Και πάλι φέτος θ’ αντηχήσει το κουδούνι του Σχολείου για τη νέα χρονιά παιδείας νεανικών συλλογικοτήτων με διαφορετικότητες μέσα σ’ ένα κόσμο αναταράξεων, συγκρούσεων, πληγών, αστάθειας, αήθους πολιτικής και κοσμογονικών αλλαγών. Οι λέξεις μαθητής, φοιτητής, παιδεία, εκπαίδευση, αγωγή θα περιφέρονται ως έννοιες αράγιστες εκπολιτισμού στα ιδρύματα εκπαίδευσης, σε βιβλία, άρθρα αλλά και θα αντανακλούν, θα αφομοιώνουν, θα συνδιαμορφώνουν ή θα αναιρούν και θα φωτίζουν τη σύγχρονη θολή κοινωνική πραγματικότητα. Έννοιες όπως ελευθερία, ήθος, αλήθεια, ψέμα, κριτική σκέψη, συναισθήματα, μιμήσεις, πεποιθήσεις, ενότητα, υπαρξιακό νόημα και εμπειρίες ζωής ανοίγουν διάλογο και εκπλήξεις μαθητείας και άσκησης για τους πρωτόπειρους μαθητές αλλά και έντονης διαλεκτικής για τους προχωρημένους στην εφηβεία με τις ανατροπές της. Όμως η πραγματικότητα διαβρώνει την αρχέγονη αίσθηση της ουσίας και επιτείνει τη λήθη για το ερώτημα του αινίγματος της ύπαρξης. Ο άνθρωπος καλείται να νικήσει τα πάθη, τη λήθη, και να βρει την α-λήθεια είτε ως εσωτερική κλήση είτε ως αποκάλυψη που υπερβαίνει τον ορίζοντα του χρόνου, της μηχανιστικής απολίθωσης και του επιλήψιμου.
Η αλήθεια για την παιδεία δεν μπορεί να εξαχθεί χωρίς όραμα και πόνο, ούτε να λειτουργήσει με έλλειψη αυτογνωσίας μαθητών και δασκάλων, ούτε με ανέξοδες ιδεολογίες, κοντόφθαλμες ερμηνείες, με λαϊκισμούς ή ψηφοθηρικές σκοπιμότητες και ατομικές επιδιώξεις. Η προτεραιότητα της αλήθειας έναντι του ωφελιμισμού μπορεί να προκύπτει ως κοινωνικό αιτούμενο με παραπομπή στην πρωτογενή σημασία των λέξεων. Η λέξη αλήθεια για την παιδεία παραπέμπει στην ιστορία σε «λογικό τοπίο σοφίας», ως φωτεινό σημείο κοινής αποδοχής, Λόγου αρετής, που αντιβαίνει στην αλλοίωση ή αλλοτρίωση του ανθρώπου. Όμως, ταυτόχρονα παραπέμπει σε μια υπαρκτική γνησιότητα αυτών που μορφώνονται. Άραγε πια συνεκτική παιδεία θα αφοπλίσει την ψυχή του νέου από το θυμικό και τα χέρια του από φονικά όργανα, που ανεμπόδιστα αποκτά για να τα στρέψει στους «ομοίους» του, και θα τον οδηγήσει στην πνευματική ενηλικίωση ως γνήσιου ελεύθερου προσώπου;
Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Savater, η μεταμοντέρνα σχετικοποίηση της έννοιας της αλήθειας είναι καθαρό σημάδι αυτής της κρίσης. Δεν υπάρχει εκπαίδευση εάν δεν υπάρχει αλήθεια προς μετάδοση, αν τα πάντα είναι πάνω-κάτω αλήθεια, αν ο καθένας διαθέτει τη δική του, εξίσου σεβαστή κατά τα άλλα.
Η παιδεία είναι πρωταρχικός παράγοντας και αξία που συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση και τον εξανθρωπισμό, την πορεία προς το αγαθό. Είμαστε ευρωπαϊκή χώρα που δεν διαθέτει εθνική επιτροπή παιδείας που να συμφωνήσει στα πρωταρχικά και ουσιώδη. Αρνούμαστε μια ουσιώδη αξία μεταξύ μας που συνιστά πυρηνικό στοιχείο της κοινής ανθρωπολογίας, τη συγγένειά μας και την ομοιότητά μας στην ύπαρξη του «λογικού» παρά τις ατομικές και πολιτισμικές διαφορετικότητες. Με αυτή την έννοια για τον Savater «ο προορισμός κάθε ανθρώπου δεν είναι ο πολιτισμός, ούτε καν αυστηρώς η κοινωνία ως θεσμός, αλλά οι όμοιοι».
Είμαστε υποκείμενα μεταξύ υποκειμένων σε μια κοινωνία που διαθέτει κανόνες συνύπαρξης τις οποίες συνδιαμορφώνουμε ιστορικά μέσα από διάλογο και ανταλλαγή εννοιών σαν χορωδιακή πολυφωνία. Η παρακμή του πολιτισμού είναι καταφανής όταν υπάρχει στέρηση παιδείας στην αγάπη και επαγρύπνησης για το ταξίδι στην Ιθάκη, Αλήθειας εσωτερικής καλλιέργειας και μόρφωσης. Η κλασική παιδεία μας και η γλώσσα της Αποκαλυπτικής θεανθρώπινης Αλήθειας που δημιούργησαν ιστορία συνειδήσεων απαιτεί παραδόσεις βιωματικών αφηγήσεων για τα «μυστικά του ευ-είναι». Είναι πολιτισμικό σοκ να γίνεται καθεστώς η παθογένεια και το παιδί να είναι «ριγμένο» και να βιώνει άθελά του το θέατρο του ανούσιου, του παραλόγου και της ανομίας: δηλαδή τα υποκατάστατα της παιδείας, της αυθεντικότητας, τις διακρίσεις, την παραπλάνηση, την απανθρωπία, τις γενοκτονίες, τις αδικίες, τα σκάνδαλα, την «πολιτική» της φαυλότητας. Τα θρανία μετατρέπονται σε εργαλεία ασυνειδησίας και απαιδευσίας όταν οι μαθητευόμενοι μεταξύ τους συμπεριφέρονται ως ανόμοιοι στο είδος τους (Αριστοτέλης) χωρίς πρότυπα ομοιοφροσύνης, αλτρουισμού και διανθρωπισμού είτε προέρχονται από τον γηγενή είτε από αλλογενή πολιτισμό. Για να επαληθεύεται έτσι η ζουγκλοειδής φράση: «ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος». Το «εγώ» αφαιρεί το «καθ’ ομοίωσιν» σε πρωτογενή, πρότυπο αρχή αγάπης, ταπείνωσης. Μ’ αυτή την έννοια ο Καζαντζάκης σημειώνει ότι: Ο Θεός γίνεται όμοιος με τον άνθρωπο. Ο Χάιντεγκερ χαρακτηρίζει τον άνθρωπο «ποιμένα του Είναι» όταν βλέπει την αλήθεια σαν φώτιση, Θεοφάνια.
Ο Ντάντε συμπυκνώνει και ορίζει τη διαγενεαλογική παιδεία σε εφτά λέξεις: μου μάθατε πώς γίνεται ο άνθρωπος αιώνιος. «Η μεγάλη διδασκαλία, η εκπαίδευση του ανθρώπινου πνεύματος σε αισθητικές, φιλοσοφικές και διανοητικές επιδιώξεις “διαιωνίζει” όχι μόνο το άτομο αλλά και όλη την ανθρωπότητα. Μακάριος ο μαθητής που ο δάσκαλός του έδωσε στη θνητότητα το νόημά της….».
* Σταμάτης Πορτελάνος
τ. Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Πρόεδρος Ολυμπιακού Κέντρου Φιλοσοφίας και Παιδείας
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 3/9
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
