Όπως κάθε χρόνο τέτοιο καιρό, ετοιμάζουμε τις βαλίτσες για την «επιστροφή» από τις διακοπές πίσω στις εστίες. Φορτώνουμε τις αποσκευές της θερινής διαμονής με τις λαμπρές μέρες του ήλιου, της θάλασσας και του βουνού, (όχι, δεν ξεχνάμε το «θυμό» της φύσης για την άφρονα συμπεριφορά μας), ευελπιστώντας ότι τα όνειρα του καλοκαιριού θα μείνουν ζωντανά στις κρύες νύχτες του χειμώνα. Σαν να θέλουμε να επεκτείνουμε το καλοκαίρι σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Και όπως συνήθως συμβαίνει τις περισσότερες φορές, η διάθεση δεν γίνεται πραγματικότητα. Η προσδοκία παραμένει κλειδωμένη για το επόμενο καλοκαίρι.
Ζούμε τότε με αυτή τη διάψευση ανάμεσα στην προσδοκία και στην πραγμάτωση, στα όνειρα και την ακύρωσή τους, ανάμεσα στην ουτοπία και στο ρεαλισμό. Θέτοντας γενικότερα το ζήτημα, δεν ξέρουμε με ποιο τρόπο να ξεπεράσουμε αυτή την αντίφαση που εκδηλώνεται στη ζωή. Το πρόβλημα έχει απασχολήσει πολλούς κατά περιόδους, χωρίς να έχει βρεθεί μια κοινά αποδεκτή λύση.
Οι λεγόμενοι «ρεαλιστές» υποστηρίζουν ότι πρέπει να χαμηλώσουμε τις προσδοκίες και τα οράματα στα όρια της κατεστημένης πραγματικότητας. Αλλά τότε, όπως θα έλεγε ο Όσκαρ Ουάιλντ, «ένας χάρτης του κόσμου που δεν περιλαμβάνει την ουτοπία, δεν αξίζει ούτε καν να τον κοιτάξεις». Οι αποκαλούμενοι «ιδεαλιστές», προτάσσουν την οραματική διάσταση, ακόμη και αν έρχεται σε αντίθεση με την όποια πραγματικότητα. Αρκεί για αυτούς μόνο η βούληση και η απόφαση. Είναι βέβαιο ότι και στην περίπτωση αυτή η ζωή δεν επιφυλάσσει την καλύτερη τύχη, αν δεν υπάρχουν τα ερείσματα στη βιωμένη εμπειρία της πράξης.
Για να ξεπεραστεί το πρόβλημα, ορισμένοι εισηγούνται τον συνδυασμό και των δύο προσεγγίσεων και του ρεαλισμού και της ουτοπίας σε ένα είδος «ουτοπικού ρεαλισμού» που θα αξιοποιεί και τις δύο προοπτικές. Και αυτή όμως η προσέγγιση έχει αμφισβητηθεί, διότι δεν προτείνει κάποια μεθοδολογική προσέγγιση υπέρβασης, κάποιο νήμα διεξόδου. Έτσι η πρόταση καταλήγει να κουβαλά τα μειονεκτήματα των επιμέρους προτάσεων και κανένα από τα υποτιθέμενα πλεονεκτήματα σε μια μηχανιστική συγκόλληση.
Τι μπορούμε να κάνουμε λοιπόν; Τώρα που τα ξανασκεπτόμαστε, έρχεται στο νου μας μια σκέψη υπέρβασης του αδιεξόδου. Στηρίζεται στην απλή σκέψη, ότι η οραματική διάσταση για να γίνει έγκυρη, πρέπει να εδράζεται σε στέρεο έδαφος. Και τι πιο στέρεο υπάρχει από τις δύο διαστάσεις του χώρου και του χρόνου που αποτελούν θεμελιώδεις ιδιότητες της ζωής. Αντί όμως να θεωρούμε τις δύο διαστάσεις στατικές και ουδέτερες, ως άδεια δοχεία που γεμίζουν με υλικά μέσα, γεγονότα και συμβάντα, βασιζόμαστε στη θεωρία για τη Σχετικότητα, ότι δηλαδή χώρος-χρόνος αποτελούν σχέσεις που αλληλοσυνδέονται και επηρεάζουν την κοινωνική δυναμική, όταν τα γεγονότα και τα φαινόμενα εξελίσσονται με μεγάλη πυκνότητα ροών. Με τον τρόπο αυτό οι ουτοπίες αποκτούν υλική υπόσταση στο υπαρκτό σύμπαν, εξαιτίας ριζικών αλλαγών στις συνθήκες ζωής, από αυτές που αλλάζουν το ιστορικό ρουν και δεν αντιμετωπίζονται με ημίμετρα.
Πρόκειται για αλλαγές που μετασχηματίζουν τις κλίμακες του χώρου και του χρόνου, ώστε γεγονότα που έρχονται από μακριά και σε τοπικό χώρο, να επηρεάζουν καταστάσεις σε μεγάλες αποστάσεις και με στιγμιαίο τρόπο. Τα όρια μεταξύ του απρόβλεπτου και του προβλέψιμου, του πιθανού και μη-πιθανού φαίνεται να υποχωρούν. Τότε οι αποφάσεις, πολιτικές, κοινωνικές και προσωπικές δεν πραγματώνονται σε μια μόνο κλίμακα, αλλά σε πολλές αλληλεξαρτώμενες. Σε αυτή την κατάσταση βρισκόμαστε σήμερα, με όσα γίνονται γύρω μας. Ορισμένοι δεν έχουν καταλάβει την αλληλοσύνδεση, επιμένουν στον απόλυτο διαχωρισμό των κλιμάκων του τοπικού-κεντρικού-παγκόσμιου, σαν να μην έχει αλλάξει τίποτα. Το αποτέλεσμα είναι να βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκούς αιφνιδιασμού και στασιμότητας.
Αν τα πράγματα γίνονται τόσο σύνθετα, τότε δεν μπορούμε να ελπίζουμε - ερχόμαστε ξανά στο θέμα μας - ότι οι καλοκαιριάτικες αποσκευές με το περιεχόμενο των διακοπών, μπορούν να ζωντανέψουν ξανά σκηνές και γεγονότα μιας θερινής ευωχίας. Τα πράγματα δεν είναι στατικά, δεν επαναλαμβάνονται τα ίδια με τον ίδιο τρόπο. Ο χειμώνας δεν γίνεται καλοκαίρι, το καλοκαίρι δεν αναπαράγεται σε άλλες εποχές, με όποιο τρόπο και αν το επιχειρήσουμε - αν και με όσα γίνονται στις κλιματικές συνθήκες δεν αποκλείεται και αυτό να συμβεί οσονούπω.
Αυτό όμως δεν είναι μια ουτοπία, αλλά μια «ετεροτοπία», αν χρησιμοποιήσουμε την ορολογία του Φουκώ για χώρους διαφορετικής ύπαρξης που πρέπει να επικεντρωθούμε, απέναντι σε ένα ρομαντισμό της ουτοπικής σκέψης χωρίς υπαρξιακή βαρύτητα. Ίσως εκείνο που αξίζει, είναι να κρατήσουμε τη συνάφεια με τους ζωντανούς τόπους και χρόνους των ανθρώπινων σχέσεων, διατηρώντας πάντα ανοικτό τον ορίζοντα στο οραματικό στοιχείο. Επινοώντας «χρονότοπους» διαλόγου (όπως στον Μπαχτίν), που δεν μας εγκλωβίζουν, δεν μας υποτάσσουν σε τελεσίδικες, εφήμερες αποφάσεις, σε μονομέρειες, μονοθεματικότητες, σε οργανωτισμούς, σε στατικές και αδιέξοδες ρητορείες που αφθονούν στους καιρούς μας και μας κρατούν δέσμιους….
Κατόπιν αυτών, δεν έχουμε παρά να αναλογιστούμε ξανά τον Γκράμσι: «Το παλιό πεθαίνει και το νέο δεν μπορεί να γεννηθεί».
Χρήστος Δούκας,
δρ πολιτικής της εκπαίδευσης, πρώην πρόεδρος ΟΛΜΕ και ΓΣ ΑΔΕΔΥ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Η πρώτη αργία του Σεπτεμβρίου για όλες τις τάξεις τη νέα σχολική χρονιά
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 27/8
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
