Το bullying ή σχολικός εκφοβισμός ορίζεται ως η συνεχής, επαναλαμβανόμενη κακοποίηση και έκθεση ενός ατόμου για μεγάλο χρονικό διάστημα σε επιθετικές συμπεριφορές ενός ή περισσότερων προσώπων , με σκοπό να του επιβληθούν, να το τραυματίσουν ή να το ενοχλήσουν ή να το πονέσουν με οποιονδήποτε τρόπο.
Πώς διακρίνουμε το Bullying από μια σύγκρουση δύο παιδιών;
Bullying-σχολικός εκφοβισμός | Απλή σύγκρουση |
Δεν υπάρχει ισότιμη σχέση σε δύναμη και εξουσία
| Ισότιμη σχέση των συμμετεχόντων στο περιστατικό |
Επαναλαμβάνεται τακτικά | Τυχαίο περιστατικό |
Οι εμπλεκόμενοι δεν είναι φίλοι | Ενδεχόμενη φιλική σχέση των εμπλεκομένων |
Ένα άτομο ή ομάδα ατόμων στρέφονται βίαια σε άλλα πρόσωπα με χρήση βίας λεκτικής /φυσικής ή και των δυο μορφών με σκοπιμότητα και συστηματικότητα όπου προσπαθούν να επιβάλουν την εξουσία τους
| Δεν υπάρχει σκοπιμότητα για επιβολή εξουσίας και δύναμης |
Στόχος: η πρόκληση ψυχικού και σωματικού πόνου, ενόχλησης, αδυναμίας και απόγνωσης | Δεν υπάρχει σκοπιμότητα για πρόκληση ψυχικού και σωματικού πόνου, ενόχλησης, αδυναμίας και απόγνωσης |
Σημαντικές ψυχολογικές συνέπειες και κατηγορίες προς το άτομο που δέχεται εκφοβισμό | Λήγει συνήθως με μεταμέλεια και ενοχή και από τις δύο πλευρές |
Οι συνηθέστερες μορφές του είναι:
ο σωματικός εκφοβισμός , ο λεκτικός εκφοβισμός, ο συναισθηματικός, ο σεξουαλικός και το Cyberbullying
Η συχνότητα εμφάνισης στα σχολεία υπολογίζεται σε 10-15% τα παιδιά που έχουν υποστεί εκφοβισμό με αναλογία εμπλοκής αγοριών σε σχέση με τα κορίτσια 3:1. Μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης παρουσιάζεται στα δημοτικά, ενώ η συχνότητα μικραίνει με την αύξηση της ηλικίας. Τα παιδιά που συμμετέχουν στον εκφοβισμό συμμαθητών τους υπολογίζεται ότι ξεπερνούν το 5%. Μάλιστα, τα αγόρια που ασκούν εκφοβισμό χρησιμοποιούν περισσότερο συχνά σωματική βία, ενώ τα κορίτσια περισσότερο λεκτική και συναισθηματική. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι το ποσοστό θυματοποίησης αναμένεται υψηλότερο από αυτό που είναι γνωστό , καθώς τα παιδιά δεν το μαρτυρούν. Οι αναφορές-μαρτυρίες τέτοιων περιστατικών σε φίλους είναι λίγες και ακόμα λιγότερες στους εκπαιδευτικούς τους ή στους γονείς τους.
Ψυχικές συνέπειες και επιρροή μαθησιακής επίδοσης
Για τα παιδιά που έχουν υποστεί εκφοβισμό αλλά και έχουν εμπλακεί σε περιστατικά εκφοβισμού φαίνεται πως:
δεν υπάρχουν θετικά συναισθήματα για μάθηση
υπάρχει πρόσφορο έδαφος για την γένεση προβληματικών συμπεριφορών εκδήλωσης αντιδράσεων
παρατηρείται χαμηλή επίδοση στις σχολικές απαιτήσεις, με υψηλό βαθμό ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, χαμηλό βαθμό προσαρμογής και κακές σχέσεις με συνομηλίκους
υπάρχει σημαντική συσχέτιση χαμηλής σχολικής επίδοσης με βίωση θυματοποίησης
Συνεπώς, η σχολική αποτυχία, οδηγεί στην εκδήλωση πράξεων βίας στα σχολεία καθώς και διαρροή των μαθητών από τις βαθμίδες της υποχρεωτικής εκπαίδευσης . Η σχολική αποτυχία , οδηγεί επίσης σε χαμηλή ποιότητα παροχής εκπαίδευσης στα δημόσια σχολεία, σε περιθωριοποίηση και αποκλεισμό μαθητών. Μάλιστα, μόλις το 10% των άριστων μαθητών σε έρευνα παραδέχτηκε πως είχε συμμετάσχει σε περιστατικά βίας ενώ για τους μαθητές με μέτρια σχολική επίδοση το ποσοστό εμπλοκής άγγιζε το 33%. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι οι άριστοι μαθητές-θύματα αγγίζουν το 33,5%, ενώ οι μαθητές με μέτρια και κάτω του μετρίου σχολική επίδοση, αγγίζουν το 22, 7%. Αξιοπερίεργο είναι ότι περισσότεροι μαθητές από την Α΄λυκείου (24,4%) έχουν συμμετάσχει σε περιστατικά βίας από ότι οι μαθητές της Β΄λυκείου (23,3%) και τη Γ΄Λυκείου (22,9%). Αντίθετα, όσον αφορά τα θύματα, παρατηρήθηκε ότι η Γ΄Λυκείου έχει τα περισσότερα θύματα (13,2%) και η Α΄Λυκείου τα λιγότερα (10,5%).
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στον περιορισμό φαινομένων σχολικού εκφοβισμού
Απαραίτητη είναι η εμπλοκή του εκπαιδευτικού στη μείωση εκδήλωσης τέτοιων περιστατικών και στην αύξηση πιθανοτήτων αναφοράς από μάρτυρες ή ακόμα και από τα ίδια τα θύματα. Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός:
να ενημερώνει τους μαθητές για τη μορφή του φαινομένου, ώστε πρώτα από όλα να μάθουν να το αναγνωρίζουν και να το διακρίνουν από τους απλούς καβγάδες
να ενθαρρύνει τη συστηματική αναφορά στον ίδιο ή στους γονείς τους την έκφραση συστηματικά βίαιων και σκόπιμων συμπεριφορών από τους συμμαθητές τους
να αποπνέει σιγουριά, ασφάλεια, εμπιστοσύνη και άνευ όρων αποδοχή όλων των μαθητών ανεξαιρέτως αλλά και να δημιουργεί εκείνες τις συνθήκες στην τάξη που θα καλλιεργήσουν σχέσεις φιλικές μεταξύ όλων των μαθητών αλλά και ασφάλειας να αναπτύξουν τη μοναδικότητά τους
να λειτουργεί ως καθοδηγητής στην ανάπτυξη αμυντικών και διεκδικητικών δεξιοτήτων που οδηγούν σε τρόπους επίλυσης των διαφορών των μαθητών ή και στην εκπαίδευση σε τεχνικές απομάκρυνσης
να προσπαθεί να τα εκπαιδεύει σε δεξιότητες διαπραγμάτευσης, ενσυναίσθησης και αναγνώρισης πιθανών κινδύνων, για αποφυγή εντάσεων και εκδήλωσης βίαιων συμπεριφορών
να ενημερώνει τους μαθητές πως η φύλαξη ως αποδεικτικών στοιχείων, γραπτών απειλητικών μηνυμάτων από τα παιδιά που δέχονται εκφοβισμό αλλά και η αποφυγή ανταπόδοσης αρνητικών σχολίων, θα μπορούσαν να λειτουργήσουν θετικά
να προβαίνει σε άμεση επικοινωνία με τους γονείς των παιδιών που ασκούν εκφοβισμό, για να συζητήσουν για το περιστατικό καθώς και για ενδεχόμενες λύσεις του προβλήματος.
να προβαίνει σε απόδοση συνεπειών στο παιδί που ασκεί εκφοβισμό και ως στρατηγική αντιμετώπισης, να εφαρμόζεται η επικοινωνία με τους γονείς και των δύο μερών.
να παραπέμπει το μαθητή που ασκεί εκφοβισμό στο διευθυντή του σχολείου ή στο σχολικό ψυχολόγο για συζήτηση του περιστατικού.
Πώς μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία, ο εκπαιδευτικός μπορεί να περιορίσει ή να αποτρέψει περιστατικά σχολικού εκφοβισμού;
Ο εκπαιδευτικός, ως διευκολυντής γνώσης μπορεί μέσα από ένα ειδικά διαμορφωμένο εκπαιδευτικό υλικό, να εκπαιδεύσει σε δεξιότητες ενσυναίσθησης μέσα από βιωματικές ασκήσεις αυτοελέγχου, πειθαρχίας βασισμένες στη θεματολογία του μαθήματος. Μέσα από συχνές αναφορές του και βιωματικές ασκήσεις σε κοινωνικές δεξιότητες, ενισχύεται η ικανότητα των μαθητών του να αισθάνονται, να σκέφτονται πριν ενεργήσουν, να αναγνωρίζουν και να ελέγχουν σημάδια θυμού στον εαυτό τους και στους άλλους, να μαθαίνουν να εκφράζουν τα συναισθήματά τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη θίγονται οι άλλοι, να αναπτύσσουν τεχνικές διαχείρισης θυμού και ικανότητες λεκτικής έκφρασης των επιθυμιών και των απογοητεύσεών τους. Είναι σημαντικό, να διαπαιδαγωγούνται τα παιδία στο σχολείο και στο σπίτι σε δεξιότητες αντίληψης, έκφρασης, χειρισμού των συναισθημάτων, αυτοελέγχου, επικοινωνίας, διαδικασίας επίλυσης συγκρούσεων, διεκδικητικότητας, υπευθυνότητας, αυτογνωσίας και αυτοαποδοχής . Το σημαντικότερο, είναι πως πρέπει να υπάρχουν μέτρα πρόληψης σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης για την αποφυγή προβλημάτων συμπεριφοράς και επιθετικότητας στα σχολεία .
Πιο συγκεκριμένα, οι ενέργειες του εκπαιδευτικού για τη δημιουργία συνθηκών μάθησης θα μπορούσαν να είναι:
οι μαθητές να προσπαθούν να επιλύσουν καθημερινές προβληματικές καταστάσεις, παρέχοντας ο εκπαιδευτικός σε όλους τους μαθητές την ευκαιρία να προτείνουν πρωτότυπες λύσεις, να τους επιβραβεύει και να τους παρέχει ανατροφοδότηση
οι μαθητές να εξασκούνται σε μεταγνωστικές στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων μέσω της επινόησης πρωτότυπων λύσεων σε σχολικά θέματα που προκύπτουν καθημερινά ή σκόπιμα επινοούνται από το δάσκαλο
η δημιουργία ενός κλίματος ασφάλειας στην τάξη και προϋποθέσεις για ύπαρξη φιλικών σχέσεων μεταξύ των μαθητών
δημιουργία αισθήματος εμπιστοσύνης και συναισθηματικής ασφάλειας για τους μαθητές-μάρτυρες περιπτώσεων σχολικού εκφοβισμού
Μαίρη Γώγου, Ειδική Εκπαιδευτικός-Σχολική Ψυχολόγος ( MA, Msc)
Βιβλιογραφία
Ανδρέου, Ε. (2004). Η βία στο σχολείο ως συλλογική διεργασία: Ψυχοκοινωνικές διαστάσεις και αλληλεπιδράσεις μαθητών και μαθητριών που εμπλέκονται σε περιστατικά θυματοποίησης. Στο, Μ. Ζαφειροπούλου & Γ. Κλεφτάρας (Επιμ.) Εφαρμοσμένη Κλινική Ψυχολογία του παιδιού. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Αρτινοπούλου,Β. (2001). Βία στο σχολείο. Έρευνες και πολιτικές στην Ευρώπη.
Μεταίχμιο.
Bauman,S., Rigby,K.&Hopa,K. (2008). Us teachers’and school counsellors’ strategies
for handling school bullying incidents. Educational Psychology, Vol 28 (7)
Brock,S.E, Sandoval.J.&Lewis,S. (2005) Διαχείριση κρίσεων στο σχολείο.
Επιμ.Χατζηχρήστου,Χ., Μετάφραση Θεοχαράκη,Ε., Τυπωθήτω-Δαρδανός.
Γαλανάκη,Ε. (2010). Σχολικός εκφοβισμός: Πόσο αποτελεσματικές είναι οι
παρεμβάσεις;Πρακτικά Ελληνικού Ινστιτούτου Εφαρμοσμένης Παιδαγωγικής
και Εκπαίδευσης (ΕΛΛ.ΙΕ.ΠΕΚ), 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο με θέμα
«Μαθαίνω πώς να μαθαίνω», 7-9, Μαίου 2010
Γεωργιάδης, Σ., Βυζάκου, Σ .& Παπαστυλιανού, Ν. (2009). Αξιολόγηση των
υπηρεσιών που παρέχονται στα σχολεία για την πρόληψη και την αντιμετώπιση
των περιστατικών βίας στην οικογένεια.
http://www.familyviolence.gov.cy/upload/research/erevna_2009_aksiologisi.pdf
Δελιγιάννη, Ε., Τσιλέμου, Α.& Αλιμήσης, Δ. (2010). Το φαινόμενο του σχολικού
εκφοβισμού στην Ελλάδα-Έκθεση για την εθνική κατάσταση. ΑΣΠΕΤΕ
Καλαντζή-Αζίζι, Α. & Ζαφειροπούλου, Μ. (2004). «Προσαρμογή στο σχολείο:
πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκολιών». Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Κουδιγκέλη Φ. (2008). Επιθετικότητα εναντίον συμμαθητών: εκφοβισμός. Στο Παπούλια – Γιαννάτου, Ε. (επ.) Θέματα διαχείρισης προβλημάτων σχολικής τάξης, σελ. 215 - 229, Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.
Kυριακίδης, Σ. (2009). Θυματοποίηση στο σχολείο: Ψυχοκοινωνικές συνέπειες στους μαθητές. Ψυχολογία, 16 (1), 77-98
Μανιάτης,Π. (2008). Σχολική βία και εκφοβισμός. Η Ευρωπαϊκή προσέγγιση του ζητήματος, οι διεθνείς οργανισμοί και το παράδειγμα της Ελλάδας. Συγκριτική και Διεθνής Επιθεώρηση, Τεύχος 10, 116-126
Mattaini,M. & McGuire,M. (2006). Behavioral strategies for constructing nonviolent cultures with youth:A review. Behavior Modification, Vol. 30, (184)
Ματσόπουλος, Α.(2009). Επιθετικότητα και βία στα σχολεία-στρατηγικές
αντιμετώπισης. Τεύχος 11, Κρήτη
http://old.law.uoa.gr/crime-research/via-schools.pdf
Olweus, D. (2009). «Εκφοβισμός και Βία στο Σχολείο. Τι γνωρίζουμε και τι μπορούμε
να κάνουμε». Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.
Olweus,D. (1993). Bullying at school. What we know and what we can do? Oxford,
Blackwell
Pateraki, L. & Houndoumadi, A. (2001). Bullying among primary school children in
Athens, Greece. Educational Psychology, 21 (2), 167-175
Πετρόπουλος, Ν. & Παπαστυλιανού, Α. (2001). Μορφές επιθετικότητας, Βίας και
Διαμαρτυρίας στο σχολείο (γενεσιουργοί παράγοντες και επιπτώσεις). Αθήνα:
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο
Rigby,K. (2011). What can schools do about cases of bullying? Pastoral Care in
Education, Vol. 29,(4), 273-285
Rigby, K. (2008). «Σχολικός Εκφοβισμός: Σύγχρονες απόψεις». Αθήνα: Τόπος.
Rigby, K.(2002). Σχολικός Εκφοβισμός. Αθήνα: Τόπος
Sapouna, M. (2008). Bullying in Greek primary and secondary schools, School
Psychology International, 29 (2), 199-213.
Smith,P.K. (2004). Bullying: Recent developments. Child and Adolescent Mental
Health, Vol.9 (3), 98-103
Χατζηχρήστου, Χ. (2004). Εισαγωγή στη Σχολική ψυχολογία. Αθήνα: Ελληνικά
Γράµµατα.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 11/12
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
