Κοινωνία 23.11.2016 - 14:21

Ο Τραμπ στον Λευκό Οίκο: Συνέντευξη με τον φιλόσοφο Νόαμ Τσόμσκι

Συνέντευξη με τον επιστήμονα και φιλόσοφο Νόαμ Τσόμσκι

Συνέντευξη του Νόαμ Τσόμσκι στον Χρόνη Πολυχρονίου για τη διεθνή ειδησεογραφική ιστοσελίδα «Truthout»

Στις 8 Νοεμβρίου 2016, ο Ντόναλντ Τραμπ κατάφερε να ταράξει τα νερά στην πολιτική κατάσταση των ΗΠΑ πετυχαίνοντας να εκμεταλλευτεί την οργή των λευκών ψηφοφόρων καθώς και τα κατώτερα ανθρώπινα ένστικτα με τρόπο που πιθανότατα θα εντυπωσίαζε ακόμα και τον ναζιστή Γιόζεφ Γκέμπελς.

Τι ακριβώς σημαίνει όμως η νίκη του Τραμπ και τι προσδοκίες μπορούμε να έχουμε από αυτόν τον μεγαλομανή όταν θα αναλάβει τα ηνία της εξουσίας στις 20 Ιανουαρίου 2017; Ποια είναι η πολιτική ιδεολογία του - αν υποθέσουμε φυσικά ότι όντως υπάρχει; Ο «τραμπισμός αποτελεί κίνημα; Η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ θα αλλάξει υπό την καθοδήγηση του Τραμπ;

Πριν από μερικά χρόνια, ο ευρέως γνωστός διανοούμενος Νόαμ Τσόμσκι προειδοποίησε ότι το πολιτικό κλίμα των ΗΠΑ είναι πλέον έτοιμο για την άνοδο ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος. Σήμερα, μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις του για την επόμενη ημέρα των εκλογών, το ετοιμοθάνατο πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ και τις αιτίες που ο Τραμπ αποτελεί πραγματική απειλή για τον κόσμο αλλά και για τον πλανήτη γενικότερα.

Χ. Πολυχρονίου: Τελικά συνέβη κάτι που δεν περίμενε κανείς: αντίθετα με όλες τις προβλέψεις, ο Ντόναλντ Τραμπ πέτυχε αποφασιστική νίκη επί της Χίλαρι Κλίντον. Ο άνθρωπος λοιπόν τον οποίο ο Μάικλ Μουρ χαρακτηρίζει ως «απαράδεκτο, αδαή κι επικίνδυνο μερικής απασχόλησης κλόουν και πλήρους απασχόλησης ψυχοπαθή», θα γίνει ο επόμενος Πρόεδρος των ΗΠΑ. Κατά την άποψή σας, ποιοί ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες που οδήγησαν τους Αμερικανούς ψηφοφόρους να κάνουν τη μεγαλύτερη έκπληξη στην πολιτική ιστορία των ΗΠΑ;

Ν. Τσόμσκι: Προτού απαντήσω στην ερώτηση, νομίζω ότι είναι σημαντικό να αφιερώσουμε λίγο χρόνο για να αναλογιστούμε τι ακριβώς συνέβη στις 8 Νοεμβρίου, μια ημερομηνία που θα μπορούσε να αποδειχτεί μία από τις σημαντικότερες στην ιστορία της ανθρωπότητας, ανάλογα με τον τρόπο που θα αντιδράσουμε.

Χωρίς υπερβολή, έτσι είναι τα πράγματα.

Η πιο σημαντική είδηση της 8ης Νοεμβρίου μετά βίας έγινε γνωστή, ένα γεγονός σημαντικό αυτό καθεαυτό.

Στις 8 Νοεμβρίου, ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO) εξέδωσε μια έκθεση στο διεθνές συνέδριο κλιματικής αλλαγής που πραγματοποιήθηκε στο Μαρόκο (COP22), το οποίο συγκλήθηκε με σκοπό να μεταφέρει τη συμφωνία του συνεδρίου COP21 στο Παρίσι. Ο WMO ανέφερε ότι τα τελευταία 5 χρόνια ήταν τα θερμότερα που έχουν καταγραφεί ποτέ. Ανέφερε άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία σύντομα θα αυξηθεί ως αποτέλεσμα της απροσδόκητα ταχείας τήξης των πάγων των πόλων της Γης, και κυρίως των τεράστιων παγετώνων της Ανταρκτικής. Ήδη, οι πάγοι της Αρκτικής θάλασσας τα τελευταία 5 χρόνια βρίσκονται σε ποσοστό 28% κάτω από το μέσο όρο των προηγούμενων 29 ετών αυξάνοντας έτσι όχι μόνο τη στάθμη της θάλασσας, αλλά μειώνοντας και την ψυκτική δράση της αντανάκλασης των ηλιακών ακτίνων στους πολικούς πάγους επιταχύνοντας έτσι τις δυσάρεστες συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Ο WMO ανέφερε επίσης ότι οι θερμοκρασίες πλησιάζουν επικίνδυνα το όριο που τέθηκε από το συνέδριο COP21, καθώς και τις άλλες δυσάρεστες αναφορές και προβλέψεις.

Στις 8 Νοεμβρίου, συνέβη ένα άλλο γεγονός που μπορεί επίσης να αποδειχτεί ότι διαθέτει ασυνήθιστη ιστορική σημασία για λόγους που, για άλλη μια φορά, μόλις και μετά βίας παρατηρήθηκαν.

Στις 8 Νοεμβρίου, η πιο ισχυρή χώρα της παγκόσμιας ιστορίας η οποία θα αφήσει το στίγμα της σε οτιδήποτε επακολουθήσει, έκανε προεδρικές εκλογές. Το αποτελέσματα έθεσαν όλο τον έλεγχο της κυβέρνησης - την εκτελεστική εξουσία, το Κογκρέσο, το Ανώτατο Δικαστήριο - στα χέρια του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, το οποίο έχει μετατραπεί στην πιο επικίνδυνη οργάνωση στην παγκόσμια ιστορία.

Με εξαίρεση την τελευταία φράση, όλα τα υπόλοιπα είναι αδιαμφισβήτητα. Η τελευταία φράση ίσως φαίνεται παράξενη, ακόμα και εξωφρενική. Είναι όμως όντως έτσι; Τα γεγονότα δείχνουν το αντίθετο. Το Κόμμα είναι ταγμένο στην όσο το δυνατόν ταχύτερη καταστροφή της οργανωμένης ανθρώπινης ζωής. Δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο παρόμοιας προοπτικής.

Σας φαίνεται υπερβολικό; Σκεφτείτε σε ποιά γεγονότα έχουμε μόλις γίνει αυτόπτες μάρτυρες.

Κατά τη διάρκεια των Ρεπουμπλικανικών προκριματικών εκλογών, όλοι οι υποψήφιοι αρνήθηκαν ότι συμβαίνουν όλα αυτά - με εξαίρεση τους λογικούς μετριοπαθείς, όπως ο Τζεμπ Μπους, ο οποίος δήλωσε ότι τα πάντα είναι αβέβαια, αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα διότι παράγουμε περισσότερο φυσικό αέριο χάρη στην υδραυλική ρωγμάτωση (fracking), μια καινούρια μέθοδο εξόρυξης αερίου. Επίσης, ο Τζον Κάσικ συμφώνησε ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι γεγονός, αλλά πρόσθεσε ότι «σκοπεύουμε να χρησιμοποιήσουμε τον άνθρακα στο Οχάιο και δεν πρόκειται να απολογηθούμε γι’ αυτό».

Ο υποψήφιος που αναδείχτηκε νικητής, δηλαδή ο Πρόεδρος που εκλέχτηκε, ζητά τη γρήγορη αύξηση της χρήσης των ορυκτών καυσίμων συμπεριλαμβανομένου του άνθρακα, την κατάργηση των κανονισμών, την απόρριψη παροχής βοήθειας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν βιώσιμη ενέργεια και σε γενικές γραμμές να φτάσουμε στο χείλος του γκρεμού όσο το δυνατόν γρηγορότερα.

Ο Τραμπ έχει ήδη λάβει μέτρα για τη διάλυση της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας (EPA) τοποθετώντας επικεφαλής της EPA τον Μάιρον Έμπελ, έναν πασίγνωστο (και περήφανο) αρνητή της κλιματικής αλλαγής. Ο κορυφαίος σύμβουλος του Τραμπ σε ζητήματα ενέργειας, ο δισεκατομμυριούχος βαρόνος πετρελαίου Χάρολντ Χαμ, ανακοίνωσε τους στόχους του, οι οποίοι ήταν προβλέψιμοι: κατάργηση των κανονισμών, φορολογικές περικοπές στις βιομηχανίες (για τους εύπορους και τον εταιρικό τομέα γενικά), αύξηση της παραγωγής ορυκτών καυσίμων και άρση της προσωρινής απαγόρευσης λειτουργίας του αγωγού πετρελαίου στην Ντακότα που είχε κάνει ο Ομπάμα. Η αγορά πάντως αντέδρασε γρήγορα. Οι μετοχές των εταιρειών παραγωγής ενέργειας αυξήθηκαν συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης εταιρείας άνθρακα του κόσμου, της Peabody Energy, η οποία είχε κηρύξει πτώχευση, αλλά μετά τη νίκη του Τραμπ σημείωσε αύξηση κέρδους 50%.

Τα αποτελέσματα της άρνησης των Ρεπουμπλικανών ήδη έχουν γίνει αισθητά. Υπήρχε η ελπίδα ότι η συμφωνία του συνεδρίου COP21 στο Παρίσι θα οδηγούσε σε μια επαληθεύσιμη συνθήκη, αλλά όλες αυτές οι σκέψεις εγκαταλείφθηκαν επειδή το Κογκρέσο των Ρεπουμπλικάνων δεν θα δεχόταν καμία δεσμευτική υποχρέωση. Εκείνο που προέκυψε τελικά ήταν μια εθελοντική συμφωνία, προφανώς πολύ πιο ασθενής.

Οι επιπτώσεις σύντομα θα γίνουν ακόμη πιο εμφανείς απ’ όσο είναι ήδη. Μόνο στο Μπαγκλαντές, δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι αναμένεται ότι θα χρειαστεί να εγκαταλείψουν τις χαμηλές πεδιάδες μέσα στα επόμενα χρόνια εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και των πιο αντίξοων καιρικών συνθηκών, δημιουργώντας έτσι μια μεταναστευτική κρίση που θα κάνει τη σημερινή να μοιάζει ήσσονος σημασίας. Δικαιολογημένα, ο κορυφαίος επιστήμονας σε θέματα κλιματικών αλλαγών του Μπαγκλαντές δηλώνει ότι «Αυτοί οι μετανάστες έχουν το δικαίωμα να μετακινηθούν προς τις χώρες από τις οποίες προέρχονται τα αέρια του θερμοκηπίου. Θα πρέπει να επιτραπεί σε εκατομμύρια ανθρώπους να μετακινηθούν στις ΗΠΑ». Και φυσικά και στις άλλες πλούσιες χώρες που έγιναν πλούσιες δημιουργώντας μια καινούρια γεωλογική εποχή, την Ανθρωπόκαινο, που χαρακτηρίζεται από τη ριζική μεταμόρφωση του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο. Αυτές οι καταστροφικές συνέπειες θα αυξηθούν όχι μόνο στο Μπαγκλαντές, αλλά και σε όλες τις χώρες της Νότιας Ασίας, αφού η θερμοκρασία - ήδη ανυπόφορη για τους πιο φτωχούς - ανεβαίνει με ραγδαίο ρυθμό και οι παγετώνες των Ιμαλαΐων λιώνουν απειλώντας την παροχή πόσιμου νερού. Στην Ινδία, έχει αναφερθεί ότι περίπου 300 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από έλλειψη επαρκούς πόσιμου νερού. Και οι συνέπειες θα φτάσουν ακόμα πιο μακριά.

Είναι δύσκολο να βρω τις λέξεις για να περιγράψω το γεγονός ότι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν το πιο σημαντικό ερώτημα στην ιστορία - το αν δηλαδή η οργανωμένη ανθρώπινη ζωή θα καταφέρει να επιβιώσει με τη μορφή που γνωρίζουμε - και απαντούν σε αυτό επιταχύνοντας την καταστροφή.

Παρόμοιες παρατηρήσεις ισχύουν και για ένα άλλο τεράστιο ζήτημα που αφορά την επιβίωση του ανθρώπου: την απειλή της πυρηνικής καταστροφής, η οποία έχει αρχίσει να διαφαίνεται εδώ και 70 χρόνια και τώρα αυξάνεται ακόμα περισσότερο.

Κι εδώ δεν είναι λιγότερο δύσκολο να βρω τις λέξεις για να περιγράψω το απίστευτο γεγονός ότι μέσα σε όλη αυτή την εκτενή κάλυψη των εκλογικών υπερβολών, για τίποτα από τα παραπάνω δεν έγινε κάτι περισσότερο πέρα από μια απλή αναφορά. Πραγματικά δεν βρίσκω λόγια να το περιγράψω.

Τέλος, όσον αφορά το ερώτημα που μου θέσατε, για να είμαι πιο συγκεκριμένος φαίνεται ότι η Χίλαρι Κλίντον έλαβε μια μικρή πλειοψηφία των ψήφων. Η φαινομενικά αποφασιστική νίκη έχει να κάνει με ορισμένα περίεργα χαρακτηριστικά της αμερικανικής πολιτικής: μεταξύ άλλων παραγόντων, το κατάλοιπο του Σώματος των Εκλεκτόρων από την ίδρυση της χώρας ως μια συμμαχία ξεχωριστών πολιτειών, το σύστημα «ο νικητής τα παίρνει όλα» που επικρατεί σε κάθε πολιτεία, η διάταξη της Εκλογικής Περιφέρειας του Κογκρέσου (μερικές φορές με τη μέθοδο χειραγώγησης των εκλογικών περιφερειών) που δίνει μεγαλύτερο βάρος στην ψήφο των αγροτών (στις προηγούμενες εκλογές και πιθανόν και στις φετινές, οι Δημοκρατικοί είχαν ένα αρκετά μεγάλο περιθώριο νίκης στη λαϊκή ψήφο για τη Βουλή, αλλά με μειοψηφία εδρών), το πολύ υψηλό ποσοστό αποχής (συνήθως κυμαίνεται περίπου στο 50% στις προεδρικές εκλογές συμπεριλαμβανομένων και των φετινών). Όσον αφορά το μέλλον, είχε κάποια σημασία το γεγονός ότι στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ 18-25 η Κλίντον υπερίσχυσε με άνεση, ενώ ο Σάντερς έλαβε ακόμη μεγαλύτερη υποστήριξη. Η σημασία αυτού του γεγονότος θα εξαρτηθεί από το μέλλον που η ανθρωπότητα θα κληθεί να αντιμετωπίσει.

Σύμφωνα με τις τρέχουσες πληροφορίες, ο Τραμπ έσπασε κάθε ρεκόρ υποστήριξης από τους λευκούς ψηφοφόρους, την εργατική τάξη και την κατώτερη μεσαία τάξη, ιδιαιτέρως από άτομα με εύρος εισοδήματος από 50.000 έως 90.000 δολάρια, από αγροτικές και ημιαστικές περιοχές και κυρίως από άτομα χωρίς πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Οι συγκεκριμένες ομάδες έδειξαν τη δυσαρέσκειά τους ενάντια στους κεντρώους σε ολόκληρη τη Δύση, όπως φάνηκε και με το μη αναμενόμενο αποτέλεσμα της ψηφοφορίας για Brexit και την κατάρρευση του κόμματος των κεντρώων στην ηπειρωτική Ευρώπη. Πολλοί από τους θυμωμένους και δυσαρεστημένους πολίτες αποτελούν θύματα των νεοφιλελεύθερων πολιτικών της προηγούμενης γενιάς, πολιτικές που περιγράφονται στην κατάθεση που παρουσιάστηκε στο Κογκρέσο από τον πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ Άλαν Γκρήνσπαν - «ο Άγιος Άλαν», όπως τον αποκαλούσαν με σεβασμό οικονομολόγοι και άλλοι λάτρεις του μέχρι τη στιγμή που η καταπληκτική οικονομική μέθοδος της οποίας ήταν υπεύθυνος καταστράφηκε κατά την χρονική περίοδο 2007-2008 απειλώντας να παρασύρει στον γκρεμό ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία. Όπως εξήγησε ο Γκρήνσπαν όσο ζούσε ημέρες δόξας, οι επιτυχίες του στην οικονομική διαχείριση βασίστηκαν ουσιαστικά στην «αυξανόμενη ανασφάλεια των εργαζομένων». Οι φοβισμένοι υπάλληλοι δεν απαιτούν υψηλότερους μισθούς, επιδόματα και ασφάλιση, αλλά παραμένουν ικανοποιημένοι με σταθερό μισθό και μείωση των επιδομάτων που δημιουργούν μια υγιή οικονομία μέσω των νεοφιλελεύθερων προτύπων.

Όσοι εργαζόμενοι υπήρξαν θύματα αυτών των πειραμάτων οικονομικής θεωρίας, δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, είναι απογοητευμένοι από το ότι το 2007, στο αποκορύφωμα του θαύματος του νεοφιλελευθερισμού, οι πραγματικοί μισθοί για τους εργαζομένους κατώτερης βαθμίδας ήταν χαμηλότεροι σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια ή ότι οι πραγματικοί μισθοί για τους άντρες εργαζομένους κυμαίνονταν περίπου στα επίπεδα του 1960, την ίδια στιγμή που αποκόμισαν τεράστια κέρδη οι ελάχιστοι που βρίσκονται στην κορυφή της αγοράς εργασίας, δηλαδή το δυσανάλογο ποσοστό της τάξεως του 1%. Κι όλα τα παραπάνω δεν ήταν το αποτέλεσμα των δυνάμεων της αγοράς, της επίτευξης στόχων ή της προσωπικής αξίας, αλλά μάλλον το αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών αποφάσεων, όπως συμπέρανε ο οικονομολόγος Ντιν Μπέικερ σε πρόσφατα δημοσιευμένη εργασία του ύστερα από προσεκτική ανάλυση.

Η πορεία του κατώτατου μισθού απεικονίζει τι ακριβώς έχει συμβεί. Μέσα από χρονικές περιόδους υψηλής και ισότιμης ανάπτυξης κατά τη δεκαετία του ’50 και του ’60, ο κατώτατος μισθός - ο οποίος έθεσε το κατώτατο όριο για άλλους μισθούς - καθόρισε την παραγωγικότητα. Αυτό έληξε όταν ξεκίνησε το νεοφιλελεύθερο δόγμα. Από τότε, ο κατώτατος μισθός έχει παραμείνει στάσιμος (στην πραγματική του αξία). Σε περίπτωση που συνέχιζε όπως και πριν, πιθανόν θα βρισκόταν κοντά στα 20 δολάρια ανά ώρα. Σήμερα, η αύξηση στα 15 ευρώ θα θεωρούνταν πολιτική επανάσταση.

Παρ’ όλες τις συζητήσεις όσον αφορά τη σχεδόν πλήρη απασχόληση σήμερα, η συμμετοχή του εργατικού δυναμικού παραμένει στα προγενέστερα πρότυπα. Για τους εργαζομένους, υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε μια μόνιμη δουλειά και την κατοχύρωση μισθών και επιδομάτων με τον τρόπο που ορίζουν τα συνδικάτα όπως συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια, και σε μια προσωρινή δουλειά με μικρή ασφάλιση σε κάποιο επάγγελμα παροχής υπηρεσιών. Εκτός από τους μισθούς, τα επιδόματα και την ασφάλιση, χάνεται η αξιοπρέπεια, η ελπίδα για το μέλλον αλλά και η αίσθηση ότι αποτελούμε μέρος αυτού του κόσμου και διαδραματίζουμε σημαντικό ρόλο.

Ο αντίκτυπος περιγράφεται εύστοχα από την Άρλη Όχσιλντ στην ευαίσθητη και κατατοπιστική απεικόνιση του προπύργιου του Τραμπ στη Λουιζιάνα, όπου έζησε και εργάστηκε για πολλά χρόνια. Χρησιμοποιεί την εικόνα μιας ουράς στην οποία οι πολίτες στέκονται περιμένοντας να προχωρήσουν σταθερά μπροστά, αφού εργάζονται σκληρά και διατηρούν όλες τις συμβατικές αξίες. Ωστόσο, η ουρά παραμένει ακίνητη. Μπροστά τους βλέπουν τους ανθρώπους να ορμούν μπροστά, αλλά αυτό δεν τους προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία, γιατί αυτή είναι «η αμερικανική μέθοδος» ανταμοιβής της (υποτιθέμενη) αξίας. Εκείνο που όντως προκαλεί ανησυχία είναι ό,τι συμβαίνει πίσω τους. Πιστεύουν ότι όσοι είναι «ανάξιοι» και δεν «ακολουθούν τους κανόνες» πηγαίνουν πιο μπροστά χάρη στα ομοσπονδιακά κυβερνητικά προγράμματα που λανθασμένα θεωρούν ότι έχουν σχεδιαστεί για να ωφελούν τους Αφροαμερικανούς, τους μετανάστες και άλλους που συχνά αντιμετωπίζουν περιφρονητικά. Όλα τα παραπάνω επιδεινώνονται από τις ρατσιστικές δηλώσεις του Ρήγκαν για «βασίλισσες της πρόνοιας» (υπονοώντας τους μαύρους) οι οποίες αρπάζουν τα χρήματα από τους σκληρά εργαζομένους λευκούς και άλλα παρόμοια ψέματα.

Μερικές φορές η αδυναμία να δοθούν εξηγήσεις, πράγμα που και το ίδιο αποτελεί μια μορφή περιφρόνησης, παίζει ρόλο στην ενίσχυση του μίσους κατά της κυβέρνησης. Κάποτε συνάντησα έναν ελαιοχρωματιστή στη Βοστόνη, ο οποίος είχε στραφεί ενάντια στην «κακή» κυβέρνηση αφού ένας γραφειοκράτης στην Ουάσιγκτον, ο οποίος δεν γνώριζε τίποτα για το βάψιμο, κανόνισε μια συνάντηση των συναδέλφων ελαιοχρωματιστών με σκοπό να τους ενημερώσει ότι απαγορευόταν πλέον να χρησιμοποιούν μολυβδούχα χρώματα - «το μόνο είδος που κάνει σωστή δουλειά» - όπως όλοι ήξεραν, αλλά εκείνος ο τύπος δεν το καταλάβαινε. Το γεγονός αυτό κατέστρεψε τη μικρή του επιχείρηση, αναγκάζοντάς τον να βάφει σπίτια μόνος του με κατώτερης ποιότητας υλικά αφού έτσι τον υποχρέωνε η κυβερνητική ελίτ.

Μερικές φορές βέβαια, υπάρχουν και σημαντικές αιτίες που οδηγούν στη συγκεκριμένη στάση ενάντια στην κυβερνητική γραφειοκρατία. Η Όχσιλντ αναφέρει την περίπτωση ενός ανθρώπου του οποίου η οικογένεια και οι φίλοι υποφέρουν από σοβαρά προβλήματα εξαιτίας των θανατηφόρων συνεπειών της χημικής ρύπανσης, αλλά μισεί την κυβέρνηση και τη «φιλελεύθερη ελίτ», επειδή γι’ αυτόν, η EPA δεν είναι τίποτα παραπάνω από κάποιον τύπο που του απαγορεύει το ψάρεμα αλλά δεν κάνει τίποτα για τα χημικά εργοστάσια.

Όλα αυτά είναι μόνο δείγματα από την πραγματική ζωή των υποστηρικτών του Τραμπ, οι οποίοι οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι ο Τραμπ θα κάνει κάτι για να τους απαλλάξει από τα δεινά τους, παρ’ όλο που μια ματιά στις φορολογικές αλλά και τις άλλες προτάσεις του αποδεικνύει το αντίθετο κάνοντας έτσι τους ακτιβιστές να αναλαμβάνουν δράση και να ελπίζουν ότι θα αποφευχθούν τα χειρότερα και να προσπαθούν απεγνωσμένα να αποδείξουν ότι χρειάζονται αλλαγές.

Οι δημοσκοπήσεις μετά τις εκλογές αποκαλύπτουν ότι η θερμή υποστήριξη του Τραμπ οφειλόταν κυρίως στην πεποίθηση των πολιτών ότι αντιπροσωπεύει την αλλαγή, ενώ η Χίλαρι Κλίντον θεωρήθηκε η υποψήφια που θα διαιώνιζε τα προβλήματά τους. Η «αλλαγή» που θα επιφέρει ο Τραμπ πιθανόν να είναι είτε βλαβερή είτε προς το χειρότερο, αλλά είναι κατανοητό ότι οι συνέπειες δεν είναι σαφείς σε άτομα που ζουν απομονωμένα σε μια διαλυμένη κοινωνία χωρίς συλλόγους (όπως τα συνδικάτα) που ενημερώνουν και οργανώνουν. Αυτή είναι η κρίσιμη διαφορά ανάμεσα στην απελπισία που κυριαρχεί σήμερα και τη γενικά πιο αισιόδοξη στάση πολλών ανθρώπων που εργάζονταν κάτω από πολύ μεγαλύτερη οικονομική πίεση κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης στη δεκαετία του 1930.

Υπάρχουν όμως κι άλλοι παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτυχία του Τραμπ. Συγκριτικές μελέτες δείχνουν ότι το δόγμα της υπεροχής των λευκών είχε ακόμη πιο ισχυρή επίδραση στην αμερικανική κουλτούρα απ’ ό,τι στη Νότια Αφρική, ενώ δεν αποτελεί μυστικό το ότι ο λευκός πληθυσμός μειώνεται. Σε 10 ή 20 χρόνια, προβλέπεται ότι οι λευκοί θα αποτελούν τη μειονότητα του εργατικού δυναμικού κι όχι πολύ αργότερα μειοψηφία του πληθυσμού. Υπάρχει επίσης η αντίληψη ότι η παραδοσιακή συντηρητική κουλτούρα δέχεται επίθεση από τις επιτυχίες της Πολιτικής Ταυτοτήτων, η οποία αφορά την ελίτ που μόνο περιφρόνηση νιώθει για τους «εργατικούς, πατριώτες, θρησκευόμενους λευκούς Αμερικανούς με τις αληθινές οικογενειακές αξίες» που βλέπουν τη χώρα τους όπως την ήξεραν να εξαφανίζεται μπροστά στα μάτια τους.

Μία από τις δυσκολίες στην ενίσχυση του ενδιαφέροντος του κόσμου για τις πολύ σοβαρές απειλές της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι ότι το 40% του πληθυσμού των ΗΠΑ δεν συνειδητοποιεί γιατί αυτό αποτελεί πρόβλημα, αφού πιστεύει ότι σε λίγες δεκαετίες θα επιστρέψει ο Χριστός και θα το λύσει. Περίπου το ίδιο ποσοστό πιστεύει ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε πριν από λίγες χιλιάδες χρόνια. Αν η επιστήμη έρχεται σε αντίθεση με την Αγία Γραφή, τόσο το χειρότερο για την επιστήμη. Δύσκολα θα υπάρξει κάτι παρόμοιο σε άλλες κοινωνίες.

Το Δημοκρατικό Κόμμα απέσυρε οποιοδήποτε ενδιαφέρον για τους εργαζομένους από τη δεκαετία του 1970, με συνέπεια να αποτελεί πλέον τον ταξικό τους εχθρό, ο οποίος τουλάχιστον προσποιείται ότι μιλά τη γλώσσα τους. Για παράδειγμα, το λαϊκό στυλ του Ρήγκαν που αστειευόταν ενώ έτρωγε ζελεδάκια ή η προσεκτικά στημένη εικόνα του Τζωρτζ Μπους ως ένας συνηθισμένος τύπος που βλέπουμε στα μπαρ, που του αρέσει να κλαδεύει τα δέντρα στο ράντσο του παρά τη μεγάλη ζέστη και κατά πάσα πιθανότητα τα δήθεν λάθη στην προφορά του (είναι απίθανο να μίλησε έτσι στο Πανεπιστήμιο του Γιέιλ), και τώρα ο Τραμπ, που δίνει το βήμα στους ανθρώπους που δικαιολογημένα είναι δυσαρεστημένοι - άνθρωποι που έχουν χάσει όχι μόνο θέσεις εργασίας, αλλά και την αίσθηση της προσωπικής τους αξίας - και οι οποίοι στρέφονται ενάντια στην κυβέρνηση πιστεύοντας ότι έχει υπονομεύσει τη ζωή τους (όχι βέβαια χωρίς λόγο).

Ένα από τα μεγάλα επιτεύγματα του δογματικού συστήματος ήταν επίσης το ότι κατάφερε να μεταφέρει την οργή από τον επιχειρηματικό τομέα στον κυβερνητικό, που στην πραγματικότητα υλοποιεί τα προγράμματα που ο κόσμος των επιχειρήσεων σχεδιάζει, όπως είναι οι άκρως προστατευτικές συμφωνίες των δικαιωμάτων μεταξύ επιχειρήσεων και επενδυτών που λανθασμένα περιγράφονται ως «συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου» από τα μέσα ενημέρωσης και τους διάφορους σχολιασμούς. Παρά τις ατέλειές της, η κυβέρνηση βρίσκεται σε κάποιον βαθμό κάτω από τον έλεγχο και τη λαϊκή επιρροή, σε αντίθεση με τον επιχειρηματικό τομέα. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τον επιχειρηματικό κόσμο να ενισχύει το μίσος εναντίον των έξυπνων κυβερνητικών γραφειοκρατών και να βγάλει από τη συνείδηση των ανθρώπων την ανατρεπτική ιδέα ότι η κυβέρνηση θα μπορούσε να αποτελέσει όργανο της λαϊκής βούλησης, δηλαδή μια κυβέρνηση από και για τους πολίτες.

Ο Τραμπ αντιπροσωπεύει ένα καινούριο κίνημα στην αμερικανική πολιτική ή το αποτέλεσμα των εκλογών είναι πρωτίστως η απόρριψη της Χίλαρι Κλίντον από τους ψηφοφόρους οι οποίοι μισούν τους Κλίντον και έχουν αγανακτήσει από «τα ίδια και τα ίδια στην πολιτική;»

Σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για κάτι καινούριο. Και τα δύο κόμματα έχουν μετακινηθεί δεξιά κατά τη διάρκεια της νεοφιλελεύθερης περιόδου. Οι σημερινοί Νέοι Δημοκρατικοί είναι λίγο πολύ αυτό που συνήθως αποκαλούμε «μετριοπαθείς Ρεπουμπλικάνοι». Η «πολιτική επανάσταση» που δικαίως ζητούσε ο Μπέρνι Σάντερς δεν θα προκάλεσε μεγάλη έκπληξη στον Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Οι Ρεπουμπλικάνοι έχουν προσκολληθεί στους οικονομικά εύρωστους και τον εταιρικό κλάδο και δεν μπορούν να ελπίζουν ότι θα λάβουν ψήφους για τα προγράμματά τους, ενώ έχουν μετατραπεί σε κινητήριο μοχλό του πληθυσμού που πάντα ήταν παρών, όχι όμως ως μια οργανωμένη συμμαχική πολιτική δύναμη: ευαγγελιστές, εθνικιστές, ρατσιστές και θύματα των διαφόρων μορφών παγκοσμιοποίησης έχουν σκοπό να σπείρουν ανταγωνισμό ανάμεσα στους ανθρώπους που εργάζονται σε όλο τον κόσμο προστατεύοντας ταυτόχρονα τους προνομιούχους και υπονομεύοντας τα νομικά και άλλα μέτρα που παρείχαν στους εργαζομένους κάποια προστασία, και με μεθόδους που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων στους στενά συνδεδεμένους δημόσιους και ιδιωτικούς τομείς, ιδίως μέσω των αποτελεσματικών εργατικών συνδικάτων.

Οι συνέπειες ήταν εμφανείς στις πρόσφατες προκριματικές εκλογές των Ρεπουμπλικάνων. Όλοι οι βασικοί υποψήφιοι - όπως οι Μισέλ Μπάκμαν, Χέρμαν Κέιν ή Ρικ Σαντόρουμ - ήταν τόσο ακραίοι ώστε το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα έπρεπε να χρησιμοποιήσει μεγάλα μέσα προκειμένου να τους αντιμετωπίσει. Η διαφορά το 2016 είναι ότι, όπως είδαμε, το κόμμα προς μεγάλη λύπη του απέτυχε.

Δικαίως ή όχι, η Κλίντον εκπροσωπούσε τις πολιτικές που όλοι φοβούνταν και μισούσαν, ενώ ο Τραμπ θεωρήθηκε σύμβολο «αλλαγής» - μια αλλαγή που το είδος της απαιτεί προσεκτικό έλεγχο των προτάσεών του, κάτι που λείπει σε μεγάλο βαθμό από τις πληροφορίες που έφτασαν στον κόσμο. Η προεκλογική εκστρατεία αυτή καθεαυτή απέφυγε με αξιοσημείωτο τρόπο τις ανακοινώσεις και τα μέσα ενημέρωσης εν γένει συμμορφώθηκαν διατηρώντας την αντίληψη ότι πραγματική «αντικειμενικότητα» σημαίνει να γίνονται ακριβείς αναφορές στα σημαντικά ζητήματα στο εσωτερικό της κυβέρνησης, αλλά χωρίς περαιτέρω έρευνα.

Ο Τραμπ, μετά το αποτέλεσμα των εκλογών δήλωσε ότι «θα εκπροσωπήσει όλους τους Αμερικανούς». Πώς είναι δυνατόν να συμβεί κάτι τέτοιο, όταν η χώρα είναι τόσο διχασμένη και ο ίδιος έχει ήδη εκφράσει βαθιά απέχθεια για πολλές ομάδες στις ΗΠΑ συμπεριλαμβανομένων των γυναικών και των μειονοτήτων; Βλέπετε κάποια ομοιότητα ανάμεσα στο Brexit και τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ;

Σαφώς και υπάρχουν ομοιότητες με το Brexit, καθώς επίσης και με την άνοδο των υπερεθνικιστικών ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη, των οποίων μάλιστα οι ηγέτες έσπευσαν να τον συγχαρούν για τη νίκη του θεωρώντας τον δικό τους: για παράδειγμα ο Νάιτζελ Φάρατζ, η Μαρίν Λε Πεν, ο Βίκτορ Όρμπαν και άλλοι όμοιοί τους. Φυσικά, αυτές οι εξελίξεις είναι αρκετά τρομακτικές. Μια ματιά στις δημοσκοπήσεις στην Αυστρία και τη Γερμανία δεν μπορεί παρά να προκαλέσει δυσάρεστες αναμνήσεις σε όσους γνωρίζουν τα πράγματα την εποχή του 1930, κι ακόμη περισσότερο σε όσους τα βίωσαν, όπως τα βίωσα κι εγώ ως παιδί. Θυμάμαι ακόμα ότι άκουγα τις ομιλίες του Χίτλερ και παρ’ όλο που δεν καταλάβαινα τις λέξεις, θυμάμαι ότι ο τόνος της φωνής του και η αντίδραση του κόσμου ήταν αρκετά τρομακτικά. Το πρώτο άρθρο μου το έγραψα τον Φεβρουάριο του 1939, μετά την πτώση της Βαρκελώνης στη φαινομενικά αμείλικτη εξάπλωση της φασιστικής μάστιγας. Κατά παράξενη σύμπτωση, παρακολούθησα μαζί με τη σύζυγό μου τα αποτελέσματα των φετινών προεδρικών εκλογών των ΗΠΑ επίσης από τη Βαρκελώνη.

Όσο για τον τρόπο που ο Τραμπ θα χειριστεί αυτό που προκάλεσε - δεν το δημιούργησε, το προκάλεσε - δεν μπορούμε να τον προβλέψουμε. Ίσως το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του είναι το γεγονός ότι λειτουργεί απρόβλεπτα. Πολλά θα εξαρτηθούν από τις αντιδράσεις όσων δυσαρεστηθούν από την αποτελεσματικότητα και το όραμά του.

Ο Τραμπ δεν διαθέτει καμία αναγνωρίσιμη πολιτική ιδεολογία που να καθορίζει τη στάση του απέναντι στα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, όμως υπάρχουν σαφείς αυταρχικές τάσεις στη συμπεριφορά του. Συνεπώς, βρίσκετε κάποια δόση αλήθειας πίσω από τους ισχυρισμούς ότι ο Τραμπ ίσως αντιπροσωπεύσει το «φιλικό πρόσωπο του φασισμού» στις ΗΠΑ;

Για πολλά χρόνια γράφω και μιλώ για τον κίνδυνο ανόδου ενός ειλικρινή και χαρισματικού ιδεολόγου στις ΗΠΑ, κάποιου που θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τον φόβο και τον θυμό που από καιρό βράζει σε ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας και ο οποίος θα μπορέσει να οδηγήσει αυτή τη δυσφορία μακριά από τους πραγματικούς υπαίτιους προς ευάλωτους στόχους. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυτό που ο κοινωνιολόγος Μπέρτραμ Γκρός ονομάζει «φιλικό φασισμό», σε μια προφητική μελέτη που έκανε πριν από 35 χρόνια. Κάτι τέτοιο όμως απαιτεί έναν ειλικρινή ιδεολόγο σαν τον Χίτλερ, κι όχι κάποιον του οποίου η μόνη φανερή ιδεολογία είναι το Εγώ του. Αν και ο κίνδυνος ήταν υπαρκτός εδώ και πολλά χρόνια, έρχεται πλέον στο προσκήνιο πιο ξεκάθαρα παρά ποτέ μετά τις δυνάμεις που απελευθέρωσε ο Τραμπ.

Με τους Ρεπουμπλικάνους στον Λευκό Οίκο αλλά και τον έλεγχο και των δύο βουλών και τη μελλοντική διαμόρφωση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, πώς θα είναι οι ΗΠΑ, για τα τουλάχιστον επόμενα 4 χρόνια;

Η καλή πολιτική θα εξαρτηθεί από τα άτομα που θα τοποθετήσει στην κυβέρνηση και από τον κύκλο των συμβούλων του. Οι πρώτες ενδείξεις δεν είναι καθόλου θετικές, για να το θέσω ήπια.

Το Ανώτατο Δικαστήριο θα βρεθεί στα χέρια των αντιδραστικών για πολλά χρόνια και οι συνέπειες θα είναι προβλέψιμες. Αν ο Τραμπ ακολουθήσει φορολογικά προγράμματα παρόμοια με του Πόλ Ράιαν, θα υπάρξουν τεράστια οφέλη για τους πολύ πλούσιους. Από το Κέντρο Φορολογικής Πολιτικής εκτιμάται φορολογική περικοπή πάνω από 14% για το 0,1% του πληθυσμού που βρίσκεται στην κορυφή της αγοράς και σημαντική περικοπή γενικότερα στο άνω άκρο της κλίμακας εισοδήματος, αλλά ουσιαστικά καμία φορολογική ελάφρυνση για τους υπολοίπους, οι οποίοι θα έχουν να αντιμετωπίσουν επίσης σοβαρές καινούριες επιβαρύνσεις. Ο Μάρτιν Βολφ, αξιόλογος οικονομικός ανταποκριτής της εφημερίδας «Financial Times», γράφει τα εξής: «Οι φορολογικές προτάσεις του θα προσφέρουν τεράστια οφέλη στους ήδη πλούσιους Αμερικανούς όπως ο Τραμπ», αφήνοντας τους άλλους στη μοίρα τους, συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της εκλογικής του περιφέρειας. Η άμεση αντίδραση του επιχειρηματικού κόσμου αποκαλύπτει ότι οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες, η Wall Street, η στρατιωτική βιομηχανία, οι βιομηχανίες παραγωγής ενέργειας και άλλες παρόμοιες τεράστιες επιχειρήσεις αναμένουν ένα ιδιαίτερα λαμπρό μέλλον.

Μια θετική εξέλιξη θα μπορούσε να αποτελεί το πρόγραμμα υποδομών που υποσχέθηκε ο Τραμπ (μαζί με πολλά ρεπορτάζ και σχόλια), ενώ απέκρυψε το γεγονός ότι είναι ουσιαστικά το πρόγραμμα στήριξης του Ομπάμα που θα είχε μεγάλο όφελος για την οικονομία και την κοινωνία γενικότερα, αλλά διακόπηκε από το Κογκρέσο των Ρεπουμπλικάνων με το πρόσχημα ότι θα αυξήσει κατακόρυφα το έλλειμμα. Ενώ η επιβάρυνση αυτή δεν ίσχυε για εκείνη την εποχή λόγω των πολύ χαμηλών επιτοκίων, σήμερα με το πρόγραμμα του Τραμπ είναι αδιαμφισβήτητο σε συνδυασμό με τη ριζική μείωση των φόρων για τους πλούσιους και για τον εταιρικό τομέα και την αύξηση των δαπανών του Πενταγώνου.

Υπάρχει, ωστόσο, ένας τρόπος σωτηρίας που προέρχεται από τον Ντικ Τσένεϊ, ο οποίος εξήγησε στον Πολ Ο' Νήλ, υπουργό Οικονομικών του Μπους, ότι «ο Ρήγκαν απέδειξε ότι τα ελλείμματα δεν έχουν σημασία» - εννοώντας τα ελλείμματα που εμείς οι Ρεπουμπλικάνοι δημιουργούμε προκειμένου να κερδίσουμε τη λαϊκή υποστήριξη αφήνοντας κάποιους άλλους, κατά προτίμηση τους Δημοκράτες, να βγάλουν άκρη μέσα από το χάος. Η τεχνική αυτή θα μπορούσε να λειτουργήσει, τουλάχιστον για ένα διάστημα.

Υπάρχουν επίσης πολλά ερωτήματα σχετικά με τις συνέπειες της εξωτερικής πολιτικής, αλλά τα περισσότερα παραμένουν αναπάντητα.

Υπάρχει αμοιβαία εκτίμηση ανάμεσα στον Τραμπ και τον Πούτιν. Πόσο πιθανό είναι, επομένως, να δημιουργηθεί μια καινούρια εποχή στις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας;

Μια ελπιδοφόρα προοπτική είναι ότι θα μπορούσε να υπάρξει μείωση της πολύ επικίνδυνης και κλιμακούμενης έντασης στα ρωσικά σύνορα: προσέξτε «στα ρωσικά σύνορα, όχι στα σύνορα με το Μεξικό. Υπάρχει κάτι που δεν μπορούμε να αποκαλύψουμε εδώ. Είναι επίσης πιθανό η Ευρώπη να αποστασιοποιηθεί από την Αμερική του Τραμπ, όπως έχει ήδη προταθεί από τη γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ και τους άλλους Ευρωπαίους ηγέτες - και από τη βρετανική φωνή της αμερικανικής ισχύος μετά το Brexit. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει σε ευρωπαϊκές προσπάθειες για την αποκλιμάκωση των εντάσεων και ίσως ακόμη και σε προσπάθειες να προχωρήσει κάτι σαν το όραμα του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ για ένα ολοκληρωμένο Ευρασιατικό σύστημα ασφαλείας χωρίς στρατιωτικές συμμαχίες, πράγμα που απορρίφθηκε από τις ΗΠΑ εξαιτίας της επέκτασης του ΝΑΤΟ, ένα όραμα που αναβίωσε προσφάτως από τον Πούτιν, στα σοβαρά ή όχι δεν γνωρίζουμε, δεδομένου ότι η κίνηση αυτή απορρίφθηκε.

Είναι πιθανόν η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ στο πλαίσιο της εξουσίας του Τραμπ να γίνει περισσότερο ή λιγότερο μιλιταριστική απ’ ό,τι έχουμε δει από την κυβέρνηση του Ομπάμα ή ακόμη και την κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους;

Δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς να απαντήσει με βεβαιότητα. Ο Τραμπ είναι πολύ απρόβλεπτος. Υπάρχουν πάρα πολλά αναπάντητα ερωτήματα. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι η λαϊκή κινητοποίηση και ο ακτιβισμός με την κατάλληλη οργάνωση και εφαρμογή μπορούν να επιφέρουν μεγάλες διαφορές.

Θα πρέπει πάντως να έχουμε κατά νου ότι το διακύβευμα είναι πολύ μεγάλο.