Σήμερα θα καταπιαστώ με ένα παλιότερο βιβλίο το οποίο εκδόθηκε πριν από 12 χρόνια, δηλαδή το 2013 από τις Εκδόσεις Επίκεντρο στη Θεσσαλονίκη. Το βιβλίο έχει τίτλο «Επανορίζοντας το Ψυχοκοινωνικό: κείμενα κριτικής κοινωνικής ψυχολογίας», σε επιμέλεια και μετάφραση του ψυχολόγου Μιχάλη Μεντίνη και του Δικτύου Κριτικής Ψυχολογίας.
Το βιβλίο αποτελεί ένα συλλογικό έργο διεθνώς αναγνωρισμένων διανοούμενων στο χώρο της κοινωνικής και κλινικής ψυχολογίας, με σημείο σύγκλισης το αμέριστο ενδιαφέρον για τις κοινωνικές εξελίξεις.
Στον πρόλογο καταπιάνεται με το «τι ψυχολογία έχουμε και τι ψυχολογία θέλουμε», όπου τίθενται ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα: «Ποιος είναι ο ρόλος της ψυχολογίας στο σήμερα; Ποια είναι η θέση της στο φάσμα των κοινωνικών επιστημών και των επιστημών του ανθρώπου; Μπορεί η ψυχολογία να απαλλαγεί από τη γραφειοκρατική της ένδεια και τη θετικιστική εμμονή της και να μετατραπεί σε μια αληθινά κοινωνική και χειραφετητική επιστήμη […] Σύμφωνα με τη δική μας ανάλυση η ψυχολογία όπως διδάσκεται στον ακαδημαϊκό χώρο-κάτι που φυσικά αντανακλάται και τον τρόπο με τον οποίο καταλήγει να εφαρμόζεται στην πλειονότητά της-χαρακτηρίζεται από την παντελή έλλειψη μιας κριτική σκοπιάς, καθώς και από μια άκριτη και νωθρή μετάδοση έτοιμων παγιωμένων πακέτων γνώσεων που συχνά χαρακτηρίζονται ως “Η ψυχολογία”». Και προστίθεται «ότι υπάρχει μια εκκωφαντική απουσία κοινωνικής ανάλυσης και αδυναμίας να γίνει κατανοητό ότι αυτό που ονομάζουμε “παθολογία” δεν αποτελεί ατομικό πρόβλημα, αλλά σύνθετη ατομική έκφανση συγκεκριμένων κοινωνικών διαρρυθμίσεων».
Ο Ίαν Μπέρκιτ για παράδειγμα στο δικό του κείμενο αναφέρει ότι ο Τζον Μπάλαρντ εκτιμά ότι η Δύση έχει αρχίσει να εισέρχεται σε μια εποχή «ήπιας δικτατορίας», στην οποία οι αποφάσεις-κλειδιά λαμβάνονται από μια οικονομική και πολιτική ελίτ, ενώ η πλειοψηφία των ανθρώπων εκμαυλίζεται από καταναλωτικές επιλογές. Στο κείμενό της η Σάρα Αχμέντ διαπιστώνει πως «ενώ οι δυτικές κοινωνίες γίνονται πιο πλούσιες, οι άνθρωποι δεν γίνονται πιο ευτυχισμένοι». Προσθέτει δε ότι στα αγγλικά η ετυμολογία της λέξης happiness σχετίζεται με ζήτημα του τυχαίου: προέρχεται από τη μεσαιωνική λέξη “hap” που υποδηλώνει τύχη. Η ευτυχία θα μπορούσε να σχετίζεται με ο,τιδήποτε συμβαίνει (happens).
Η Εύα Ιλούζ στο κείμενό της επικαλείται τον Έντμουντ Μπερκ, ο οποίος έλεγε: «όλες οι ευχάριστες αυταπάτες που καθιστούσαν την εξουσία ευγενή και την υπακοή φιλελεύθερη, που εναρμόνιζαν τις διαφορετικές αποχρώσεις της ζωής… πρόκειται να διαλυθούν από αυτήν την καινούρια θριαμβευτική αυτοκρατορία φωτός και λογικής (τον Διαφωτισμό). Όλο το καθωσπρέπει πέπλο τη ζωής πρόκειται να σκιστεί απότομα». Από την άλλη ο Μαρξ πίστευε παρόμοια με τον Μπερκ ότι η γνώση έχει ως αντίτιμο τη βεβήλωση εκείνου που σεβόμασταν, αλλά και ότι τίποτα δεν είναι ιερό και τα πάντα είναι μιαρά. Αυτό που ξεχωρίζει τον Μαρξ από τον Μπερκ και τον κάνει νεωτεριστή είναι η αμφιθυμία του απέναντι στην «πρόοδο» (τεχνολογική, επιστημονική, οικονομική, λογική). Γι’ αυτόν από την αρχή η νεωτερικότητα απαιτούσε την ανήσυχη και ταυτόχρονη αναγνώριση των εκπληκτικών δυνάμεων που απελευθερώνονταν από τον Λόγο και του κινδύνου που θα μπορούσε να συνεπάγεται αυτή η κατάχρηση του Λόγου.
Από την πλευρά του ο Ίαν Πάρκερ μας λέει ότι η κριτική ψυχολογία μας προειδοποιεί για τους περιορισμούς της κυρίαρχης έρευνας στον κλάδο και υπόσχεται να θέσει «κοινωνικά» ζητήματα στην ατζέντα του συνόλου της ψυχολογίας.
Μας λέει συγκεκριμένα: «Αρχικά η κριτική ψυχολογία στρέφει το βλέμμα του ψυχολόγου πάνω στον ίδιο τον κλάδο της ψυχολογίας […] οι κυρίαρχες θεωρίες της “ψυχολογίας” λειτουργούν ιδεολογικά και στην υπηρεσία της εξουσίας».
Προσθέτει δε ότι: «το ερώτημα δεν είναι “τι υπάρχει μέσα στο νου”αλλά “πως είναι εσωτερικά ο νους. Η γνωστική μας δραστηριότητα λαμβάνει χώρα μέσα στο δίκτυο των σχέσεών μας, στον λόγο και στις πρακτικές που μαθαίνουμε, αφηγούμαστε και επανοικοδομούμε ως άνθρωποι και αυτό το δίκτυο μας δίνει τη δυνατότητα να σκεφτόμαστε με τον τρόπο που σκεφτόμαστε».
Στον δικό του Επίλογο, τον οποίο βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέροντα, ο Μιχάλη Μεντίνης, μέσα από τέσσερις συνολικά θέσεις συνοψίζει τα σημερινά προβλήματα της σημερινής κοινωνικής ψυχολογίας. Μας λέει ότι, ενώ μέχρι τη δεκαετία του ‘90 υπήρχε κάποιου είδους προοπτική και ελπίδα, στη συνέχεια, από τα τέλη της δεκαετίας του 2000, η πίστη σε μια ριζοσπαστική αλλαγή άρχισε να εξασθενεί και οδήγησε σε μια συντηρητική λογική που ο Μεντίνης την ονομάζει «καπιταλιστικό ρεαλισμό». Η αποκορύφωση αυτής της λογικής ήταν οι αντιδραστικές και κυνικές εκδοχές του τύπου “Δεν υπάρχει εναλλακτική» (There’s No Alternative). O «καπιταλιστικός ρεαλισμός» περιγράφει και εκφράζει μιαν αίσθηση αβοησίας: «ό,τι κι αν κάνεις δεν γίνεται τίποτα». Κάποτε ο Φρέντρικ Τζέιμσον είχε γράψει γι’ αυτό το θέμα «οι άνθρωποι σήμερα μπορούν να φανταστούν πιο εύκολα το τέλος του κόσμου, παρά το τέλος του καπιταλισμού»
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Φέτα: Η έξυπνη τεχνική που τη διατηρεί φρέσκια και νόστιμη για έναν μήνα
1750 νέοι εκπαιδευτικοί ξεκινούν έως 30/7 Ειδική Αγωγή, Σχολ. Ψυχολογία, Παιδαγωγική και Ηγεσία
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 29/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
