Το χαμένο καλοκαίρι των παιδιών

Πόσες και πόσοι μαθήτριες και μαθητές έζησαν αυτό που παλιότερα λέγαμε «ατελείωτο ελληνικό καλοκαίρι», αυτό που τραγούδησαν εμφατικά οι Locomondo με την επιτυχία τους «Δεν κάνει κρύο στην Ελλάδα»; Πολύ λιγότεροι από τους μισούς, πολύ πολύ λιγότεροι από εκείνους κι εκείνες της δικής μου γενιάς, που ήταν μαθητές Δημοτικού-Γυμνασίου τις δεκαετίες του ’70 και του ’80.

Ήταν πιο πλούσια τα παιδιά στη δεκαετία του ’70 και απολάμβαναν περισσότερες διακοπές (ίσως και 2 μήνες στη θάλασσα ή στο βουνό) τους καλοκαιρινούς μήνες;

Τη δεκαετία του ’70 τα 2/3,και τη δεκαετία του ’80 το 1/2των μητέρων ήταν νοικοκυρές.[1] Όχι ότι το ζηλεύουμε, αλλά αυτή ήταν η πραγματικότητα. Με οικονομικούς όρους αυτό σήμαινε ότι με έναν μισθό και ενίοτε λίγη μαύρη εργασία της μητέρας σε οικοτεχνικές δραστηριότητες (ράψιμο, κέντημα, πλέξιμο), ζούσαν τετραμελείς και πενταμελείς οικογένειες και έκαναν όλοι μαζί 20 μέρες διακοπές, τουλάχιστον, και το υπόλοιπο καλοκαίρι η μητέρα με τα παιδιά παραθέριζαν σε χωριό (ή πλάι στους παππούδες) για να «πάρουν οξυγόνο τα παιδιά».

Από την άλλη, οι εργαζόμενες μητέρες με παιδιά σχολικής ηλικίας (από 6 έως 15 ετών) είχαν τεκνοποιήσει σε μικρότερη ηλικία (συνήθως έως τα 30-32 τους χρόνια) και οι δικές τους μητέρες ήταν αρκετά νέες (από 55-70 ετών) ώστε να κρατήσουν κοντά τους τα εγγόνια τους για όσο διάστημα η μητέρα εργαζόταν κατά τους θερινούς μήνες. Έτσι παρατηρείτο γιαγιάδες να έχουν κοντά τους σε λουτροπόλεις (Αιδηψός, Λουτρά Καϊάφα) τα εγγόνια τους ή σε γνωστά παραθαλάσσια θέρετρα όπως στον Πλαταμώνα, στη Χαλκιδική, στο Άστρος ή στη Ζαχάρω να παραθερίζει ένας περίεργος πληθυσμός ηλικιωμένων και πιτσιρικαρίας. Έτσι αθροιζόμενες οι διακοπές με την γιαγιά και τον παππού, με εκείνες της άδειας των γονιών, το 40ήμερο ήταν το μίνιμουμ των παιδικών καλοκαιρινών διακοπών της γενιάς Χ.

Σήμερα, οι γυναίκες γίνονται μητέρες πολύ μεγαλύτερες και στην πλειοψηφία τους εργάζονται. Αν μία γυναίκα γίνει μητέρα γύρω στα 40, τότε η δική της μητέρα και γιαγιά του βρέφους θα είναι ήδη 70 ετών,  ίσως και μεγαλύτερη. Κατά τη σχολική ηλικία, οπότε θα μπορεί να το αναθέσει στη γιαγιά για διακοπές, αυτή θα είναι ήδη 76+ και ίσως με προβλήματα υγείας. Επομένως, το παιδί για να χαρεί  τη θάλασσα, θα πρέπει να περιμένει την άδεια των γονιών του και στην καλύτερη περίπτωση να περάσει 7 έως 10 ημέρες ξενοιασιάς, λόγω και του υπέρογκου κόστους των διακοπών σήμερα.

Η κατασκήνωση, για παιδιά άνω των 8 ετών, είναι μία λύση (πλέον προσφέρει,postcovid,15νθήμερες διακοπές), αλλά με τίποτα δεν υποκαθιστά την απόλυτη ελευθερία των διακοπών σε ένα παραθαλάσσιο χωριό για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Για τους νεότερους που δεν έχουν ζήσει ό,τι περιγράφω, υπάρχει η τέχνη που έχει αποτυπώσει αυτή την μοναδική αίσθηση ξενοιασιάς. Στην ιστορική παιδική σειρά, Ο κήπος με τα αγάλματα, σε σενάριο και σκηνοθεσία Παντελή Βούλγαρη, κατά το πρώτο επεισόδιο,[2] παρακολουθούμε μία μεγάλη παρέα παιδιών να πηγαίνει για μπάνιο στη θάλασσα νωρίς το απόγευμα. Ενώ οι μεγάλοι κοιμούνται, λάθρα και στην τρεχάλα, χωρίς ομπρέλες, πετσέτες, αντηλιακά κι άλλα συμπράγκαλα, ροβολάνε στις ρούγες και βουτάνε, μικρά-μεγάλα μαζί, στο νερό. Χωρίς καμία επίβλεψη (θεωρώ ότι πολλοί σύγχρονοι γονείς θα ανατριχιάσουν αν δουν το βίντεο) απλώς με τα μεγαλύτερα παιδιά να προσέχουν τα μικρότερα, μία έκφραση χαράς για το σώμα που ζει μέσα στο νερό την απόλυτη ελευθερία.

Γιατί όμως είναι τόσο σημαντική η επαφή των παιδιών με τη θάλασσα και το παιχνίδι στην παραλία;

Οφείλουμε να δούμε την αμμουδιά, την ακροθαλασσιά και το θαλασσινό νερό μέσα από τα μάτια των παιδιών, για να συνειδητοποιήσουμε ότι η ανόθευτη από την όποια ανθρώπινη παρέμβαση παραλία είναι ο απόλυτος παιδότοπος της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας. Άλλα πράγματα γοητεύουν τα μικρά παιδιά και άλλα τα μεγαλύτερα. Και τι δεν έχει μία παραλία; Άπλετο χώρο για παιχνίδι με την άμμο και τη λάσπη, αυτό το ιδεώδες υλικό που μπορείς να το πλάσεις και να δημιουργήσεις ό,τι θέλεις με τη φαντασία σου. Μικρά αντικείμενα όπως πέτρες, κοχύλια, ξυλαράκια με τα οποία μπορείς να δημιουργήσεις θησαυρούς, να χτίσεις πολιτείες, να οργανώσεις φανταστικές οικονομίες. Έχει βράχια για σκαρφάλωμα και βράχους για βουτιές (για τα μεγαλύτερα παιδιά). Σπηλιές για εξερεύνηση. Στην ακροθαλασσιά μπορείς να φτιάξεις τούνελ όπου να κυκλοφορεί θαλασσινό νερό. Επίσης, να χτίσεις πολιτείες ολόκληρες με κάστρα και τείχη για να παίξεις εκεί τις φανταστικές περιπέτειες που σχεδιάζεις με τους φίλους σου. Και φυσικά, σε μία παραλία μπορείς να παίξεις πολλά ομαδικά παιχνίδια με τους φίλους σου, με μπάλα, με ρακέτες ή και χωρίς˙ κρυφτό, κυνηγητό και άλλα που θα επινοήσετε παρέα, όλοι μαζί. Και βέβαια, ατελείωτο παιχνίδι προσφέρει και η ίδια η θάλασσα μέσα από το κολύμπι και τα θαλάσσια παιχνίδια.

Πολλά ξενοδοχεία, συνήθως allinclusive, παρέχουν οργανωμένες δραστηριότητες για παιδιά, συνήθως σε γήπεδα ή στο γκαζόν. Όσο και αν οι γονείς αισθάνονται ασφάλεια και ξενοιασιά, αυτές δεν είναι ό,τι καλύτερο για τα παιδιά, ιδίως για τα παιδιά των πόλεων, κατά τις θερινές τους διακοπές.

Καλοκαίρι σημαίνει ελεύθερο παιχνίδι. Και μόνο. Ένα παιχνίδι στη φύση, στη θάλασσα ή στο βουνό, παρέα με άλλα παιδιά, που θα οργανώσουν, θα επινοήσουν και θα διευθύνουν τα ίδια τα παιδιά. Αυτό το παιχνίδι, που εμπεριέχει και στοιχεία κινδύνου, είναι εκείνο που επιτρέπει στα παιδιά να μεγαλώσουν, να ωριμάσουν.[3] Καθώς η ελεύθερη κοινωνική συναναστροφή τους επιτρέπει να δοκιμάσουν τα όριά τους, να πάρουν αποφάσεις (μικρές ή μεγάλες), να νιώσουν συναισθήματα με ένταση, τόσο την χαρά όσο και την απογοήτευση. Το ελεύθερο καλοκαιρινό παιχνίδι στην εξοχή τους δίνει την ευκαιρία να ματώσουν τα γόνατά τους˙ να κλάψουν αλλά και να σηκωθούν ξανά˙ να διστάσουν να βουτήξουν από τον ψηλό βράχο αλλά να πανηγυρίσουν όταν την επόμενη μέρα το καταφέρουν˙ να φοβούνται να αφήσουν τα μπρατσάκια τους αλλά να το τολμήσουν χάρη στην ενίσχυση της παρέας˙ να ακούσουν ανέκδοτα και μετά να προσπαθήσουν να τα αφηγηθούν κι εκείνα˙ να γνωρίσουν το σώμα τους και να καταλάβουν ότι μπορούν να σκαρφαλώνουν, να κάνουν κωλοτούμπες, μέσα κι έξω από το νερό, να περπατάνε με τα χέρια.

Σαν ήμουν μικρή, στη Νέα Σμύρνη όπου μεγάλωσα και ζω ακόμη και σήμερα, από το 1977 όπου θυμάμαι τον εαυτό μου έως το 1985 που πήγα στο Γυμνάσιο, περιμέναμε πως και πως να τελειώσει η σχολική χρονιά και να ξαμοληθούμε στη γειτονιά. Όλα τα παιδιά έξω, από τις 6 το απόγευμα μέχρι αργά τα νύχτα, στην παιδική χαρά και στους γύρω δρόμους, με σκέιτμπορντ και ποδήλατα. Σίγουρα σήμερα ζουν λιγότερα παιδιά στη Νέα Σμύρνη. Αλλά και αυτά είναι κρυμμένα μέσα στα σπίτια. Δυστυχώς. Οι οθόνες είναι τόσο δελεαστικές. Αλλά το φυσικό περιβάλλον, όταν υπάρχει διαθέσιμο, πέρα και μακριά από την πόλη, μπορεί να τις νικήσει. Χρειάζεται βέβαια και το σπρώξιμο από εμάς τους γονείς και το ξεβόλεμά μας. Αλλιώς είσαι όταν τα παιδιά είναι μέσα στο σπίτι: νιώθεις ξένοιαστος και ήσυχος. Αλλά τα παιδιά έτσι δεν μεγαλώνουν˙ ούτε νοητικά ούτε κινητικά και κυρίως, ούτε συναισθηματικά.

Τα δύο χρόνια της πανδημίας και των αλλεπάλληλων lockdown έχουν σημαδέψει ανεπανόρθωτα την ανάπτυξη των παιδιών μας. Αντικρύζεις πρωτοετείς φοιτητές στο αμφιθέατρο και νομίζεις ότι έχεις μπροστά σου παιδιά Α΄ Λυκείου. Τους λείπουν ένα σύνολο εμπειριών που μαθαίνονται εκτός σπιτιού και εκτός σχολείου. Χωρίς καλοκαίρια επιπλέον, η έλλειψη μεγεθύνεται.

Μιλάμε για το έντονο δημογραφικό πρόβλημα που είναι ορατό στα σχολεία που κλείνουν, στις παιδικές χαρές που αδειάζουν. Μα κι όταν δημιουργούνται καινούργιες, έχετε παρατηρήσει ότι προορίζονται μόνο για νήπια ή και για πολύ μικρά παιδιά; Πόσες αλήθεια παιδικές χαρές υπάρχουν για μεγάλα παιδιά, για εφήβους 12-15 ετών;

Γνωρίζω μία που μάλιστα έχει φτιαχτεί πριν από περισσότερα από 60 χρόνια: πρόκειται για τον «Παιδικό Κήπο» που σχεδίασε ο πολύτεκνος Δημήτρης Πικιώνης το διάστημα 1961-64. Την επισκέφθηκα για πρώτη φορά ως μαθήτρια το σχολικό έτος 1979-1980. Μου φάνηκε τεράστια. Ένας ολόκληρος κόσμος. Εκεί έβρισκες μία ξεχαρβαλωμένη βάρκα, τεράστιες σκαλωσιές για σκαρφάλωμα, λίμνη με γεφύρι που είχε βατράχια και γυρίνους, ένα ποταμάκι, ένα κοτέτσι, σπιτάκια γιαπωνέζικης αρχιτεκτονικής, ένα καλύβι σαρακατσάνικο και διάφορα χειροποίητα μονοπάτια για περιήγηση. Και ολόσωμους κορμούς για παγκάκια ή για ασκήσεις ισορροπίας. Τι είναι άλλο αυτή η παιδική χαρά του αλησμόνητου αρχιτέκτονά από μία προσομοίωση του παιχνιδιού στη φύση με παιχνίδια ανοιχτά στη φαντασία και στην επινόηση; Ένα σύνολο για να  ικανοποιήσουμε τη φαντασία και την όρεξη για παιχνίδι μικρών αλλά και μεγάλων παιδιών. Ο Δήμος Φιλοθέης ασχολείται με τη συντήρηση και αναστύλωσή της αλλά θα  τη μετατρέψει σε μουσειακό χώρο! Γιατί πώς θα πάρει πιστοποίηση σύγχρονης παιδικής χαράς χωρίς να περιλαμβάνει τάπητα από καουτσούκ;! [4]

Κι αναρωτιέμαι, αν πολλαπλασιαστούν οι γεννήσεις, με ποιο τρόπο θα μεγαλώσει η νέα γενιά; Κλεισμένη στο σπίτι, μπροστά σε μια οθόνη, μακριά από τη φύση και χωρίς καλοκαίρια;

Λένε ότι η γενιά Χ είμαστε η πιο άτυχη. Πάνω στην πιο παραγωγική μας ηλικία, ειδικά όσοι γεννήθηκαν το 1980, πέσαμε πάνω στο τείχος της οικονομικής κρίσης. Αν αντέχει όμως, και όσο αντέχει, αυτή η γενιά είναι γιατί έζησε μεγάλα και ατελείωτα καλοκαίρια. Έχει εμπειρίες να σταθεί και να ακουμπήσει.

Δεν είμαι νοσταλγός του παλιού. Τα χρόνια που πέρασαν είχαν μυριάδες δυσκολίες σε πολλά πράγματα και για τους περισσότερους. Όμως είχαν κάτι κοινωνικές πρακτικές, όπως τις καταμετρήσεις του πλήθους των παγωτών και των μπάνιων στη θάλασσα που μαρτυρούν, ακόμη και σήμερα, μία απροσμέτρητη ξενοιασιά και ελευθερία. Αν καταφέρουμε να χαρίσουμε στα παιδιά μας τέτοια καλοκαίρια, θα είναι ένα κέρδος γι’ αυτά αναντικατάστατο καθώς και η έλλειψή τους είναι δυσαναπλήρωτη.

*Δρ. Ίλια Λακίδου

Θεατρολόγος- συγγραφέας

Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό

Τμήμα Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ για Εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ μόρια 2ης ξένης γλώσσας

Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς

Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 12/9

Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ 

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber