Χρήστος Κάτσικας Υπάρχουν στιγμές στην εργασία ενός εκπαιδευτικού όπου ένα μαθητικό γραπτό λειτουργεί σαν μικρός φακός: φωτίζει όχι μόνο τις γνώσεις ή τις αδυναμίες ενός παιδιού· φωτίζει την ίδια τη σχολική πραγματικότητα. Σαν ένα ακατέργαστο διαμάντι, το γραπτό κουβαλά μέσα του λάθη, παρανοήσεις, άλματα σκέψης – αλλά και σπίθες φαντασίας, αυθεντικότητας, γλωσσικής εφευρετικότητας.
Κι αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά, δεν θα δει μόνο «προβλήματα». Θα δει τα σημάδια μιας ολόκληρης εκπαιδευτικής διαδρομής.
Η ανορθογραφία που δεν είναι… ανορθογραφία
Πολλά λάθη δεν δείχνουν άγνοια· δείχνουν μια γλώσσα που αλλάζει.
Το “λιπώ” αντί για το “λοιπόν” δεν είναι απλώς λάθος: είναι η φωνητική γραφή μιας γενιάς που γράφει όπως μιλάει, που ζει σε έναν κόσμο sms, σύντομων φράσεων, άμεσης επικοινωνίας.
Οι γλωσσολόγοι εξηγούν ότι η ορθογραφία δεν «καταστρέφεται». Απλώς μετακινείται. Το παιδί χρειάζεται περισσότερη άσκηση στη γραφή μεγάλης φόρμας – όχι περισσότερη τιμωρία. Εκεί, άλλωστε, εντοπίζονται οι πραγματικές ελλείψεις: στην τακτική, στο ρυθμό γραφής, στη σχέση με το κείμενο.
Το πρόβλημα δεν είναι το λάθος – είναι η φτώχεια του λόγου
Τα γραπτά των μαθητών μαρτυρούν μια γλωσσική συρρίκνωση: φράσεις σύντομες, λεξιλόγιο περιορισμένο, αδυναμία ανάπτυξης επιχειρήματος.
Δεν είναι τα παιδιά «χωρίς λέξεις»· είναι οι λέξεις που δεν ασκούνται.
Η έλλειψη ανάγνωσης δεν κρύβεται. Όπου δεν υπάρχει επαφή με κείμενα –όχι μόνο σχολικά, αλλά λογοτεχνικά, δημοσιογραφικά, δοκιμιακά– δεν μπορεί να υπάρξει πλούτος έκφρασης. Τα παιδιά γράφουν όπως αναπνέουν: κοφτά, αγχωμένα, αποσπασματικά. Μοιάζει σχεδόν σαν να έχουν ξεμάθει τον αργό, στοχαστικό ρυθμό του γραπτού λόγου.
Η αντιγραφή: όταν το σχολείο καλλιεργεί «σωστές απαντήσεις» αντί για σκέψη
Πολλές φορές στα γραπτά βλέπουμε φράσεις που δεν ανήκουν στον μαθητή. Αποστηθισμένα αποσπάσματα, έτοιμα επιχειρήματα, «λεία» φροντιστηρίων.
Η αντιγραφή δεν είναι ηθικό ατόπημα του μαθητή. Είναι σύμπτωμα ενός συστήματος που του μαθαίνει ότι «υπάρχει μία σωστή απάντηση».
Οι νέοι δεν κλέβουν· αμύνονται. Προσπαθούν να ταιριάξουν σε μια λογική αξιολόγησης που μετρά το «συμβατό», όχι το αυθεντικό.
Η ασυνέπεια, η σύγχυση, τα «άλματα»
Πόσες φορές συναντάμε εκθέσεις όπου η επιχειρηματολογία ξεκινά από την κλιματική κρίση και καταλήγει στις… σχολικές εκδρομές;
Αυτό το «πήδημα της σκέψης» δεν είναι αφέλεια. Είναι η δυσκολία στην οργάνωση ιδεών, στη χάραξη συλλογιστικής πορείας.
Και αυτό δεν καλλιεργείται με φύλλα εργασίας ή κουτάκια ενότητας· καλλιεργείται με συζήτηση, με ελεύθερο διάλογο, με επιχειρηματολογικές δραστηριότητες μέσα στην τάξη.
Το γραπτό είναι ο καθρέφτης της σκέψης. Αν η σκέψη δεν έχει χώρο να αναπνεύσει, το γραπτό θα ασθμαίνει.
Οι φωτεινές εξαιρέσεις: το ακατέργαστο διαμάντι
Μέσα σε όλες αυτές τις δυσκολίες, συναντάς ξαφνικά μια φράση που λάμπει. Μια παρατήρηση ώριμη.
Μια μεταφορά που δεν θα μπορούσε να την πει κανένας ενήλικος. Μια αυθόρμητη γλωσσική πινελιά που ξαφνιάζει.
Αυτές οι στιγμές υπενθυμίζουν κάτι πολύτιμο: τα παιδιά δεν έχουν χαμηλό επίπεδο. Εμείς δεν έχουμε ακόμα βρει τον τρόπο να το αναδείξουμε.
Τι δείχνουν όλα αυτά για το σχολείο μας
Τα μαθητικά γραπτά, συνολικά, μιλούν για:
υπερβολική έμφαση στην αξιολόγηση
περιορισμένο χρόνο για δημιουργία
φτωχή επαφή με ποιοτική ανάγνωση
υπερτροφία της ύλης σε βάρος της σκέψης
έλλειψη συστηματικής γλωσσικής καλλιέργειας
Κι όμως, μέσα σε αυτά τα γραπτά υπάρχει μια υπενθύμιση: Η γλώσσα δεν είναι βάρος. Είναι εργαλείο ελευθερίας. Και κάθε παιδί μπορεί να το χειριστεί, αν του δοθούν τα κατάλληλα εργαλεία.
Επίλογος: Τα διαμάντια, όντως, είναι παντοτινά
Τα λάθη των μαθητών δεν είναι σκουπιδάκια στα περιθώρια του συστήματος. Είναι ίχνη διαδρομής.
Μαρτυρούν την προσπάθειά τους να καταλάβουν τον κόσμο, να σταθούν, να εκφραστούν.
Κάθε γραπτό –ακόμη και το πιο ανορθόγραφο, το πιο μπερδεμένο– έχει μέσα του μια δυνατότητα.
Κι όταν εμφανιστεί εκείνη η λαμπερή φράση, εκείνο το αυθόρμητο στοχαστικό άλμα, εκείνη η αδέξια αλλά ειλικρινής προσπάθεια, τότε θυμάσαι: Τα διαμάντια δεν γίνονται· αποκαλύπτονται. Κι όσο υπάρχει σχολείο που πιστεύει στα παιδιά, θα υπάρχουν πάντα.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ChatGpt για όλους: Παρέχεται σε 100.000 υποψήφιους πανελλαδικά ως 20/11
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 20/11
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
