Χρήστος Κάτσικας Το τελευταίο χρονικό διάστημα, η επικίνδυνη διαδικτυακή μόδα του λεγόμενου “Superman Challenge” επανέφερε με δραματικό τρόπο στο προσκήνιο την ευθύνη της σχολικής κοινότητας απέναντι στις συμπεριφορές των μαθητών. Το “παιχνίδι” που κυκλοφορεί σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης — και το οποίο καλεί τους νέους να ξαπλώνουν μπροστά σε κινούμενα οχήματα για να δοκιμάσουν τα αντανακλαστικά τους — έχει προκαλέσει περιστατικά τραυματισμών, αλλά και ένα κύμα ανησυχίας σε γονείς, εκπαιδευτικούς και αρχές.
Το ζήτημα, όμως, δεν περιορίζεται στην επικινδυνότητα της πρόκλησης. Για άλλη μια φορά, οι πρώτοι που βρέθηκαν στο επίκεντρο της κριτικής ήταν οι εκπαιδευτικοί. Κατηγορήθηκαν ότι δεν «προβλέπουν» τις συμπεριφορές των μαθητών τους, ότι δεν «ελέγχουν» τον τρόπο με τον οποίο εκτίθενται στις ψηφιακές παγίδες, ακόμη και ότι δεν τους «μαθαίνουν» επαρκώς την κριτική σκέψη ώστε να αντισταθούν.
Ο εκπαιδευτικός ως “υβριδικός ήρωας” χωρίς προστασία. Καλείται να είναι παιδαγωγός, ψυχολόγος, διαμεσολαβητής, κοινωνικός λειτουργός, ακόμα και «γονιός». Του ανατίθενται ρόλοι πέρα από τις αρμοδιότητές του, χωρίς την ανάλογη εκπαίδευση ή θεσμική προστασία. Όμως, κάθε φορά που κάτι πάει στραβά, εκείνος φταίει. Όχι γιατί έκανε λάθος, αλλά γιατί… ήταν εκεί.
Το μοτίβο της ενοχοποίησης
Δεν είναι η πρώτη φορά που οι εκπαιδευτικοί γίνονται αποδιοπομπαίοι τράγοι. Από περιστατικά βίας μεταξύ μαθητών, μέχρι ατυχήματα σε εκδρομές ή φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού, η κοινωνία τείνει να στρέφει το βλέμμα στο σχολείο, ζητώντας εξηγήσεις από τους λειτουργούς του.
Αυτή η στάση, ωστόσο, κρύβει έναν επικίνδυνο απλουστευτισμό: θεωρεί ότι ο εκπαιδευτικός μπορεί (ή πρέπει) να ελέγχει ολοκληρωτικά τις πράξεις και τις επιλογές των μαθητών, ακόμη και στον χώρο και τον χρόνο εκτός σχολείου. Έτσι, το βάρος των ευθυνών μεταφέρεται σε ένα μόνο μέρος του οικοσυστήματος, ενώ παραγνωρίζεται το γεγονός ότι η αγωγή και η διαπαιδαγώγηση αποτελούν πολυπαραγοντική διαδικασία, όπου εμπλέκονται η οικογένεια, η κοινωνία, τα μέσα ενημέρωσης και βεβαίως το ψηφιακό περιβάλλον.
Η νέα διάσταση των social media
Το “Superman Challenge” δεν γεννήθηκε μέσα στο σχολείο· γεννήθηκε στο TikTok και διαδόθηκε με την ταχύτητα που μόνο τα social media γνωρίζουν. Οι πλατφόρμες, κυνηγώντας τη viral απήχηση, λειτουργούν ως επιταχυντές ρίσκου. Ένας μαθητής δεν χρειάζεται καν να είναι «παραβατικός» για να εμπλακεί· αρκεί η επιθυμία του να ενταχθεί σε μια μόδα που υπόσχεται προβολή και κοινωνική αποδοχή.
Μπορεί, λοιπόν, ένας εκπαιδευτικός να «προλάβει» μια τέτοια συμπεριφορά; Να ελέγξει ποια βίντεο βλέπουν οι μαθητές του, ποιες τάσεις υιοθετούν, σε ποιες ομάδες συνομιλούν τα βράδια; Η απάντηση είναι αυτονόητη: όχι. Αυτό που μπορεί να κάνει είναι να καλλιεργήσει ένα πλαίσιο συζήτησης, κριτικής σκέψης και ψηφιακής παιδείας. Αλλά και πάλι, το σχολείο δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον γονεϊκό έλεγχο ή τις κοινωνικές ευθύνες των ίδιων των εταιρειών που διαχειρίζονται τις πλατφόρμες.
Ματιές από την τάξη – οι φωνές των εκπαιδευτικών
Η κοινωνική κατακραυγή για φαινόμενα όπως το “Superman Challenge” συχνά βρίσκει εύκολους στόχους: τους ανθρώπους της πρώτης γραμμής στην εκπαίδευση. Οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί περιγράφουν πώς βιώνουν αυτή την πίεση:
Μ.Α., φιλόλογος σε λύκειο Αττικής:
«Όταν έμαθα για το “Superman Challenge”, η πρώτη μου σκέψη δεν ήταν πώς να προφυλάξω τον εαυτό μου, αλλά πώς να μιλήσω στους μαθητές χωρίς να τους δώσω την αίσθηση ότι τους ελέγχω. Κι όμως, λίγες μέρες μετά, ένας γονιός μού είπε: “Μα καλά, δεν τους προειδοποιήσατε;” Ένιωσα ότι φταίω για κάτι που συνέβη εκτός σχολείου, σε έναν ψηφιακό κόσμο που ούτε εγώ μπορώ να ελέγξω.»Δ.Κ., δάσκαλος δημοτικού στη Θεσσαλονίκη:
«Εμάς μας φορτώνουν με ρόλους γονέα, ψυχολόγου, αστυνομικού, κι όλα αυτά πέρα από το διδακτικό μας έργο. Όταν ακούω να λένε “φταίει ο δάσκαλος που τα παιδιά μπλέκουν σε επικίνδυνες μόδες”, σκέφτομαι: πόσο άδικο είναι να μην βλέπουμε την ευθύνη των social media ή της οικογένειας που αφήνει το παιδί ατελείωτες ώρες μπροστά στην οθόνη.»Ε.Π., καθηγήτρια πληροφορικής σε επαγγελματικό λύκειο:
«Οι μαθητές μου είναι όλη μέρα online. Κάθε μέρα εμφανίζεται μια νέα “πρόκληση”. Προσπαθώ να τους μιλήσω για ασφάλεια στο διαδίκτυο, αλλά ξέρω ότι η δύναμη των influencers είναι πολύ μεγαλύτερη από τη δική μου. Κι όμως, όταν γίνει κάτι, όλοι ρωτούν: “Τι έκανε το σχολείο;”»Σ.Χ., διευθύντρια γυμνασίου σε νησί του Αιγαίου:
«Όταν ένα παιδί τραυματίστηκε προσπαθώντας να μιμηθεί ένα βίντεο, το σχολείο μας βρέθηκε στο επίκεντρο. Οι δημοσιογράφοι ήρθαν, οι γονείς απαιτούσαν απαντήσεις. Μας αντιμετώπισαν λες και είχαμε ευθύνη για το τι βλέπουν οι μαθητές στο κινητό τους στο σπίτι. Είναι ένας φαύλος κύκλος: το σχολείο κατηγορείται για όλα, αλλά δεν έχει τα εργαλεία να παρέμβει στα πάντα.»
Η σιωπηλή πίεση στον εκπαιδευτικό
Η συστηματική ενοχοποίηση των εκπαιδευτικών για κάθε παρεκτροπή μαθητών οδηγεί σε ένα επικίνδυνο αποτέλεσμα: τη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας συνεχούς φόβου και επιτήρησης. Ο δάσκαλος ή ο καθηγητής αισθάνεται ότι οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να βρεθεί στο στόχαστρο για πράξεις που δεν ελέγχει. Αυτό όχι μόνο επιβαρύνει ψυχολογικά τον ίδιο, αλλά τελικά πλήττει και την εκπαιδευτική διαδικασία.
Δεν είναι τυχαίο ότι πολλές φορές οι εκπαιδευτικοί δηλώνουν πως νιώθουν εγκλωβισμένοι ανάμεσα στις υπερβολικές απαιτήσεις των γονέων, τις πιέσεις της διοίκησης και την αδιάκοπη κριτική της κοινωνίας.
Ένα ευρύτερο ζήτημα κοινωνικής ευθύνης
Η υπόθεση του “Superman Challenge” δείχνει κάτι μεγαλύτερο: την ανάγκη για μια πιο συλλογική αντιμετώπιση των προκλήσεων που φέρνει η ψηφιακή εποχή. Αντί να φορτώνεται το σχολείο με υπερβολικές ευθύνες, απαιτείται:
Ψηφιακή εκπαίδευση από μικρή ηλικία: όχι μόνο τεχνική γνώση, αλλά κυρίως κριτική στάση απέναντι στο περιεχόμενο που καταναλώνεται.
Συνεργασία σχολείου – οικογένειας: οι γονείς χρειάζονται ενημέρωση και εργαλεία για να υποστηρίξουν τα παιδιά στον ψηφιακό τους βίο.
Ρυθμιστικό πλαίσιο για τις πλατφόρμες: δεν είναι δυνατόν να αφήνονται στο απυρόβλητο εταιρείες που επωφελούνται από επικίνδυνο περιεχόμενο.
Στήριξη των εκπαιδευτικών: όχι με ενοχοποίηση, αλλά με επιμόρφωση, αναγνώριση και ουσιαστικό διάλογο για τις νέες παιδαγωγικές προκλήσεις.
Το “Superman Challenge” δεν είναι απλώς μια νεανική «τρέλα». Είναι ένας καθρέφτης της κοινωνίας μας: της βουλιμίας για προβολή, της δύναμης των αλγορίθμων, της αδυναμίας μας να προστατεύσουμε τους νέους από τις παγίδες ενός άναρχου διαδικτύου.
Το να στρέφουμε κάθε φορά το δάχτυλο στους εκπαιδευτικούς είναι εύκολο. Το δύσκολο —και ταυτόχρονα αναγκαίο— είναι να αναλάβουμε όλοι το μερίδιο της ευθύνης μας: γονείς, πολιτεία, εταιρείες, κοινωνία. Γιατί μόνο έτσι θα πάψουμε να κυνηγάμε «φαντάσματα» και θα αρχίσουμε να προστατεύουμε πραγματικά τα παιδιά.
Όσο οι πολιτικές ηγεσίες περιορίζονται σε αριθμούς, πίνακες και διακηρύξεις περί "εκπαιδευτικής αναβάθμισης", χωρίς να ακουμπήσουν τα πραγματικά προβλήματα των ανθρώπων που στέκονται μπροστά σε έναν πίνακα με 25 παιδιά, το εκπαιδευτικό σύστημα θα συνεχίσει να αιμορραγεί. Κι η Παιδεία, όσο κι αν αντέχει, δεν θα μπορεί για πάντα να καλύπτει τα κενά με εθελοντισμό και αυταπάρνηση.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Ζητούνται Πιστοποιημένοι Εκπαιδευτές Ενηλίκων (Οικομολόγοι) με πολύ μεγάλες αμοιβές
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 29/9
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
