υπόλοιποι. Η Πόλη του Μεξικού είναι η πρωτεύουσα της χώρας του γρήγορου πλουτισμού που, στα χρόνια του ενενήντα, δημιούργησε τους περισσότερους πολυεκατομμυριούχους στον κόσμο: σύμφωνα με δεδομένα των Ηνωμένων Εθνών, ένας μόνο Μεξικάνος κατέχει πλούτο ισοδύναμο με τον πλούτο που συγκεντρώνουν δεκαεπτά εκατομμύρια φτωχών Μεξικανών.
Απόψεις / 1
Κατά την άποψη της κουκουβάγιας, της νυχτερίδας, του μποέμ και του κλέφτη, το σούρουπο είναι η ώρα του πρωινού.
Η βροχή είναι κατάρα για τον τουρίστα και χαρμόσυνη είδηση για τον αγρότη.
Στα μάτια των ιθαγενών, γραφικός είναι ο τουρίστας.
Στα μάτια των Ινδιάνων των νησιών της Καραϊβικής Θάλασσας ο Χριστόφορος Κολόμβος, με την κόκκινη βελούδινη κάπα του και το καπέλο του με τα φτερά, ήταν ένας παπαγάλος πελώριων διαστάσεων.
Σε καμία χώρα του κόσμου δεν υπάρχει τόσο μεγάλη αδικία όσο στη Βραζιλία. Ορισμένοι αναλυτές, μάλιστα, όταν θέλουν να περιγράψουν τον κόσμο τα επόμενα χρόνια μιλάνε για βραζιλιανοποίηση του πλανήτη. Λέγοντας βραζιλιανοποίηση,όμως, δεν εννοούν ασφαλώς τη διάδοση διεθνώς του χαρούμενου ποδοσφαίρου, του θεαματικού καρναβαλιού και της μουσικής που ξυπνάει ακόμα και νεκρούς, ομορφιές που κάνουν τη Βραζιλία να απαστράπτει, αλλά αναφέρονται στην επιβολή, σε παγκόσμια κλίμακα, ενός κοινωνικού μοντέλου που στηρίζεται στην κοινωνική αδικία και τις φυλετικές διακρίσεις. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, η ανάπτυξη της οικονομίας αναπαράγει τη φτώχεια και τη περιθωριοποίηση. Ένα άλλο όνομα της Βραζιλίας είναι το Belindia: έτσι βάφτισε ο οικονομολόγος Έντμαρ Βάσα αυτή τη χώρα όπου η μειοψηφία καταναλώνει όπως οι πλούσιοι του Βελγίου, ενώ η πλειοψηφία ζει όπως οι φτωχοί της Ινδίας.
Στην εποχή των ιδιωτικοποιήσεων και της ελεύθερης αγοράς το χρήμα κυβερνάει χωρίς μεσάζοντες. Ποιες είναι τότε οι αρμοδιότητες του κράτους; Το κράτος οφείλει να τιθασεύει τα φτηνά εργατικά χέρια, τα καταδικασμένα σε μισθούς πείνας και να καταστέλλει τις επικίνδυνες στρατιές των ανέργων: ένα κράτος δικαστής και χωροφύλακας και τίποτε άλλο.
Σε πολλές χώρες του κόσμου η κοινωνική δικαιοσύνη έχει αναχθεί σε ποινική δικαιοσύνη. Το κράτος επαγρυπνά μόνο για την δημόσια ασφάλεια: για τις υπόλοιπες υπηρεσίες υπεύθυνη είναι πλέον η αγορά· ο Θεός θα φροντίσει για τη φτώχεια, τους φτωχούς, τις φτωχές περιοχές, αν δεν τον προλάβει η αστυνομία. Μολονότι η δημόσια διοίκηση θέλει να παριστάνει την αφοσιωμένη μητέρα, άλλο δεν κάνει παρά να αφιερώνει τις ελάχιστες δυνάμεις που της απομένουν στην αστυνόμευση και την καταστολή. Στη νεοφιλελεύθερη εποχή μας τα δικαιώματα του πολίτη υποβαθμίζονται σε ρουσφέτια της εξουσίας. Μιας εξουσίας που αντιμετωπίζει τη δημόσια υγεία και τη δημόσια εκπαίδευση σαν μια μορφή δημόσιας ελεημοσύνης στις παραμονές των εκλογών.
Η φτώχεια σκοτώνει, ανά τον κόσμο, περισσότερους ανθρώπους κάθε χρόνο από όσους σκοτώθηκαν στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, που δεν ήταν και λίγοι. Κατά την άποψη της εξουσίας, ωστόσο, η εξολόθρευση δεν είναι κάτι το τόσο κακό αφού, στο κάτω κάτω, βοηθάει κάπως στον έλεγχο του πληθυσμού που αυξάνεται υπερβολικά. Οι ειδικοί καταγγέλλουν τον υπερπληθυσμό του Νότου, όπου οι αμαθείς μάζες δεν ξέρουν να κάνουν τίποτε άλλο παρά να παραβιάζουν την έκτη εντολή, μέρα νύχτα: οι γυναίκες πάντα θέλουν και οι άντρες πάντα μπορούν. Ωστόσο υπάρχει άραγε πρόβλημα υπερπληθυσμού στη Βραζιλία, όπου αντιστοιχούν δεκαεπτά κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, ή στην Κολομβία όπου αντιστοιχούν είκοσι εννέα; Η Ολλανδία έχει τετρακόσιους κάτοικους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο και κανείς Ολλανδός δεν πεθαίνει από πείνα· στη Βραζιλία όμως και στην Κολομβία μια χούφτα αδηφάγων ανθρώπων εξαπατά όλους τους υπόλοιπους. Η Αϊτή και το Ελ Σαλβαδόρ, οι πιο πυκνοκατοικημένες χλωρες της Αμερικής, είναι εξίσου πυκνοκατοικημένες με τη Γερμανία.
Απόψεις / 2
Κατά την άποψη του Νότου, το καλοκαίρι του Βορρά είναι χειμώνας.
Κατά την άποψη του σκουληκιού, ένα πιάτο μακαρόνια είναι ένα όργιο.
Όπου οι ινδουιστές βλέπουν μια ιερή αγελάδα, άλλοι βλέπουν ένα μεγάλο χάμπουργκερ.
Κατά την άποψη του Ιπποκράτη, του Γαληνού, του Μαϊμονίδη και του Παράκελσου υπήρχε μια ασθένεια που την έλεγαν δυσπεψία, αλλά δεν υπήρχε ασθένεια που αν τη λένε πείνα.
Ο Τότο Ζάουγκ, που γύρναγε με το ίδιο ρούχο χειμώνα καλοκαίρι, ήταν άξιος θαυμασμού κατά την άποψη των γειτόνων του στο χωριό Καρδόνα:
-Ο Τότο δεν κρυώνει ποτέ – έλεγαν.
Εκείνος δεν έλεγε τίποτα. Κρύωνε· αλλά δεν είχε παννωφόρι.
Η εξουσία που διαπράττει την αδικία, και ζει απ’ αυτήν, αποπνέει βία από όλους της τους πόρους. Κοινωνίες μοιρασμένες σε καλούς και κακούς: στις κολάσεις των υποβαθμισμένων περιοχών ενεδρεύουν οι καταραμένοι με το σκούρο δέρμα, ένοχοι για τη φτώχεια τους και με κληρονομική τάση προς το έγκλημα: η διαφήμιση κάνει τα σάλια τους να τρέχουν και η αστυνομία τους διώχνει από το τραπέζι. Το σύστημα αρνείται να τους δώσει όσα προσφέρει, όλα αυτά τα μαγικά αντικείμενα που θα έκαναν πραγματικότητα τα όνειρά τους, αυτές τις πολυτέλειες που υπόσχεται η τηλεόραση, τα φώτα νέον που αναγγέλουν τον παράδεισο στις νύχτες της πόλης, τα μεγαλεία του εικονικού πλούτου: όπως καλά γνωρίζουν τα αφεντικά του πραγματικού πλούτου, δεν υπάρχει βάλιουμ που να μπορεί να ηρεμήσει τόση αγωνία, ούτε πρόζακ ικανό να απαλύνει τέτοιο βασανιστήριο. Η θεραπεία των φτωχών είναι η φυλακή και οι σφαίρες.
Μέχρι πριν είκοσι ή τριάντα χρόνια η φτώχεια εθεωρείτο ως καρπός της αδικίας. Το κατήγγελλε η Αριστερά, το παραδεχόταν το Κέντρο, ακόμα και η Δεξιά δεν το αρνιόταν. Πόσο έχουν αλλάξει οι καιροί, μέσα σε τόσο λίγο καιρό: τώρα η φτώχεια θεωρείται δίκαιη τιμωρία της ανικανότητας. Η φτώχεια ενδέχεται να επιφέρει λύπη, ακόμα και σήμερα, αλλά δεν προκαλεί πια αγανάκτηση: υπάρχουν φτωχοί επειδή έτσι επιβάλλουν οι κανόνες του παιχνιδιού ή επειδή έτσι το θέλησε η μοίρα. Αλλά ούτε και η βία είναι παιδί της αδικίας. Το κυρίαρχο λεξιλόγιο, οι μαζικές εικόνες και λέξεις δρουν σχεδόν πάντα στην υπηρεσία ενός συστήματος ανταμοιβών και ποινών, που θεωρεί τη ζωή έναν ανελέητο αγώνα δρόμου με λίγους νικητές και πολλούς ηττημένους γεννημένους για να χάνουν. Η βία προβάλλεται, κατά κανόνα, ως ο καρπός της κακής συμπεριφοράς των κακών ηττημένων, των πολυάριθμων, επικίνδυνων και κοινωνικά απροσάρμοστων ανθρώπων, που γεννιούνται στις φτωχές γειτονιές και τις φτωχές χώρες.
Την έχουν στη φύση τους τη βία. Ανταποκρίνεται, όπως και η φτώχεια, στη φυσική τους τάξη, στη βιολογική ή και, ενδεχομένως, στη ζωολογική τους τάξη: έτσι είναι, έτσι ήταν και έτσι θα εξακολουθήσουν να είναι. Η αδικία, που εξαιτίας της διαιωνίζεται η βία, είναι σήμερα πιο μεγάλη από ποτέ τόσο στο Νότο όσο και στο Βορρά. Για τα μεγάλα μέσα επικοινωνίας όμως, που κατασκευάζουν τη δημόσια γνώμη σε παγκόσμια κλίμακα, δεν υπάρχει αδικία ή έστω υπάρχει σε μικρό βαθμό.
Ο ηθικός κώδικας του τέλους της χιλιετίας δεν καταδικάζει την αδικία αλλά την αποτυχία. Ο Ρόμπερτ Μακναμάρα, ένας από τους ιθύνοντες στον πόλεμο του Βιετνάμ, έγραψε ένα βιβλίο όπου αναγνωρίζει ότι ο πόλεμος ήταν ένα λάθος. Αυτός ο πόλεμος όμως, στον οποίο σκοτώθηκαν τρία εκατομμύρια Βιετναμέζοι και πενήντα οκτώ χιλιάδες Βορειοαμερικάνοι, δεν ήταν λάθος επειδή ήταν άδικος αλλά επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες τον ξεκίνησαν γνωρίζοντας ότι δεν μπορούσαν να τον κερδίσουν. Το αμάρτημα έγκειται στην ήττα, όχι στην αδικία. Σύμφωνα με τον Μακναμάρα, από το 1965 ήδη υπήρχαν αδιάσειστα στοιχεία που αποδείκνυαν ότι ήταν αδύνατη η νίκη των δυνάμεων του εισβολέα, αλλά η κυβέρνηση της Βορείου Αμερικής εξακολούθησε να ενεργεί σαν να ήταν η νίκη εφικτή. Το γεγονός ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες επί δεκαπέντε χρόνια εξασκούσαν διεθνή τρομοκρατία, για να επιβάλλουν στο Βιετνάμ μια ανεπιθύμητη στους Βιετναμέζους κυβέρνηση, δεν τους απασχολεί καθόλου. Το ότι η πρώτη στρατιωτική δύναμη του κόσμου έριξε, πάνω σε μια μικρή χώρα, περισσότερες βόμβες από όσες χρησιμοποιήθηκαν στο Δεύτερο Πακόσμιο πόλεμο είναι μια λεπτομέρεια άνευ σημασίας.
Στο κάτω κάτω, με τη μεγάλη αυτή σφαγή, οι Ηνωμένες Πολιτείες απλώς άσκησαν το δικαίωμα που έχουν οι μεγάλες δυνάμεις να εισβάλλουν σε οποιαδήποτε χώρα και να την υποχρεώνουν να κάνει ό,τι θέλουν. Οι στρατιωτικοί, οι έμποροι, οι διαμορφωτές της κοινής γνώμης και οι τραπεζίτες των κυρίαρχων χωρών έχουν το δικαίωμα να επιβάλλουν στις υπόλοιπες χώρες στρατιωτικές δικτατορίες ή κυβερνήσεις ανδρείκελα, μπορούν να τους υπαγορεύουν την οικονομική αλλά και κάθε άλλη πολιτική τους, μπορούν να τις διατάζουν να αποδέχονται καταστροφικές συναλλαγές και τοκογλυφικά δάνεια, μπορούν να επιβάλλουν το δικό τους τρόπο ζωής και να κατευθύνουν τις καταναλωτικές τάσεις. Πρόκειται για ένα φυσικό δικαίωμα, καθιερωμένο από την ατιμωρησία με την οποία ασκείται και την ταχύτητα με την οποία ξεχνιέται.
Απόψεις / 3
Αν κάποιος παίρνει χίλια δολάρια και κάποιος άλλος δεν παίρνει τίποτε τότε, σύμφωνα με τις στατιστικές, στον υπολογισμό του κατά κεφαλήν εισοδήματος ο καθένας τους εμφανίζεται να παίρνει από πεντακόσια δολάρια.
Από τη σκοπιά της πάλης κατά του πληθωρισμού, τα μέτρα προσαρμογής είναι μια καλή λύση. Από τη σκοπιά εκείνων που τα υφίστανται, τα μέτρα προσαρμογής αυξάνουν τη χολέρα, τον τύφο, τη φυματίωση και άλλες συμφορές.
Η εξουσία δεν έχει μνήμη: ευλογεί. Δικαιολογεί τη διαιώνιση του προνομίου ως κληρονομικό δικαίωμα, δίνει άφεση στα εγκλήματα των κρατούντων και τους χαρίζει άλλοθι. Η μνήμη της εξουσίας, η μοναδική μνήμη που διαδίδεται ως αληθινή από τα εκπαιδευτικά κέντρα και τα μέσα επικοινωνίας, δεν ακούει παρά τις φωνές που επαναλαμβάνουν μονότονα την καθοσίωσή της. Η ατιμωρησία απαιτεί απώλεια μνήμης. Υπάρχουν χώρες και άνθρωποι επιτυχημένοι και υπάρχουν χώρες και άνθρωποι αποτυχημένοι, επειδή οι αποτελεσματικοί αξίζουν επιβράβευση και οι άχρηστοι τιμωρία.
Για να μπορέσει να μετατρέψει τις ατιμίες σε άθλους, η μνήμη του Βορρά διαχωρίζεται από τη μνήμη του Νότου, η συσσώρευση αγαθών απομονώνεται από το άδειασμα των ταμείων, η χλιδή δεν έχει να κάνει με το πλιάτσικο. Η χαλασμένη μνήμη μας κάνει να πιστεύουμε ότι ο πλούτος δεν ευθύνεται καθόλου για τη φτώχεια, ότι πλούτος και φτώχεια έρχονται από τα βάθη των αιώνων και πηγαίνουν στα βάθη των αιώνων και ότι τα πράγματα είναι έτσι επειδή έτσι το θέλησε ο Θεός.
Το όγδοο θαύμα του κόσμου, η δέκατη συμφωνία του Μπετόβεν, η ενδεκάτη εντολή του Κυρίου: από παντού ακούγονται ύμνοι που εκθειάζουν την ελεύθερη αγορά, αυτή την πηγή ευημερίας, την εγγύηση της δημοκρατίας. Το ελεύθερο εμπόριο παρουσιάζεται σαν κάτι το καινούργιο, αλλά η ιστορία του κρατάει από μακριά. Πρόκειται για μια ιστορία που έχει άμεση σχέση με τις ρίζες της αδικίας, η οποία κυριαρχεί στις μέρες μας λες και κανείς δε γνωρίζει την προέλευσή της:
πριν από τρείς ή τέσσερις αιώνες η Αγγλία, η Ολλανδία και η Γαλλία έκαναν πειρατείες στο όνομα του ελεύθερου εμπορίου, με τη φιλική μεσολάβηση των Σερ Φράνσις Ντρέικ, Χένρι Μόργκαν, Πιέτ Χάιν, Φρανσουά Λονονουά και άλλων νεοφιλελεύθερων της εποχής·
με το άλλοθι του ελεύθερου εμπορίου πλούτισε η Ευρώπη πουλώντας ανθρώπινη σάρκα στα σκλαβοπάζαρα·
όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτίναξαν το ζυγό της Αγγλίας, το πρώτο που έκαναν ήταν να απαγορεύσουν το ελεύθερο εμπόριο. Όλα, από τις βρεφικές φασκιές μέχρι και τα νεκρικά σάβανα, φτιάχνονταν υποχρεωτικά με υφάσματα της Βορείου Αμερικής κι ας ήταν πιο ακριβά και πιο άσχημα από τα εγγλέζικα υφάσματα·
στη συνέχεια ,όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν σημαία το ελεύθερο εμπόριο και υποχρέωναν πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής να καταναλώνουν τα εμπορεύματά τους, τα δάνειά τους και τις στρατιωτικές δικτατορίες τους·
τυλιγμένοι μέσα στις πτυχές της ίδιας αυτής σημαίας, οι Βρετανοί στρατιώτες επέβαλαν με κανονιές την κατανάλωση στην Κίνα ενώ ο κουρσάρος Γουίλιαμ Γουόκερ επανέφερε στην Κεντρική Αμερική τη σκλαβιά, επίσης με κανονιές στο όνομα της ελευθερίας·
για να τιμήσει το ελεύθερο εμπόριο, η βρετανική βιομηχανία έριξε την Ινδία στην υπέρτατη μιζέρια και η Βρετανική Τράπεζα χρηματοδότησε την εξολόθρευση της Παραγουάης, που μέχρι το 1870 ήταν η μόνη πραγματικά ανεξάρτητη χώρα της Λατινικής Αμερικής·
μετά από πολλά χρόνια, το 1954, η Γουατεμάλα σκέφτηκε να κάνει ελεύθερο εμπόριο αγοράζοντας πετρέλαιο από τη Σοβιετική Ένωση. Τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες οργάνωσαν μια αιφνίδια εισβολή και έβαλαν τα πράγματα στη θέση τους·
και, λιγάκι αργότερα, η Κούβα παράβλεψε το ότι το ελεύθερο εμπόριο γι’ αυτήν σήμαινε απλώς να αποδέχεται τις τιμές που της επέβαλλαν και αγόρασε το απαγορευμένο ρώσικο πετρέλαιο. Τότε ξέσπασε ένα τρομερό μπλέξιμο που κατέληξε στην εισβολή στην ακτή Ζιρόν και στο ατέλειωτο εμπάργκο.
Όλα τα ιστορικά προηγούμενα μας διδάσκουν ότι το ελεύθερο εμπόριο και οι άλλες ελευθερίες του χρήματος έχουν τόση σχέση με την ελευθερία των χωρών όση έχει ο Τζακ ο Αντεροβγάλτης με τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης. Η ελεύθερη αγορά έχει μετατρέψει τις χώρες μας σε παζάρια γεμάτα εισαγόμενα μπιχλιμπίδια , που ο περισσότερος κόσμος μπορεί να βλέπει αλλά δεν μπορεί να τα ακουμπήσει. Αυτό συμβαίνει από τα πολύ παλιά χρόνια, από τότε που οι έμποροι και οι γαιοκτήμονες σφετερίστηκαν και έβγαλαν στο σφυρί την ανεξαρτησία, την οποία είχαν κερδίσει οι ξυπόλητοι στρατιώτες μας. Τότε καταστράφηκαν οι μικρές βιοτεχνίες που θα μπορούσαν να εκκολαφθούν σε εθνική βιομηχανία. Η ενδοχώρα ερήμωσε και τα λιμάνια και οι μεγάλες πόλεις επέλεξαν τη φρενίτιδα της κατανάλωσης αντί για την πρόκληση της δημιουργίας. Τα χρόνια πέρασαν και είδα να πουλούν στα σούπερ μάρκετ της Βενεζουέλας μπουκαλάκια με νερό από τη Σκωτία ειδικό για ουίσκι. Σε διάφορες πόλεις της Κεντρικής Αμερικής, όπου στάζουν στον ιδρώτα μέχρι και οι πέτρες, είδα να πουλούν γούνινες εσάρπες για ψηλομύτες κυρίες. Στο Περού γερμανικές ηλεκτρικές παρκετέζες για σπίτια με χωμάτινα πατώματα, χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα. Στη Βραζιλία πλαστικούς φοίνικες αγορασμένους στο Μαϊάμι.
Γλωσσάριο / 1
Οι πολυεθνικές εταιρίες ονομάζονται έτσι επειδή λειτουργούν σε πολλές χώρες ταυτόχρονα· ανήκουν όμως στις λίγες εκείνες χώρες που μονοπωλούν τον πλούτο, την επιστημονική γνώση, την υψηλή τεχνολογία και την πολιτική, στρατιωτική και πολιτιστική εξουσία. Οι δέκα μεγαλύτερες πολυεθνικές συγκεντρώνουν σήμερα εισόδημα μεγαλύτερο από εκείνο που συγκέντρωναν εκατό χώρες μαζί.
Χώρες υπό ανάπτυξη είναι το όνομα που δίνουν οι ειδικοί στις χώρες που τις έχει συνθλίψει η ξένη ανάπτυξη. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, οι υπό ανάπτυξη χώρες στέλνουν στις ανεπτυγμένες χώρες, μέσω των άνισων εμπορικών και οικονομικών σχέσεων, δέκα φορές περισσότερα χρήματα από τα χρήματα που λαμβάνουν ως εξωτερική βοήθεια.
Εξωτερική βοήθεια καλείται ο μικρός φόρος που πληρώνει η διαφθορά στην αρετή στις διεθνείς σχέσεις. Η εξωτερική βοήθεια διανέμεται με τέτοιο τρόπο που, κατά κανόνα, επιβεβαιώνει την αδικία και σπανιότατα τη διαψεύδει. Το 1995 η μαύρη Αφρική έπασχε από το 75 τοις εκατό των περιπτώσεων του AIDS παγκοσμίως και έλαβε, μόνο, τα τρία τοις εκατό των κονδυλίων που διανεμήθηκαν από τους διεθνείς οργανισμούς για την πρόληψη αυτής της πανούκλας.
Άλλο δρόμο, τον αντίθετο, ακολούθησαν οι ανεπτυγμένες χώρες. Εκείνες ποτέ δεν κάλεσαν τον Ηρώδη στα παιδικά τους γενέθλια. Η ελεύθερη αγορά είναι το μοναδικό εμπόρευμα που παράγουν χωρίς επιχορήγηση και με μοναδικό στόχο την εξαγωγή. Οι χώρες αυτές το πουλούν, εμείς το αγοράζουμε. Η βοήθεια που προσφέρουν τα κράτη αυτά στη εθνική αγροτική παραγωγή τους είναι πάντα πολύ γενναιόδωρη κι έτσι μπορούν να διακινούν τα αγροτικά τους προϊόντα στις δικές μας χώρες σε χαμηλότατες τιμές, παρά το υψηλό κόστος τους, καταδικάζοντας στην καταστροφή τους αγρότες του Νότου. Οι κρατικές επιχορηγήσεις που παίρνουν οι παραγωγοί αγρότες των Ηνωμένων Πολιτειών είναι, κατά μέσο όρο, εκατό φορές μεγαλύτερες από το εισόδημα ενός γεωργού στις Φιλιππίνες, σύμφωνα με τα δεδομένα των Ηνωμένων Εθνών. Το χειρότερο όμως είναι ο βάναυσος τρόπος με τον οποίο πατρονάρουν και προστατεύουν οι ανεπτυγμένες δυνάμεις αυτό που τους ενδιαφέρει περισσότερο: το μονοπώλιο της υψηλής τεχνολογίας, της βιοτεχνολογίας και των βιομηχανιών της γνώσης και της επικοινωνίας, προνόμια που τα υπερασπίζονται με νύχια και με δόντια ώστε να εξακολουθήσει, στον αιώνα των αιώνων, ο Βορράς να είναι κάτοχος της γνώσης και ο Νότος να αντιγράφει.
Γλωσσάριο / 2
Το 1995, ο Τύπος της Αργεντινής αποκάλυψε ότι κάποιοι διευθυντές της τράπεζας Banco Nación πήραν τριάντα επτά εκατομμύρια δολάρια από τη βορειοαμερικάνικη εταιρίας IBM, με αντάλλαγμα μια σύμβαση για υπηρεσίες που εκτιμήθηκαν 120 εκατομμύρια δολάρια πάνω από την κανονική τιμή.
Τρία χρόνια αργότερα οι εν λόγω διευθυντές της κρατικής τράπεζας αναγνώρισαν ότι είχαν εισπράξει και ότι είχαν καταθέσει στην Ελβετία εκείνα τα λεφτουδάκια, αλλά είχαν την καλαισθησία να αποφύγουν την λέξη δωροδοκία ή τη χυδαία έκφραση λάδωμα: κάποιος χρησιμοποίησε τη λέξη ανταμοιβή, άλλος είπε ότι ήταν μια ευγενική χειρονομία και ο πιο φινετσάτος εξήγησε ότι επρόκειτο για μια εκδήλωση ευγνωμοσύνης από τη μεριά της ΙΒΜ.
Πολλά οικονομικά φράγματα παραμένουν ψηλά· ψηλότερα όμως από ποτά υψώνονται τα ανθρωπιστικά φράγματα. Δε χρειάζεται παρά να ρίξει κανείς μια πρόχειρη ματιά στους νέους νόμους των ευρωπαϊκών χωρών για τη μετανάστευση ή στο ατσαλένιο τείχος που χτίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες κατά μήκος των συνόρων με το Μεξικό.
Το τείχος αυτό δεν είναι φόρος τιμής στην πτώση του τείχους του Βερολίνου, αλλά μια ακόμα πόρτα που κλείνει στα μούτρα των Μεξικανών εργατών, οι οποίοι δεν εννοούν να καταλάβουν ότι η ελευθερία να περνάς από τη μια χώρα στην άλλη είναι προνόμιο του χρήματος. (Για να μη δείχνει και τόσο δυσάρεστο το τείχος, ανακοινώθηκε ότι θα βαφτεί σε χρώμα σομόν, θα έχει πλακάκια διακοσμημένα με παιδικά σχεδιάκια και τρυπούλες από όπου θα μπορεί κανείς να βλέπει στην άλλη πλευρά).
Κάθε φορά που συνεδριάζουν οι πρόεδροι των χωρών της Αμερικής, οι οποίοι συνεδριάζουν συχνότατα αλλά χωρίς κανένα όφελος, εκδίδουν αποφάσεις επαναλαμβάνοντας ότι «η ελεύθερη αγορά θα συμβάλλει στην ευημερία». Στην ευημερία τίνος δεν το διευκρινίζουν. Η πραγματικότητα, που παρότι εμείς δεν της δίνουμε πάντα την πρέπουσα σημασία αυτή υπάρχει και δεν είναι βουβή, έστω κι αν ορισμένες φορές σιωπά, μας πληροφορεί ότι η ελεύθερη ροή κεφαλαίων πλουτίζει, κάθε μέρα περισσότερο, τους εμπόρους ναρκωτικών και τους τραπεζίτες που παρέχουν άσυλο στα ναρκωδολάριά τους. Η ανυπαρξία δημόσιου ελέγχου στις χρηματοδοτήσεις και στην οικονομία διευκολύνει τη δουλειά τους: τους προμηθεύει υα απαραίτητα προσωπεία και τους επιτρέπει να οργανώσουν, πιο αποτελεσματικά, τα δίκτυα διανομής των ναρκωτικών και το ξέπλυμα βρόμικου χρήματος. Η πραγματικότητα επίσης λέει ότι αυτό το πράσινο φως δίνει το δικαίωμα στο Βορρά να αφήνει ελεύθερα τα χαλινάρια της γενναιοδωρίας και να εγκαθιστά στο Νότο και την Ανατολή τις πιο ρυπογόνους βιομηχανίες του, πληρώνοντας συμβολικούς μισθούς και χαρίζοντάς μας τα πυρηνικά απόβλητά του και άλλα σκουπίδια.
Γλωσσάριο / 3
Στη βικτοριανή εποχή δεν μπορούσες να αναφέρεις τη λέξη παντελόνια μπροστά σε μια δεσποινίδα. Στις μέρες μας ορισμένα πράγματα δεν είναι σωστό να λέγονται δημοσίως:
καπιταλισμός φέρει το καλλιτεχνικό όνομα της οικονομίας της αγοράς
ο ιμπεριαλισμός λέγεται παγκοσμιοποίηση
τα θύματα του ιμπεριαλισμού λέγονται χώρες υπό ανάπτυξη, που είναι σαν να αποκαλείς τους νάνους παιδιά
ο οπορτουνισμός λέγεται πραγματισμός
η προδοσία λέγεται ρεαλισμός
η φτώχεια λέγεται στέρηση ή στενότητα και οι φτωχοί άνθρωποι με ανεπαρκείς πόρους
η απομάκρυνση των φτωχών παιδιών από το εκπαιδευτικό σύστημα είναι γνωστή με το όνομα σχολική λιποταξία
το δικαίωμα του αφεντικού να απολύει τους εργάτες χωρίς αποζημιώσεις ή εξηγήσεις λέγεται ευελιξία της αγοράς
η επίσημη γλώσσα αναγνωρίζει τα δικαιώματα των γυναικών ως δικαιώματα μειονοτήτων, λες και ο μισός αρσενικός πληθυσμός της ανθρωπότητας είναι η πλειονότητα
αντί για στρατιωτική δικτατορία, λέμε μεταβατική κυβέρνηση
τα βασανιστήρια λέγονται παράνομος καταναγκασμός ή φυσικές και ψυχολογικές πιέσεις
όταν οι κλέφτες είναι από καλή οικογένεια δεν είναι κλέφτες αλλά κλεπτομανείς
η λεηλασία των δημόσιων αποθεμάτων από διεφθαρμένους πολιτικούς φέρει το όνομα αθέμιτος πλουτισμός
τα εγκλήματα που διαπράττουν τα αυτοκίνητα καλούνται ατυχήματα
όταν θέλουμε να πούμε τυφλοί, λέμε μη διορατικοί
οι μαύροι είναι έγχρωμοι
όπου δεις μακρόχρονη και επάρατος ασθένεια, πρέπει να διαβάζεις καρκίνο ή AIDS
αιφνίδια ασθένεια σημαίνει καρδιακή ανακοπή
ποτέ δε λέμε θάνατος, λέμε το μοιραίο
ποτέ επίσης δεν είναι νεκροί όσοι εξοντώνονται στις στρατιωτικές επιχειρήσεις: οι νεκροί της μάχης είναι απώλειες και οι απλοί πολίτες που σκοτώνονται, χωρίς να φταίνε σε τίποτε, είναι παράλληλες ζημίες
το 1995, όταν η Γαλλία έκανε τις πυρηνικές εκρήξεις στο Νότιο Ειρηνικό, ο πρέσβης της Γαλλίας στη Νέα Ζηλανδία δήλωσε: «Δε μου αρέσει η λέξη βόμβα. Δεν είναι βόμβες. Είναι μηχανισμοί που εκρήγνυνται»
Convivir(Συμβίωση) ονομάζονται κάποιες συμμορίες που δολοφονούν ανθρώπους στην Κολομβία, υπό την προστασία και την κάλυψη του στρατού
Dignidad(Αξιοπρέπεια), ήταν το όνομα ενός από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Χιλιανής δικτατορίας και
Libertad (Ελευθερία) λεγόταν η μεγαλύτερη φυλακή της δικτατορίας της Ουρουγουάης
PazyJusticia(Ειρήνη και Δικαιοσύνη) ονομάζεται η παραστρατιωτική ομάδα που γάζωσε πισώπλατα το 1997 σαράντα πέντε αγρότες, σχεδόν όλοι τους γυναίκες και παιδιά, που προσεύχονταν σε μια εκκλησία του χωριού Ακτεάλ στην Τσιάπας.
*Αυτό το κείμενο αποτελεί απόσπασμα (σελ. 33 – 51) από το βιβλίο «ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΝΑΠΟΔΑ» του Εντουάρντο Γκαλεάνο και κυκλοφορεί από τις‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998
Είναι ενταγμένο στη σειρά μαθημάτων για το βιβλίο του Ουρουγουανού συγγραφέα και φιλοσόφου Εντουάρντο Γκαλεάνο, “Ένας κόσμος ανάποδα”, που έχει οργανώσει ο ιστότοπος ΕΛεύθερη Λαϊκή Αντιστασιακή Συσπείρωση που κυκλοφορεί από τις‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ, Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998. Oι παρουσίασεις αυτές αντιστοιχούν σε 18 μαθήματα ενταγμένα σε 6 κύκλους.
Κύκλος - Το σχολείο του κόσμου απ’ την ανάποδη
Σελίδες 33 – 51, – Μάθημα 3ο, “Βασικά μαθήματα αδικίας”
Αναδημοσίευση από την ΕΛεύθερη Λαϊκή Αντιστασιακή Συσπείρωση
Επιμέλεια για την ΕΛ.Λ.Α.Σ. : Ν.Π.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 11/12
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
