Λεωνίδας Βουρλιώτης Το δημογραφικό δεν είναι πια ένα αφηρημένο στατιστικό πρόβλημα. Δεν είναι γραμμές σε πίνακες της ΕΛΣΤΑΤ ούτε δυσοίωνες προβολές για το 2050. Είναι μια πραγματικότητα που διαπερνά την καθημερινή ζωή, την αγορά εργασίας, το ασφαλιστικό, την κοινωνική συνοχή. Και γεννά ένα παράδοξο που όλο και συχνότερα συναντάμε γύρω μας: «ηλικιωμένοι στη δουλειά» και νέοι στην ανεργία.
Αλλά ας δούμε το θέμα αυτό αναλυτικά και με την σοβαρότητα που του αναλογεί
Το δημογραφικό δεν εκδηλώνεται πια μόνο ως έλλειψη γεννήσεων. Εκδηλώνεται ως έλλειψη ισορροπίας, ως ρήγμα ανάμεσα στις γενιές, ως κοινωνικό παράδοξο που γίνεται όλο και πιο ορατό: άνθρωποι μεγάλης ηλικίας παραμένουν στην εργασία από ανάγκη, ενώ νέοι –και μάλιστα καταρτισμένοι– περισσεύουν ή ωθούνται στο περιθώριο. Και αυτό το παράδοξο δεν αφορά μόνο τη γενική αγορά εργασίας. Διαπερνά και την εκπαίδευση, ίσως τον πιο ευαίσθητο και καθοριστικό τομέα για το μέλλον της χώρας.
Η πρόσφατη επιχείρηση των ιδιοκτητών ιδιωτικών σχολείων, με την ευλογία του υπουργείου Παιδείας να «επιστρατεύσουν» συνταξιούχους και εκπαιδευτικούς άλλων ειδικοτήτων ως εφεδρικό προσωπικό στα ιδιωτικά σχολεία δεν είναι μια τεχνική ρύθμιση. Είναι σύμπτωμα. Και μάλιστα σύμπτωμα βαθύτερων παθογενειών που συνδέονται άμεσα με το Δημογραφικό, την υποτίμηση της εργασίας και τη στρεβλή διαχείριση των γενεών.
Όταν η γήρανση γίνεται εργαλείο και οι νέοι θεωρούνται «κόστος»
Την ίδια στιγμή, το σύστημα –εργασιακό και ασφαλιστικό– λειτουργεί σαν να μην το έχει συνειδητοποιήσει. Η ηλικία συνταξιοδότησης ανεβαίνει, η παραμονή στην εργασία παρατείνεται, η «ενεργός γήρανση» προβάλλεται ως αναγκαιότητα. Όχι γιατί η εργασία έγινε πιο ανθρώπινη, αλλά γιατί δεν βγαίνουν οι αριθμοί.
Έτσι, όλο και περισσότεροι άνθρωποι 60+ παραμένουν στην εργασία, συχνά εξαντλημένοι, συχνά σε θέσεις που απαιτούν ενέργεια και προσαρμοστικότητα. Και την ίδια ώρα, νέοι άνθρωποι με σπουδές, δεξιότητες και διάθεση είτε μένουν άνεργοι είτε εγκλωβίζονται σε κακοπληρωμένες, επισφαλείς δουλειές χωρίς προοπτική.
Σε μια κοινωνία που γερνά, η παραμονή των μεγαλύτερων στην εργασία θα μπορούσε να είναι επιλογή, αξιοποίηση εμπειρίας, μετάδοση γνώσης. Όμως εδώ μετατρέπεται σε φθηνή λύση ανάγκης. Συνταξιούχοι επιστρέφουν όχι ως μέντορες, αλλά ως αναλώσιμο εργατικό δυναμικό, με κατώτατες αμοιβές, χωρίς σταθερότητα, χωρίς παιδαγωγική συνέχεια. Όχι γιατί το επιλέγουν, αλλά γιατί το σύστημα το απαιτεί.
Την ίδια στιγμή, χιλιάδες νέοι εκπαιδευτικοί, με σπουδές, μεταπτυχιακά, εμπειρία και διάθεση, εγκαταλείπουν τα ιδιωτικά σχολεία – ή την εκπαίδευση συνολικά – εξαιτίας των χαμηλών αποδοχών, της ανασφάλειας και της επαγγελματικής απαξίωσης. Άλλοι οδηγούνται στην ανεργία, άλλοι στη μετανάστευση. Κι έτσι το Δημογραφικό βαθαίνει: νέοι φεύγουν, γεννήσεις μειώνονται, η κοινωνία γερνά ακόμη περισσότερο.
Δεν πρόκειται για αδυναμία εύρεσης λύσεων. Πρόκειται για επιλογή: αντί για κίνητρα παραμονής, επιλέγεται η φθηνή αναπλήρωση· αντί για επένδυση στους ανθρώπους, επιλέγεται το «μπάλωμα».
Εκπαίδευση χωρίς συνέχεια, κοινωνία χωρίς μέλλον
Η εκπαίδευση δεν είναι εργοστάσιο. Χρειάζεται σταθερότητα, σχέσεις, εμπιστοσύνη. Όταν το προσωπικό αλλάζει διαρκώς, όταν η εμπειρία αντικαθίσταται από προσωρινές λύσεις και η παιδαγωγική ποιότητα υποχωρεί μπροστά στο κόστος, το τίμημα δεν είναι μόνο εργασιακό. Είναι εκπαιδευτικό και κοινωνικό.
Το παράδοξο «γέροι στη δουλειά – νέοι στην ανεργία» εδώ αποκτά ακόμη πιο ανησυχητική διάσταση:
– Οι μεγαλύτεροι εργάζονται χωρίς προοπτική και χωρίς στήριξη.
– Οι νέοι δεν βρίσκουν χώρο να σταθούν.
– Οι μαθητές χάνουν τη συνέχεια και την ποιότητα.
Και το κράτος, αντί να λειτουργεί ως ρυθμιστής ισορροπίας, φαίνεται να λειτουργεί ως επιταχυντής ανισοτήτων.
Το Δημογραφικό δεν λύνεται με εφέδρους, αλλά με αξιοπρέπεια
Για έναν νέο άνθρωπο, η ανεργία ή η υποαπασχόληση δεν είναι απλώς οικονομικό πρόβλημα. Είναι υπαρξιακό. Καθυστερεί τη δημιουργία οικογένειας, ενισχύει την ανασφάλεια, τροφοδοτεί τη φυγή στο εξωτερικό. Και έτσι το δημογραφικό πρόβλημα βαθαίνει: λιγότερες γεννήσεις, περισσότερη γήρανση, ακόμη μεγαλύτερη πίεση στο σύστημα.
Για έναν μεγαλύτερο εργαζόμενο, η παρατεταμένη εργασία δεν είναι πάντα «ενεργός γήρανση». Συχνά είναι εξαναγκασμός. Το σώμα κουράζεται, η ψυχή βαραίνει, η εργασία χάνει το νόημά της. Και η κοινωνία του ζητά να αντέξει, όχι να ζήσει.
Έτσι δημιουργείται μια σιωπηρή σύγκρουση γενεών – όχι επειδή οι γενιές το θέλουν, αλλά επειδή το σύστημα τις στριμώχνει.
Καμία δημογραφική πολιτική δεν μπορεί να σταθεί αν δεν απαντά στο βασικό ερώτημα: πώς ζουν και πώς εργάζονται οι άνθρωποι σήμερα. Δεν αρκεί να μιλάμε για γεννήσεις, όταν οι νέοι δεν μπορούν να σχεδιάσουν ζωή. Δεν αρκεί να μιλάμε για «ενεργό γήρανση», όταν αυτή μεταφράζεται σε εξαναγκασμό.
Η λύση δεν βρίσκεται στην αντιπαράθεση των γενεών. Βρίσκεται στη συνύπαρξή τους.
– Με αξιοπρεπείς μισθούς για τους νέους, ώστε να μείνουν, να δημιουργήσουν, να ριζώσουν.
– Με επιλογές για τους μεγαλύτερους, όχι με παγίδευση στην εργασία.
– Με εκπαιδευτικούς θεσμούς που επενδύουν στο ανθρώπινο κεφάλαιο και όχι στη φθηνή αντικατάσταση.
Από το «μπάλωμα» στο όραμα
Το δημογραφικό είναι καθρέφτης. Μας δείχνει τι κοινωνία χτίζουμε και ποιον θεωρούμε πολύτιμο. Αν συνεχίσουμε να αντιμετωπίζουμε την εργασία ως κόστος και την παιδεία ως αριθμητικό πρόβλημα, θα συνεχίσουμε να παράγουμε αδιέξοδα.
Αν όμως τολμήσουμε να επενδύσουμε στους ανθρώπους –στους νέους που φεύγουν και στους μεγαλύτερους που κουράζονται– τότε το παράδοξο μπορεί να μετατραπεί σε λύση. Όχι «ηλικιωμένοι στη δουλειά και νέοι στην ανεργία», αλλά γενιές που συνεργάζονται, μεταδίδουν, στηρίζουν η μία την άλλη.
Γιατί το μέλλον δεν χτίζεται με εφεδρείες. Χτίζεται με σχέδιο, αξιοπρέπεια και πίστη ότι η κοινωνία αξίζει κάτι καλύτερο από πρόχειρα πασαλείμματα.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 29/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
