Στην πορεία του ανθρώπου μέσα στον χρόνο, η φαντασία έχει αναδειχθεί σε μία από τις σημαντικότερες πνευματικές λειτουργίες. Δεν περιορίζεται στη λειτουργία της φυγής από την πραγματικότητα, αλλά αποτελεί και έναν μηχανισμό νοητικής ελευθερίας, που προσφέρει καταφύγιο σε περιόδους αβεβαιότητας και όταν η πραγματικότητα γίνεται ασφυκτική ή σκληρή. Παράλληλα, αποτελεί τη βασική προϋπόθεση κάθε δημιουργικής έκφρασης και καινοτομίας. Μέσα από τη φαντασία, ο άνθρωπος όχι μόνο επαναπροσδιορίζει τον εαυτό του, αλλά και προτείνει νέους τρόπους θέασης και μετασχηματισμού του κόσμου.
Η φαντασία ως καταφύγιο αναδεικνύεται κυρίως σε περιόδους κρίσης, συναισθηματικής πίεσης ή κοινωνικού περιορισμού. Ιδίως για τα παιδιά και τους νέους, αποτελεί έναν τρόπο με τον οποίο μπορούν να αποδράσουν από απαιτήσεις, συγκρούσεις ή απογοητεύσεις που δεν μπορούν να διαχειριστούν άμεσα. Σε αυτό το πλαίσιο, η φαντασία προσφέρει έναν εναλλακτικό κόσμο, στον οποίο το άτομο νιώθει ελεύθερο να εκφραστεί, να επινοήσει, να διορθώσει ή να ανασυνθέσει την πραγματικότητα σύμφωνα με τις επιθυμίες του. Η ανάγκη για φανταστική καταφυγή δεν υποδηλώνει αδυναμία, αλλά ευφυή προσαρμογή: είναι μια ψυχική στρατηγική που προστατεύει την εσωτερική ισορροπία, χωρίς να αποκλείει τελικά τη δυνατότητα επανασύνδεσης με την πραγματικότητα.
Ωστόσο, η φαντασία δεν περιορίζεται στο ρόλο του καταφυγίου. Είναι, κατά βάση, μια δημιουργική δύναμη, μια ικανότητα παραγωγής ιδεών, συμβόλων, μορφών και νοήματος. Η φαντασία αποτελεί κινητήρια δύναμη για την επιστημονική και πνευματική πρόοδο. Ανοίγει την πόρτα σε νέα ερωτήματα, οδηγώντας στην απόκτηση γνώσεων που ήταν προηγουμένως άγνωστες. Κάθε σημαντική πολιτισμική, επιστημονική ή καλλιτεχνική πρόοδος στηρίχθηκε στη δυνατότητα κάποιου να φανταστεί αυτό που δεν υπήρχε, να συνθέσει το απροσδόκητο, να προβάλει μια νέα προοπτική πάνω στο ήδη γνωστό. Η φαντασία, ως τέτοια, είναι προϋπόθεση της καινοτομίας, της επινόησης, της εναλλακτικής σκέψης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Δεν αντιτίθεται στη λογική, αλλά συνεργάζεται μαζί της, ενισχύοντας την ευρηματικότητα και την ευελιξία της σκέψης.
Ιδιαίτερα στους νέους, η δημιουργική πλευρά της φαντασίας λειτουργεί ως εργαλείο αυτογνωσίας και έκφρασης. Μέσω της τέχνης, της γραφής, της μουσικής, του θεάτρου ή ακόμη και της δημιουργικής αξιοποίησης της τεχνολογίας, οι νέοι βρίσκουν τρόπους να αρθρώσουν τη φωνή τους, να επικοινωνήσουν τις ανησυχίες τους, να δημιουργήσουν, να πειραματιστούν και να εκφραστούν. Σε έναν κόσμο που συχνά επιβάλλει έτοιμα πρότυπα και αφήνει ελάχιστο χώρο για στοχασμό, η ικανότητα των νέων να φαντάζονται εικόνες, σενάρια και εναλλακτικές δυνατότητες ζωής λειτουργεί ως αντίβαρο στην παθητική συμμόρφωση. Όταν το σχολείο, η οικογένεια και η κοινωνία γενικότερα ενθαρρύνουν αυτή τη δημιουργική διάσταση της φαντασίας, δεν τους προσφέρουν απλώς έναν τρόπο διαφυγής από τις δυσκολίες. Τους δίνουν τη δυνατότητα να σκέφτονται διαφορετικά, να ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο και να προσπαθούν να τον αλλάξουν. Η φαντασία, σε αυτό το πλαίσιο, δεν λειτουργεί ως φυγή από την πραγματικότητα, αλλά ως μέσο ενίσχυσης των εσωτερικών τους δυνάμεων, όπως η κριτική σκέψη, η αυτογνωσία, η δημιουργικότητα και η συναισθηματική ανθεκτικότητα. Δεξιότητες που τους επιτρέπουν να κατανοούν βαθύτερα τον κόσμο γύρω τους, να αναγνωρίζουν τις αντιφάσεις του και να διαμορφώνουν έναν δικό τους, πιο ουσιαστικό και ανθρώπινο τρόπο ζωής.
* Καθηγητής Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας, Συγγραφέας των εκδόσεων Πατάκη
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Έκτακτο επίδομα έως 1.700 ευρώ σε εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 6/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
