Διαχρονικές στιγμές «ανομίας» του πανεπιστημιακού θεσμού που παρήγαγαν άμεσα πολιτικά αποτελέσματα

Αντί της συνέχειας της πορείας του Ελληνικού Φοιτητικού Κινήματος, αποφασίσαμε στα πλαίσια του αφιερώματος μας για το κυβερνητικό σχέδιο αποδιάρθρωσης της Ελληνικής Δημόσιας Ανώτατης Εκπαίδευσης που κυνικά και ανιστόρητα φέρει το όνομα της «Θεάς της Σοφίας» Αθηνάς, να παρουσιάσουμε ένα σχεδίασμα της δυναμικής και ανατρεπτικής ιστορικό-πολιτικής παρουσίας και του ειδικού βάρους στην πολιτική σκηνή του δημόσιου χαρακτήρα του Θεσμού, έτσι όπως έχει εξελιχθεί από τον Μεσαίωνα μέχρι τις μέρες μας.

 

Το αφιερώνουμε στον συνάδελφο Υπουργό Παιδείας και στους -προφανώς ανιστόρητους- τεχνοκράτες «ειδικούς» της ιδιωτικής εταιρείας που, με το αζημίωτο βέβαια, ανέλαβαν εργολαβικά το έργο «εξορθολογισμού» και της «χωροταξικής ανακατανομής» των ΑΕΙ και ΑΤΕΙ της χώρας.

 

Πρωταρχικά, ο θεσμός του Δημόσιου Πανεπιστημίου και ευρύτερα της Ανώτατης Εκπαίδευσης δεν είναι το αποπαίδι του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου που το 1994 στη Σύνοδο του Μαρακές ανακάλυψε ότι η λειτουργία του δεν αποτιμάται οικονομικά και, μέσω της συνθήκης GATS αποφάσισε να τον μετατρέψει σε μια ακόμη υπηρεσία εμπορίου. Επακόλουθο, μια προγραμματισμένη σε παγκόσμιο επίπεδο εκπαιδευτική αντιμεταρρύθμιση αποδόμησης κάθε έννοιας πρόσληψης των εκπαιδευτικών διεργασιών ως δημόσιας φύσης και λειτουργίας θεσμών και ένταξη τους άμεσα στη λογική και τις ανάγκες της αγοράς. Την επιχείρηση ανέλαβε εργολαβικά ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Σε εφαρμογή της, ήρθε στα 1999 η περίφημη συμφωνία της Μπολόνια που υπέγραψαν οι Ευρωπαίοι Υπουργοί Παιδείας –ανάμεσα τους και ο δικός μας- για «Ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο Εκπαίδευσης». Ένα χώρο κατά πολύ ευρύτερο των χωρών της Ε.Ε.. Ειρωνεία της Ιστορίας: η υπογραφή εκείνη έγινε στα πλαίσια του γιορτασμού των 900 χρόνων από την ίδρυση του πρώτου στην Ιστορία Πανεπιστημίου που είχε ιδρυθεί εκεί.

 

 

 

Από το πρώτο Πανεπιστήμιο στο σήμερα

 

Πανεπιστήμιο Φοιτητών – ναι, με πρύτανη εκλεγμένο φοιτητή και διοίκηση φοιτητών αλλά και ύπαρξη φοιτητριών και καθηγητριών – το οποίο απ’ αρχής παρήγαγε ισχύ και αίγλη σε ανοικτή αντιπαράθεση με την εξουσία του Δήμου και τα διατάγματα της πανίσχυρης Καθολικής Εκκλησίας. Ισχύ και αίγλη η οποία οδήγησε τελικά στην κατοχύρωση της αυτονομίας του και μια σειρά προνόμια ελευθερίας, όπως το δικαίωμα να αποφαίνεται και να παρεμβαίνει στα δημόσια πράγματα, με την Authenica Habita του αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φρειδερίκου Μπαρμπαρόσα στα… 1156!

 

Ένα αιώνα σχεδόν αργότερα στα 1211, μετά από τριετή αγώνα, απεργίες, παραιτήσεις καθηγητών, εξεγέρσεις φοιτητών με σύμμαχο τον λαό του Παρισιού και πράξεις πολιτικής ανυπακοής - δηλαδή «ανομίας» σύμφωνα με την ορολογία των κ. Βορίδη και Δένδια - το εκεί Πανεπιστήμιο «καθηγητών και φοιτητών», με sigillium του Πάπα, όχι μόνο νομιμοποίησε το δικαίωμα του να απεργεί και μια σειρά άλλων προνομίων, αλλά λόγω του «θεάρεστου, οικουμενικού και λυτρωτικού του ρόλου» κατέκτησε και το πρώτο στην ιστορία Κοσμικό Άσυλο. «Από τότε το Πανεπιστήμιο του Παρισιού δεν εξαρτάται από κανένα. Προσδιορίζει τους κανόνες του. Αυτοελέγχεται και ελέγχει τα μέλη του και τους σπουδαστές του».

 

Δυό αιώνες μετά, το «Καρόλειο Πανεπιστήμιο της Πράγας» με Πρύτανη τον φιλόσοφο Ian Huss στα 1409 σε ανοικτή σύγκρουση με την Καθολική Εκκλησία, την Αυτοκρατορική εξουσία αλλά και με όλη την κυρίαρχη μεσαιωνική λογική κατέκτησε το δικαίωμα να διδάσκει στην Τσέχικη Γλώσσα και όχι στα Λατινικά, γεγονός που του επέτρεψε να γίνει το πρώτο κύτταρο εθνοτικών διεργασιών.

 

Αλλά και στα χρόνια της νεωτερικότητας το Πανεπιστήμιο –αν και απόν στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης– παρήγαγε όχι μόνο ισχύ και αίγλη για το ίδιο, αλλά και για εκείνους τους ριζοσπάστες καθηγητές και κυρίως φοιτητές του, που στάθηκαν στα οδοφράγματα του 1830 και του 1848 και τα οποία συγκλόνισαν βίαια –με πράξεις ανοικτής «ανομίας»–τα θεμέλια όλων των αυταρχικών καθεστωτικών αξιών της γηραιάς Ηπείρου.

 

Το ακριβώς αντίστοιχο και με τους ίδιους πρωταγωνιστές συναντάμε και στα γεγονότα του 1968 και από τις δύο μεριές του ψυχροπολεμικού κόσμου.

 

Βέβαια, στο ενδιάμεσο διάστημα το Πανεπιστήμιο, δηλαδή οι δύο συσσωματώσεις ενηλίκων πολιτών που το συναποτελούν -φοιτητών και καθηγητών– θα υποστούν μια ριζική μεταστροφή. Θα μετατραπούν σε απολογητή της κυρίαρχης ιδεολογίας και δια μέσου του εθνικιστικού προτάγματος θα οδηγηθούν σε ακραίες συμπεριφορές. Ας μην λησμονούμε ότι στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης ο Ναζισμός, πολύ πριν αποκτήσει την εξουσία, είχε κατακτήσει την στήριξη της πλειοψηφίας των Γερμανικών Πανεπιστημίων, ενώ στην μεγάλη γενική απεργία του 1926 στη Βρετανία οι φοιτητές λειτούργησαν βίαια ως απεργοσπαστικός μηχανισμός και στην Γαλλία στα 1936 όταν το «Λαϊκό Μέτωπο» εξασφάλιζε την εκλογική νίκη, στο φοιτητικό Quartier Latin κυριαρχούσε η φασιστική Action Francaise.

 

Ριζική αντιστροφή γεννά ο αντιφασιστικός αγώνας στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η οποία αποτυπώνεται στην διακήρυξη της Γκρενόμπλ στα 1950.

 

Την ίδια εκατονταετία, με την εξάπλωση του Πανεπιστημιακού Θεσμού στον υπόλοιπο κόσμο καθώς και του ειδικού βάρους του ρόλου και του λόγου του, της ικανότητάς του δηλαδή να συνδέει άμεσα τα μερικά δικά του προβλήματα με τα γενικότερα κοινωνικά αιτούμενα - να παράγει δηλαδή απτά πολιτικά αποτελέσματα – το φέρνουν στην Τσαρική Ρωσία, σύμφωνα με τον Λένιν, να μετατρέπεται σε ευαίσθητο «σεισμογράφο [...]οι δε φοιτητές του και οι μη ενσωματούμενες μερίδες της ιντελιγκέντσιας να εκφράζουν τα διαφορετικά κοινωνικά συμφέροντα στο σύνολό τους».

 

Ακόμη πιο έντονα στη Λατινική Αμερική εμφανίζονται δυναμικά για πρώτη φορά οι όροι ενός «αυτοδιαχειριζόμενου από τους φορείς του Πανεπιστήμιου», μέσα από την οργάνωση και δράση των φοιτητών που μετεξελίχθηκε σε αυτό που εγγράφεται στην ιστορία ως σύγχρονο φοιτητικό κίνημα. Ιδιαίτερα στην Αργεντινή την ακαδημαϊκή χρονιά 1917 -18 με την άνοδο μιας ριζοσπαστικής κυβέρνησης, οι φοιτητές του πανεπιστημίου της Κόρντοβα μέσα από την ομώνυμη διακήρυξη και τους αγώνες τους κατοχυρώνουν την πλήρη πανεπιστημιακή αυτονομία, το πανεπιστημιακό Άσυλο και καταλύουν δυναμικά –και πάλι μέσα από πράξεις «ανομίας»– την αυθαιρεσία της καθηγητικής έδρας και την παρέμβαση στα πανεπιστημιακά πράγματα της εκκλησίας, θεμελιώνουν την έννοια της προαιρετικής παρακολούθησης μαθημάτων, την οικονομική ενίσχυση των φοιτητών από την πολιτεία, τον κοινωνικό προσανατολισμό της ανώτατης παιδείας, την συμμετοχή τους στις εκλογές καθηγητών και την συνδιοίκηση των Πανεπιστημίων. Η κυβέρνηση κατοχυρώνει νομοθετικά όλα αυτά μετά από ένα χρόνο. Η διακήρυξη της Κόρντοβα εγκαινιάζει «την χρυσή εποχή της εκπαίδευσης» σε όλη τη Λατινική Αμερική. Ο πολιτικός ρόλος των Πανεπιστημίων και των φοιτητών τους προβάλλει παντού. Εθνικά Συντάγματα αναθεωρούνται, ένα επαναστατικό κλίμα διατρέχει την περιοχή. Πρόκειται για ένα κλίμα στα πλαίσια του οποίου η φοιτητική δράση μπορεί να εναλλάσσεται ακόμη και με μεθόδους ανταρτικού κινήματος μέχρι και σήμερα. Μην ξεχνάμε ότι από αυτό προέρχεται και η τωρινή Πρόεδρος της Βραζιλίας και ο subcomandate Markos των Ζαπατίστας.

 

 

 

 

Και στην Ελλάδα;

 

Το ίδιο ειδικό βάρος παραγωγής απτών πολιτικών αποτελεσμάτων, παρέχει και η γνώση της πορείας της ελληνικής Ανώτατης Εκπαίδευσης.

 

Από την προϊστορία της ηρωικής θυσίας του Ιερού Λόχου των Σπουδαστών στο Δραγατσάνι που σύμφωνα με τον Κ. Δημαρά «ενοφθαλμίζεται» στην πορεία του φοιτητικού σώματος με την ίδρυση του «Οθώνειου Πανεπιστημίου» στην Αθήνα. Και αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι οι πρωταγωνιστές του – που καταγγέλλονται μονότονα από τις εκάστοτε κυβερνήσεις ως ταραχοποιά, αναρχικά, μαλλιαροκομουνιστικά, εξτρεμιστικά στοιχεία και πάντοτε ως μειοψηφικά του φοιτητικού σώματος - εξελίσσονται σε σημαντικούς παράγοντες της πολιτισμικής και πολιτικής ζωής του τόπου.

 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι δύο πρώτες αποβολές των φοιτητών της Ιατρικής Αναστασίου Γούδα και Κ. Χριστόπουλου, ένα χρόνο μόλις από την ίδρυση του Πανεπιστήμιου των Αθηνών στα 1837, ως πρωταιτίων της πρώτης φοιτητικής απεργίας. Ο Γούδας, πρωταγωνιστής αργότερα της «Χρυσής Νεολαίας» και των προσπαθειών εκδημοκρατισμού της πολιτικής ζωής είναι και ο πρώτος διδάκτορας του Πανεπιστημίου, ενώ ο Χριστόπουλος διέπρεψε ως καθηγητής της ίδιας Σχολής που τον είχε διαγράψει.

 

Άλλο παράδειγμα ο τρίχρονος αγώνας των φοιτητών της «Χρυσής Νεολαίας», όπως έμεινε στην ιστορία, που οδήγησε μέσα από πράξεις - και εδώ - «ανομίας» μέχρι και ανοιχτής «τρομοκρατίας», με την απόπειρα δολοφονίας της βασίλισσας Αμαλίας, στην αποπομπή του «νόμιμου» κατά τα άλλα βασιλέα της Ελλάδος, Όθωνα στα 1862. Η συγκρότηση επαναστατικής επιτροπής στο κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου, όπου και ορκίστηκε προσωρινή Κυβέρνηση με Υπουργό Παιδείας – για πρώτη και μοναδική φορά χωρίς το «εκκλησιαστικόν» – τον εκλεκτό της Νεολαίας Επ. Δεληγιώργη ο οποίος διεκήρυξε ότι «το πανεπιστήμιον παρήγαγε την Επανάστασιν» και ότι η «επανάστασις σέβεται το άσυλον του Πανεπιστημίου και μια των πρωτίστων αυτής φροντίδων έσεται η οχύρωσις αυτού»! Αυτού του ασύλου που σήμερα θεωρείται ως παράγοντας κάθε είδους «ανομίας».

 

Ειδικό βάρος στους εθνικούς αγώνες είχε διαχρονικά η φοιτητική μας νεολαία από τις κρητικές εξεγέρσεις για ένωση με την Ελλάδα – οι οποίες έφτασαν μέχρι την συγκρότηση ένοπλης πανεπιστημιακής φάλαγγας που κατέβηκε να πολεμήσει στο νησί – μέχρι το Κυπριακό και κυρίως την περίοδο της φασιστικής κατοχής με την εμβληματική απαρχή του αντιστασιακού αγώνα τον Μάιο του 1941 με το κουρέλιασμα της ναζιστικής σημαίας από την Ακρόπολη από τους φοιτητές της Ανωτάτης Εμπορικής Απόστολο Σιάντα και Μανώλη Γλέζο.

 

Η φοιτητική νεολαία είχε τον πρώτο ρόλο και στον αγώνα για αναμόρφωση και εκδημοκρατισμό της Δημόσιας Παιδείας με το εμβληματικό εκείνο σύνθημα για 15% του προϋπολογισμού για την Παιδεία. Σύνθημα-αίτημα, ανεκπλήρωτο μέχρι σήμερα που ανακοινώθηκε κυνικά η μείωση του προϋπολογισμού για την Παιδεία κατά…15%!

 

Επίσης, η μόνη ανοικτή αντιστασιακή εκδήλωση εναντίον της Δικτατορίας της 4ης Αυγούστου έγινε από τη φοιτητική νεολαία στα 1937 με την ευκαιρία των γιορτασμών των εκατό χρόνων του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όπως και ότι οι φοιτητές αποτέλεσαν το μόνο συλλογικό Πολιτικό Υποκείμενο που αντιστάθηκε με όρους κινήματος στην πρόσφατη Χούντα και προχώρησε στην ανοικτή αμφισβήτησή της που σήμανε και την απαρχή του τέλους της, με την Εξέγερση του Πολυτεχνείου στα 1973. Εξέγερση που αποτελεί κατά την ναζιστική συμμορία της Χρυσής Αυγής μύθευμα όπως και οι νεκροί της. Βουλευτές του κόμματος άλλωστε δε δίστασαν να αποδώσουν φόρο τιμής στην κηδεία του δολοφόνου του προφανώς κατά αυτούς… ανύπαρκτου νεκρού Μυρογιάννη!

 

Από αυτό άλλωστε το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα προήλθε όλη η δυναμική των πρώτων χρόνων της μεταπολίτευσης που τόσο ενοχλεί τους σημερινούς κυβερνητικούς διαχειριστές. Τόσο στο πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο, όσο και στο εσωτερικό της πανεπιστημιακής ζωής η δυναμική αυτή επέβαλε τον εκδημοκρατισμό των ΑΕΙ μέσα από το κίνημα του ΕΔΠ ( τους τότε επιμελητές και βοηθούς ) σε ενιαίο μέτωπό με την επανασυστημένη ΕΦΕΕ και μια ομάδα αντιστασιακών καθηγητών που είχαν συγκροτήσει τον Πανεπιστημιακό Όμιλο. Αποτέλεσμα υπήρξε η απεργία των 100ημερών του ΕΔΠ – η μεγαλύτερη σε διάρκεια στην διαδρομή του πανεπιστημίου – ο νικηφόρος αγώνας των φοιτητών με καταλήψεις των πανεπιστημιακών κτηρίων, άλλη μια πράξη ανοικτής «ανομίας», που υποχρέωσε την Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας να καταργήσει τον Νόμο 815 τον οποίο η ίδια με μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία πριν λίγο είχε ψηφίσει! Μάλιστα η κυβέρνηση υποχρεώθηκε να προχωρήσει επί πρωθυπουργίας Γ. Ράλλη σε μια πρωτοφανή στην εκπαιδευτική μας ιστορία ενέργεια: Να αναθέσει στα ίδια τα αυτοδιοικούμενα ΑΕΙ να προχωρήσουν στην αναδιάρθρωση των πανεπιστημίων μέσα από την κατάρτιση ενός νέου «Νόμου - Πλαίσιο» και όχι να κληθούν εκ των υστέρων σε «διαβούλευση» πάνω σε έτοιμα κυβερνητικά σχέδια!

 

Επρόκειτο για ανάθεση που με επιτροπή από όλους τους Φορείς της πανεπιστημιακής ζωής – φοιτητές, καθηγητές, υφηγητές, ΕΔΠ, Παρασκευαστές, διοικητικούς – υπό την Προεδρία του Πρύτανη του Παν/μίου Αθηνών και Ομάδας Εργασίας ολοκλήρωσε το έργο της μέσα στο καλοκαίρι του 1980 με δύο μόνο σημεία διαφωνιών: το μέγεθος της φοιτητικής συμμετοχής στα όργανα των ΑΕΙ (25% η πρόταση της Ομάδας Εργασίας 30% εκείνη της ΕΦΕΕ) και το αν η ύπαρξη διδακτορικού θα αποτελεί στοιχείο εισόδου στο Φορέα διδασκόντων ή στοιχείο ανέλιξης στο εσωτερικό του. Δυστυχώς με ευθύνη του ΠΑΣΟΚ και συνέργεια στη συνέχεια του ΚΚΕ η πραγματικά δημοκρατική αυτή προσπάθεια ναυάγησε. Και είναι λυπηρό ότι ποτέ δεν την επικαλέστηκε το κόμμα της Ν.Δ, ούτε προφανώς και σήμερα που συνεχίζοντας την από τα πάνω αυταρχική και αντισυνταγματική τακτική παραβίασης του Αυτοδιοίκητου των ΑΕΙ και ΑΤΕΙ επιχειρεί την επιβολή του σχεδίου «Αθηνά».

 

Περιττό να αναφερθούμε στα νεώτερα και γνωστότερα, όπως την -από την επομένη της ψήφισης του Νόμου-Πλαίσιο το 1982- επιχείρηση αφυδάτωσής του, την πρόταση επί Αρσένη για τα περίφημα ΚΕΣ, τους νόμους των Γιαννάκου και Διαμαντοπούλου, την ίδρυση Τμημάτων ΑΕΙ και ΑΤΕΙ σε κάθε πρωτεύουσα Νομού ή με εκλογικό ενδιαφέρον κωμόπολη, που σήμερα με τα ίδια μικροπολιτικά κριτήρια και αδιαφορώντας για την πραγματικότητα που έχει πια δημιουργηθεί, επιχειρεί να συρρικνώσει, επιρρίπτοντας μάλιστα ο συν. Υπουργός στους πανεπιστημιακούς την ευθύνη για αυτή «την παθογένεια η οποία αποτελεί και την βασική αιτία ανεργίας ή υποαπασχόλησης των νέων πτυχιούχων» και όχι προφανώς η βάρβαρη μνημονιακή πολιτική.

 

Τέλος, μπροστά και στην επερχόμενη νέα προσπάθεια συνταγματικής αναθεώρησης ας θυμίσουμε ότι η προηγούμενη έληξε άδοξα κάτω από τον νικηφόρο αγώνα του εκπαιδευτικού κινήματος των φοιτητών και πανεπιστημιακών για την μη αναθεώρηση του άρθρου 16!

 

Αυτό το ειδικό βάρος της Ανώτατης Εκπαίδευσης όταν δρα με όρους κινήματος ας μην το παραγνωρίζουν οι νέοι μαθητευόμενοι μάγοι του Υπουργείου Παιδείας και της τρικομματικής συγκυβέρνησης!

 

Αλκης Ρήγος

 

ΤΥΠΟΣ: Η ΑΥΓΗ