Εισαγωγή
Στη σύγχρονη εποχή, οι Νέες Τεχνολογίες και ειδικότερα η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) έχουν μετασχηματίσει κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ένας από τους πιο ραγδαία αναπτυσσόμενους τομείς είναι η ΤΝ Ανάλυσης Συναισθημάτων (Emotion AI ή EAI), η οποί α ορί ζεταί ως η τεχνολογί α που «ανίχνευ εί, μαθαί νεί καί αλληλεπίδρα με τη συναίσθηματίκη ζωη του ανθρω που» (Roemmich et al., 2023). Η EAI χρησιμοποιεί αλγορίθμους μηχανικής μάθησης σε διάφορα δεδομένα (π.χ. βιοαισθητήρες που μετρούν την αναπνοή, τον καρδιακό ρυθμό και τα επίπεδα αγωγιμότητας του δέρματος, επεξεργαστών ομιλίας που αναλύουν τον τόνο της φωνής, λογισμικών αναγνώρισης βίντεο που παρακολουθούν τις μικροεκφράσεις του προσώπου, ακουστικών χαρτογράφησης της εγκεφαλικής δραστηριότητας, φορητών συσκευών ανίχνευσης διάθεσης κ.α.) για την αυτόματη ανίχνευση και ερμηνεία των συναισθημάτων των εργαζομένων. Ενώ οι πωλητές προβάλλουν τη EAI ως μέσο για τη βελτίωση της εταιρικής ευεξίας και την αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων (Piispanen & Rousi, 2024), η εφαρμογή της, ιδίως στον χώρο εργασίας, δημιουργεί ένα κεντρικό ηθικό δίλημμα.
Το παρόν άρθρο εστιάζει στον τομέα του Ψηφιακού Χώρου Εργασίας, αναλύοντας πώς η EAI μετατρέπεται σε εργαλείο «Συναισθηματικής Επιτήρησης» (Roemmich et al., 2023) και ποιες είναι οι επιπτώσεις της στην αυτονομία και την ιδιωτικότητα των εργαζομένων. Βασική θέση είναι ότι η EAI, ακόμα και με τις καλύτερες προθέσεις, τείνει να διευρύνει τις υπάρχουσες ανισότητες και να ενισχύει τον διοικητικό έλεγχο (Mantello & Ho, 2024) , απαιτώντας την αναγνώριση ενός νέου δικαιώματος, της Συναισθηματικής Ιδιωτικότητας (Emotional Privacy) (Roemmich et al., 2023).
Εφαρμογές, Οφέλη και Κίνδυνοι
Εφαρμογές της Emotion AI στον Χώρο Εργασίας
Η EAI χρησιμοποιείται σε διάφορα πλαίσια για να <<γνωρίζει, να διαχειρίζεται και να παρακολουθεί τις εσωτερικές καταστάσεις και χαρακτηριστικά των εργαζομένων>> (Corvite et al., 2023):
•
Τηλεφωνικά Κέντρα και Εξυπηρέτηση Πελατών: Συστήματα EAI παρακολουθούν τον τόνο της φωνής των εκπροσώπων για να μετρήσουν τη διάθεση, την ικανοποίηση, το στρες ή την παραγωγικότητα σε πραγματικό χρόνο. Οι EAI μπορούν να παρέχουν παρακίνηση (nudges) στους εργαζομένους, προτρέποντάς τους να δείχνουν πιο θετικά συναισθήματα (π.χ., «Χαμογέλασε περισσότερο, μπορείς!») (Roemmich et al., 2023).
•
Διαχείριση Ευεξίας (Wellbeing) και HR: Η EAI αναλύει δεδομένα από βιοαισθητήρες, αισθητήρες πληκτρολογίου και κάμερες για να μετρήσει την εργασιακή δέσμευση, την ικανοποίηση, τη διάθεση, το στρες και την παραγωγικότητα (Corvite et al., 2023).Τα Προβαλλόμενα Οφέλη: Η Παραπλανητική Γοητεία
Οι υποστηρικτές της EAI τη διαφημίζουν ως εργαλείο που βελτιώνει την εταιρική ευεξία και βοηθά στην έγκαιρη ανίχνευση του στρες ή του <<burnout>>. Πράγματι, ορισμένοι εργαζόμενοι αναγνωρίζουν τη δυνητική αξία της EAI (Corvite et al., 2023; Piispanen & Rousi, 2024):
•
Πρόωρη Διάγνωση: Μπορεί να βοηθήσει στην πρόωρη διάγνωση καταστάσεων υγείας (π.χ. γνωστικής έκπτωσης).
•
Ασφάλεια και Απόδοση: Μπορεί να ενισχύσει την ασφάλεια (π.χ. ανίχνευση κόπωσης για τη μείωση ατυχημάτων) ή να προσφέρει την υπόσχεση της αντικειμενικότητας για τη μείωση της ανθρώπινης μεροληψίας στις αξιολογήσεις.Κίνδυνοι και Κοινωνικές Επιπτώσεις: Η Εσωτερική Στροφή του Ελέγχου
Η πλειοψηφία των εργαζομένων, ωστόσο, αντιλαμβάνεται ότι οι κίνδυνοι υπερτερούν σε σχέση με τα πιθανά οφέλη. Η χρήση της EAI στον χώρο εργασίας συνιστά έναν νέο τύπο ψηφιακού Τεϊλορισμού (digital Taylorism) που στρέφεται προς τα μέσα, "περνώντας από το σωματικό εξωτερικό για να εξαγάγει μεγαλύτερη υπεραξία και διοικητικό έλεγχο από τις συναισθηματικές καταστάσεις των εργαζομένων" (Mantello & Ho, 2024).
Α. Η Παραβίαση της Συναισθηματικής Ιδιωτικότητας (Emotional Privacy)
•
Βαθιά Εισβολή: Οι εργαζόμενοι θεωρούν τα συναισθήματά τους ως ιδιαίτερα ευαίσθητες πληροφορίες, συγκρίσιμες με ιατρικά δεδομένα , και αντιλαμβάνονται την αυτόματη ανάλυση της EAI ως «συνολική εισβολή στην ιδιωτική τους ζωή» (Roemmich et al., 2023). Η EAI παραβιάζει τα όρια μεταξύ του εκφρασμένου και του αισθητού συναισθήματος.
•
Εργασιακός Καταναγκασμός: Η συγκατάθεση για τη χρήση της EAI συχνά γίνεται αντιληπτή ως καταναγκαστική , καθώς οι εργαζόμενοι αισθάνονται υποχρεωμένοι να αποδεχθούν την παρακολούθηση για να διατηρήσουν την εργασία τους (Roemmich et al., 2023).
Β. Η Επιβολή της Συναισθηματικής Εργασίας (Emotional Labor)
Η EAI ενισχύει την επιβολή της συναισθηματικής εργασίας (Emotional Labor), δηλαδή της ανάγκης των εργαζομένων να προσαρμόζουν ή να υποκρίνονται συναισθήματα για να συμμορφωθούν με τις προσδοκίες (Roemmich et al., 2023).
•
Απώλεια Αυτονομίας: Οι εργαζόμενοι υιοθετούν την «συναισθηματική εργασία ως πρακτική ιδιωτικότητας» , αλλάζοντας εκούσια τη συμπεριφορά τους (π.χ., προσποιούνται χαμόγελα, μειώνουν τον τόνο της φωνής) για να αποφύγουν εσφαλμένες ερμηνείες από την EAI και για να προστατεύσουν τον εσωτερικό τους κόσμο.
•
Ψυχολογική Βλάβη: Αυτή η συνεχής παρακολούθηση προκαλεί ψυχολογική βλάβη (psychological harm) , όπως στρες, ανησυχία και παράνοια. Μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αυτο-αποξένωση (self-estrangement) , καθώς ο εργαζόμενος δεν επιτρέπεται πλέον να αισθάνεται αυθεντικά συναισθήματα (Roemmich et al., 2023).
Γ. Προκατάληψη και Άδικες Αποφάσεις
Τα συστήματα EAI κινδυνεύουν να δημιουργήσουν και να διαιωνίσουν μεροληψία (bias) και στιγματισμό (Corvite et al., 2023).
•
Ανακρίβεια & Μεροληψία: Η Emotional AI βασίζεται σε πρότυπα του «ιδανικού εργαζομένου» και κινδυνεύει να μην λαμβάνει υπόψη ανθρώπινες ιδιαιτερότητες όπως η φυλετική και η έμφυλη διαφορετικότητα, καθώς και οι πολιτισμικές ιδιοσυγκρασίες στην έκφραση των συναισθημάτων π.χ τα μαύρα πρόσωπα συνδέονται με περισσότερα αρνητικά συναισθήματα ανεξάρτητα από το
πόσο χαμογελάει κάποιος . Η ανακρίβεια οδηγεί σε εσφαλμένα συμπεράσματα που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση και πιθανή απόλυση εργαζομένων.
•
Διακρίσεις: Οι εργαζόμενοι με περιθωριοποιημένες ταυτότητες (π.χ., φυλή, φύλο, ψυχική υγεία) εκφράζουν φόβο ότι η EAI θα χρησιμοποιηθεί ως «απόδειξη» για την δικαιολόγηση ή νομιμοποίηση ήδη υπαρχουσών διακρίσεων και αρνητικών εργασιακών αποτελεσμάτων. Για παράδειγμα, η ανίχνευση του θυμού έχει αποδειχθεί ότι φέρει φυλετική μεροληψία (Corvite et al., 2023).
Συμπέρασμα και Προβληματισμός για το Μέλλον
Η Emotion AI αποτελεί μια ισχυρή εξέλιξη που, ενώ υπόσχεται καλύτερη διαχείριση της ευεξίας, στην πράξη λειτουργεί ως μια βαθιά επεμβατική μορφή επιτήρησης στον ψηφιακό χώρο εργασίας. Η κεντρική πρόκληση δεν είναι μόνο η τεχνική βελτίωση της EAI. Ακόμη και αν τα συστήματα γίνουν πιο ακριβή και λιγότερο προκατειλημμένα, οι βλάβες στην ιδιωτικότητα και την αυτονομία θα παραμείνουν ή θα ενισχυθούν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η τεχνολογία λειτουργεί ως «ενισχυτής» των ήδη υπαρχουσών ασυμμετριών ισχύος μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου, επιβάλλοντας τις εταιρικές προτεραιότητες έναντι των ανθρώπινων αναγκών (Corvite et al., 2023).
Ως απάντηση σε αυτήν την πρωτοφανή εισβολή στην ανθρώπινη εμπειρία, είναι απαραίτητο να αναγνωριστεί ένα νέο ατομικό δικαίωμα, αυτό της Συναισθηματικής Ιδιωτικότητας (Emotional Privacy). Αυτό το δικαίωμα πρέπει να κατοχυρώσει την προστασία των συναισθημάτων ενός ατόμου και την απαλλαγή του από τη συναισθηματική χειραγώγηση (emotional manipulation) (Roemmich et al., 2023). Το μέλλον των νέων τεχνολογιών στον χώρο εργασίας δεν θα κριθεί από την αποτελεσματικότητα των αλγορίθμων τους, αλλά από τη θέσπιση ξεκάθαρων νομικών και ηθικών ορίων που θα διασφαλίζουν ότι η τεχνολογία κατανοεί και υποστηρίζει τον εργαζόμενο, αντί να τον ελέγχει και να τον ταξινομεί με βάση το πώς «πρέπει» να νιώθει.
*Για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου χρησιμοποιήθηκε τεχνητή νοημοσύνη, ενώ ο
έλεγχος των επιστημονικών δεδομένων πραγματοποιήθηκε από την συγγραφέα.
Βιβλιογραφία
•
Corvite, S., Roemmich, K., Rosenberg, T. I., & Andalibi, N. (2023). Data subjects’ perspectives on emotion artificial intelligence use in the workplace: A relational ethics lens. Proceedings of the ACM on Human-Computer Interaction, 7(CSCW1), Article 124. https://doi.org/10.1145/3579600
•
Mantello, P., & Ho, M. T. (2024). Emotional AI and the future of wellbeing in the post-pandemic workplace. AI & Society, 39(4), 1883–1889. https://doi.org/10.1007/s00146-023-01639-8
•
Piispanen, J-R., & Rousi, R. (2024). Emotion AI in workplace environments: A case study. arXiv. https://doi.org/10.48550/arXiv.2412.09251
•
Roemmich, K., Schaub, F., & Andalibi, N. (2023). Emotion AI at work: Implications for workplace surveillance, emotional labor, and emotional privacy. Σε CHI Conference on Human Factors in Computing Systems (CHI’ 23). https://doi.org/10.1145/3544548.3580950
* Ευαγγελία Ριζούλη πτυχιούχος του Τ.Ε.Φ.Α.Α. του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια στο Πρόγραμμα «Εκπαίδευση στη Φυσική Αγωγή/Προσαρμοσμένη Ειδική Φυσική Αγωγή» στο Α.Π.Θ.
Όλες οι ειδήσεις για νέες θέσεις εργασίας, Προκηρύξεις, Διορισμούς, ΑΣΕΠ στην Ελλάδα
Πιστοποίηση Η/Υ - ECDL golearn για το Δημόσιο σε 2 ημέρες στα χέρια σου
