Λεωνίδας Βουρλιώτης Σε «τεντωμένο σχοινί» βρίσκεται η Ειδική Αγωγή στη χώρα μας, με τους εκπαιδευτικούς του κλάδου να εξαπολύουν δριμεία επίθεση κατά του Υπουργείου Παιδείας.
Τρεις μήνες μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς, ο Σύλλογος Αποφοίτων Τμημάτων Ειδικής Αγωγής (Σ.Α.Τ.Ε.Α.) προχωρά σε μια αποκαλυπτική παρέμβαση, καταγγέλλοντας πως η πολυδιαφημισμένη «συμπερίληψη» μετατρέπεται από παιδαγωγικό δικαίωμα σε μια ψυχρή λογιστική διαχείριση πιστώσεων.
Στο επίκεντρο της κριτικής βρίσκεται το άρθρο 117 του νόμου 5224/2025 και οι διευκρινιστικές οδηγίες της Διεύθυνσης Ειδικής Αγωγής, που φαίνεται να «ψαλιδίζουν» την ουσιαστική υποστήριξη των μαθητών με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
Σύμφωνα με τον ΣΑΤΕΑ, το Υπουργείο προκρίνει ποσοτικά και διαχειριστικά κριτήρια, αγνοώντας προκλητικά τις διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας και τη Σύμβαση του ΟΗΕ, η οποία επιτάσσει ένα σύστημα πλήρους και ουσιαστικής ένταξης.
Οι «παγίδες» της νέας ρύθμισης: Από το Ολοήμερο μέχρι τις Ε.Δ.Υ.
Η ανακοίνωση-καταπέλτης του Συλλόγου αναδεικνύει σειρά στρεβλώσεων που υπονομεύουν το παιδαγωγικό έργο. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην απόπειρα κάλυψης του Ολοήμερου προγράμματος από το ήδη υπάρχον προσωπικό (Τμήματα Ένταξης ή Παράλληλη Στήριξη), μια κίνηση που χαρακτηρίζεται ως «διαχειριστική τακτική» εις βάρος της πρωινής, συστηματικής παρέμβασης.
Την ίδια στιγμή, η εμπλοκή των Επιτροπών Διεπιστημονικής Υποστήριξης (Ε.Δ.Υ.) στη διαδικασία υποστήριξης μαθητών χωρίς γνωμάτευση, αν και θεωρητικά θετική, προσκρούει στην έλλειψη στελέχωσης και επάρκειας.
Με μέλη που είναι κυρίως αναπληρωτές χωρίς συστηματική επιμόρφωση, η ανάθεση αυξημένων αρμοδιοτήτων μοιάζει περισσότερο με γραφειοκρατικό ελιγμό παρά με ουσιαστική αναβάθμιση.
Στο στόχαστρο η μείωση μαθητών ανά τμήμα
Ένα από τα πιο ακανθώδη σημεία είναι η αλλαγή στα κριτήρια μείωσης του αριθμού των μαθητών ανά τμήμα. Ο ΣΑΤΕΑ καταγγέλλει ότι η σύνδεση της μείωσης αποκλειστικά με την ύπαρξη Τ.Ε. ή Παράλληλης Στήριξης παραγνωρίζει τις σύνθετες ανάγκες των σχολικών τάξεων, εξυπηρετώντας μόνο τη διαχείριση των πιστώσεων.
Επιπλέον, η εμμονή στην υποστήριξη αποκλειστικά εντός της γενικής τάξης, χωρίς τις απαραίτητες προϋποθέσεις (διαφοροποιημένη διδασκαλία, επιμόρφωση), κινδυνεύει να ακυρώσει τον ρόλο των Τμημάτων Ένταξης και των μικροομάδων, που αποτελούν το βασικό εργαλείο για την ψυχοσυναισθηματική ασφάλεια και την πρόοδο των μαθητών.
Ακολουθεί ολόκληρη η ανακοίνωση του Σ.Α.Τ.Ε.Α.
«Σχολιασμός του άρθρου 117 του ν. 5224/2025 και των διευκρινιστικών οδηγιών της Διεύθυνσης Ειδικής Αγωγής σχετικά με την υποστήριξη μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες
Όταν η «πλήρης Ένταξη» γίνεται λογιστική εξίσωση
Ως Σ.Α.Τ.Ε.Α, μετά την παρέλευση του Α΄ τριμήνου του σχολικού έτους, θεωρούμε αναγκαίο να επισημάνουμε σοβαρές στρεβλώσεις που έχουν προκύψει τόσο από την ψήφιση του άρθρου 117 του ν. 5224/2025 τον Αύγουστο του 2025 όσο και από τις διευκρινιστικές οδηγίες που απέστειλε η Διεύθυνση Ειδικής Αγωγής την 1η/10/2025. Για ακόμη μία φορά διαπιστώνεται ότι η νομοθετική ρύθμιση και η ερμηνευτική της εφαρμογή κινούνται περισσότερο στη βάση ποσοτικών και διαχειριστικών κριτηρίων παρά με γνώμονα ποιοτικά παιδαγωγικά δεδομένα, με αποτέλεσμα να πλήττονται τα μορφωτικά δικαιώματα των μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Οι ανωτέρω ρυθμίσεις οφείλουν να αξιολογούνται υπό το πρίσμα των διεθνών δεσμεύσεων της χώρας. Η Ελλάδα, ως Συμβαλλόμενο Κράτος στη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, έχει αναλάβει την υποχρέωση διασφάλισης ενός εκπαιδευτικού συστήματος ένταξης σε όλα τα επίπεδα, το οποίο δεν περιορίζεται σε τυπικές προβλέψεις, αλλά αποσκοπεί στην πλήρη ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, της αξιοπρέπειας, της αυτοεκτίμησης και της ουσιαστικής συμμετοχής των μαθητών με αναπηρία στην κοινωνική και σχολική ζωή (άρθρο 24).
Με το άρθρο 117 μεταβάλλονται βασικές προβλέψεις που αφορούν τη λειτουργία των Τμημάτων Ένταξης (Τ.Ε), τη μείωση του αριθμού μαθητών ανά τμήμα, τη διαδικασία εισήγησης για υποστήριξη και τη στελέχωση των σχολικών μονάδων με εκπαιδευτικούς ΕΑΕ.
Ειδικότερα:
- Διευρύνεται η δυνατότητα υποστήριξης μαθητών χωρίς γνωμάτευση, με εισήγηση της Ε.Δ.Υ ή/και του Συλλόγου Διδασκόντων, υπό την προϋπόθεση συναίνεσης των γονέων και παραπομπής στο ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ.
- Δεν προβλέπεται πλέον κατώτατο όριο μαθητών για την ίδρυση Τ.Ε, γεγονός που απλοποιεί τη σχετική διαδικασία σε σύγκριση με το προηγούμενο καθεστώς.
- Τροποποιούνται τα κριτήρια μείωσης μαθητών ανά τμήμα, καθώς αυτή συνδέεται πλέον αποκλειστικά με την ύπαρξη Τ.Ε ή Παράλληλης Στήριξης.
- Προβλέπεται η υποστήριξη από εκπαιδευτικό ΕΑΕ στο ολοήμερο πρόγραμμα.
- Μειώνονται τα όρια για την ίδρυση δεύτερου Τ.Ε και προστίθεται σχετική αναφορά για τα νηπιαγωγεία, καλύπτοντας κενό προηγούμενων ρυθμίσεων.
Αν και ορισμένες από τις παραπάνω αλλαγές ανταποκρίνονται σε πάγια αιτήματα του κλάδου, η εφαρμογή τους εγείρει σοβαρά ζητήματα ουσίας.
Η ενισχυμένη εμπλοκή της Ε.Δ.Υ και του Συλλόγου Διδασκόντων στη διαδικασία εισήγησης για την παροχή υποστήριξης έχει, καταρχήν, θετική χροιά. Ωστόσο, τίθεται σοβαρό ζήτημα ετοιμότητας και επάρκειας των μελών των Ε.Δ.Υ να υποστηρίξουν αποτελεσματικά το έργο τους. Οι προσλήψεις για τη στελέχωση των Ε.Δ.Υ δεν ήταν επαρκείς ενώ οι σύντομες ενημερώσεις διάρκειας δύο ωρών που πραγματοποιήθηκαν σε κάποιες διευθύνσεις, δεν επαρκούν για να υποστηρίξουν ουσιαστικά τον ρόλο αυτό, ιδίως όταν τα μέλη είναι κυρίως αναπληρωτές, με ή χωρίς προϋπηρεσία, χωρίς ενιαία επιμορφωτικά εργαλεία, κοινά έγγραφα ή ομοιόμορφες διαδικασίες σε όλες τις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης. Υπενθυμίζεται ότι η Σύμβαση του ΟΗΕ προβλέπει ρητά την υποχρέωση των Συμβαλλόμενων Κρατών να λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα για την εκπαίδευση και κατάρτιση των επαγγελματιών της εκπαίδευσης, με ενσωμάτωση ευαισθητοποίησης για την αναπηρία και τη χρήση κατάλληλων παιδαγωγικών πρακτικών και εργαλείων (άρθρο 24 παρ. 4). Η ανάθεση αυξημένων αρμοδιοτήτων σε Ε.Δ.Υ χωρίς ουσιαστική και συστηματική επιμόρφωση αντιβαίνει στη συγκεκριμένη πρόβλεψη.
Αντίστοιχα, η πρόβλεψη για εισήγηση γνώμης του συμβούλου, αν και υπήρχε και στο προηγούμενο καθεστώς, αποδεικνύεται και πάλι πρακτικά ανεφάρμοστη λόγω του μεγάλου αριθμού αιτημάτων από σχολικές μονάδες και μαθητές. Η επανάληψη μιας τυπικής πρόβλεψης χωρίς ουσιαστική δυνατότητα εφαρμογής δημιουργεί καθυστερήσεις και προσθέτει γραφειοκρατικό φόρτο.
Η κατάργηση του ελάχιστου αριθμού μαθητών για την ίδρυση ΤΕ συνιστά θετικό βήμα απλοποίησης, όπως έχει επισημανθεί και από τη Διεύθυνση ΕΑΕ σε παλαιότερες συναντήσεις με τον Σ.Α.Τ.Ε.Α. Παράλληλα, η μείωση των ορίων για τη λειτουργία δεύτερου Τ.Ε και η πρόβλεψη για τα νηπιαγωγεία αποτελούν θετικές εξελίξεις. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα αυτών των ρυθμίσεων εξαρτάται άμεσα από την επαρκή στελέχωση και όχι μόνο από τη θεσμική πρόβλεψη.
Ως προς την υποστήριξη από το Τ.Ε, τόσο η ισχύουσα νομοθεσία από το 2016 όσο και οι πρόσφατες οδηγίες προβλέπουν ότι αυτή παρέχεται κατά κύριο λόγο εντός της τάξης, ενώ η υποστήριξη σε ιδιαίτερο χώρο υλοποιείται όταν το επιβάλλουν οι εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών και για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται απαραίτητο. Τελικός στόχος κάθε Εξατομικευμένου Προγράμματος Εκπαίδευσης είναι η αυτονόμηση του μαθητή και η ανταπόκρισή του στο αναλυτικό πρόγραμμα της τάξης. Ωστόσο, αυτό προϋποθέτει ενδελεχή άτυπη αξιολόγηση, συνεργασία των εκπαιδευτικών και συνεκτίμηση της ψυχοσυναισθηματικής διάστασης.
Η Σύμβαση του ΟΗΕ προβλέπει ρητά ότι η ένταξη δεν εξαντλείται στη φυσική παρουσία του μαθητή στη γενική τάξη, αλλά προϋποθέτει την παροχή εύλογων προσαρμογών και της αναγκαίας υποστήριξης μέσα στο γενικό εκπαιδευτικό σύστημα, ώστε να διευκολύνεται η αποτελεσματική εκπαίδευση (άρθρο 24 παρ. 2γ–2δ). Η απουσία συστηματικής επιμόρφωσης, ενιαίου παιδαγωγικού πλαισίου και μείωσης του αριθμού μαθητών ανά τμήμα καθιστά την απαίτηση για διαφοροποιημένη διδασκαλία προσχηματική και εν δυνάμει αντίθετη με τις προβλέψεις της Σύμβασης.
Οι μικροομάδες, που συχνά περιλαμβάνουν μαθητές από διαφορετικές τάξεις, αποτελούν βασικό παιδαγωγικό εργαλείο των Τ.Ε. Ευνοούν την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων μεταξύ μαθητών με κοινωνικές ή ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες, επιτρέπουν εξατομικευμένη παρέμβαση με σεβασμό στον ρυθμό του μαθητή και εξασφαλίζουν καταλληλότερες συνθήκες για τη χρήση εποπτικού και ψηφιακού υλικού. Παράλληλα, επιτρέπουν την ταυτόχρονη υποστήριξη περισσότερων μαθητών, προσφέροντας συνολικά περισσότερες ώρες υποστήριξης ανά μαθητή σε σχέση με την αποκλειστική υποστήριξη εντός τάξης. Για πολλές οικογένειες με κοινωνικοοικονομικές δυσκολίες, η υποστήριξη αυτή αποτελεί τη μοναδική διαθέσιμη παρέμβαση, καθώς δεν είναι δυνατή η πρόσβαση σε ιδιωτικά κέντρα ΕΑΕ. Σύμφωνα με το άρθρο 24 της Σύμβασης του ΟΗΕ, τα Συμβαλλόμενα Κράτη οφείλουν να παρέχουν αποτελεσματικά, εξατομικευμένα μέτρα υποστήριξης, σε περιβάλλοντα που μεγιστοποιούν την ακαδημαϊκή και κοινωνική ανάπτυξη των μαθητών, σύμφωνα με τον στόχο της πλήρους ενσωμάτωσης. Οι μικροομάδες στο πλαίσιο των Τμημάτων Ένταξης ανταποκρίνονται ακριβώς σε αυτή την υποχρέωση, καθώς επιτρέπουν εξατομικευμένη παρέμβαση, ψυχοσυναισθηματική ασφάλεια και ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, στοιχεία που δεν μπορούν να εξασφαλιστούν μηχανιστικά με αποκλειστική υποστήριξη εντός της τάξης.
Η μονομερής έμφαση στην υποστήριξη εντός τάξης, χωρίς τις απαραίτητες παιδαγωγικές προϋποθέσεις, δεν συνιστά συμπερίληψη. Η εφαρμογή διαφοροποιημένης διδασκαλίας απαιτεί υποχρεωτική και συστηματική επιμόρφωση, η οποία σήμερα δεν υφίσταται. Επιβαρυντικός παράγοντας παραμένει ο αυξημένος αριθμός μαθητών ανά τμήμα λόγω συγχωνεύσεων.
Η αλλαγή στα κριτήρια μείωσης μαθητών ανά τμήμα και η σύνδεσή της αποκλειστικά με την ύπαρξη Τ.Ε ή Παράλληλης Στήριξης παραγνωρίζει το γεγονός ότι οι σχολικές τάξεις αποτελούν ποικιλόμορφα και σύνθετα συστήματα, τα οποία λειτουργούν σε συγκεκριμένα κοινωνικοπολιτισμικά πλαίσια. Η μη πρόβλεψη μείωσης σε περιπτώσεις μαθητών με σοβαρότερες ανάγκες ή ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αναδεικνύει μια επιλογή που υπαγορεύεται από τη διαχείριση πιστώσεων και όχι από την ιεράρχηση παιδαγωγικών αναγκών. Η μετατόπιση των κριτηρίων από τις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών στη διαθεσιμότητα δομών και πιστώσεων έρχεται σε αντίθεση με τον πυρήνα του άρθρου 24 της Σύμβασης, σύμφωνα με το οποίο το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να στοχεύει στη μέγιστη δυνατή ανάπτυξη των πνευματικών και φυσικών ικανοτήτων των μαθητών με αναπηρία και στη δυνατότητά τους να συμμετέχουν αποτελεσματικά σε μια ελεύθερη κοινωνία. Η μη μείωση του αριθμού μαθητών σε τμήματα με αυξημένες και σύνθετες ανάγκες υπονομεύει ευθέως τον στόχο αυτό.
Ιδιαίτερα προβληματική είναι και η μη αναφορά στους λοιπούς δημόσιους φορείς πλην ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ, τη στιγμή που τα ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ αδυνατούν συχνά να ανταποκριθούν έγκαιρα, ειδικά για μαθητές έως και τη Β΄ Δημοτικού, όπου η γνωμάτευση συνδέεται άμεσα με την έγκαιρη έναρξη αποκαταστασιακού προγράμματος.
Η συναίνεση γονέων, αν και τυπικά δεν απαιτούνταν για μαθητών με υφιστάμενη γνωμάτευση, στην πράξη ήταν συχνά αναγκαία. Πολλοί γονείς αρνούνταν τη φοίτηση στο Τ.Ε λόγω φόβου στιγματισμού ή επειδή ο μαθητής υποστηριζόταν ιδιωτικά. Η υπεύθυνη δήλωση συναίνεσης επικαιροποιεί την επιθυμία της οικογένειας και είναι θεσμικά απαραίτητη, δεδομένου ότι η γνωμάτευση του ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ δεν αποτελεί δεσμευτικό έγγραφο για την οικογένεια.
Αντίθετα, δεν προκύπτει από καμία διάταξη του ν. 3699/2008 ή άλλου νόμου ότι η κατανομή των ωρών υποστήριξης των μαθητών του Τ.Ε αποτελεί αρμοδιότητα του Συλλόγου Διδασκόντων ή του διευθυντή. Η εισήγηση για τις ώρες φοίτησης ανήκει αποκλειστικά στον εκπαιδευτικό του Τ.Ε, σε συνεργασία με τον εκπαιδευτικό της τάξης, μετά από την απαραίτητη αξιολόγηση. Ο ρόλος του Συλλόγου Διδασκόντων θα πρέπει να είναι αποκλειστικά επικυρωτικός.
Δεν προκύπτει από τη νομοθεσία ότι μαθητές με γνωμάτευση Παράλληλης Στήριξης μπορούν να υποστηρίζονται από το Τ.Ε ή το αντίστροφο. Η αόριστη αναφορά σε υποστήριξη «κατά περίπτωση» απαξιώνει το έργο του ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ, καθώς εξισώνει ανόμοιες θεσμούς παρέμβασης και αντιμετωπίζει τις γνωματεύσεις με διαχειριστική λογική. Το Τ.Ε και η Παράλληλη Στήριξη ανταποκρίνονται σε διαφορετικές ανάγκες και λειτουργούν υπό διαφορετικές παιδαγωγικές συνθήκες.
Η πρόβλεψη για υποστήριξη από εκπαιδευτικό ΕΑΕ στο ολοήμερο διευκρινίζεται ότι δεν συνεπάγεται ξεχωριστή πρόσληψη, αλλά κάλυψη από εκπαιδευτικό που ήδη υπηρετεί στη σχολική μονάδα, χωρίς παραβίαση του διδακτικού και εργασιακού ωραρίου. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι είτε εκπαιδευτικός Τ.Ε είτε Παράλληλης Στήριξης θα καλείται να αναδιαμορφώσει το πρωινό του πρόγραμμα, εφαρμόζοντας μία διαχειριστική τακτική σε βάρος του συνόλου των μαθητών που καλείται να υποστηρίξει. Η υποστήριξη στο ολοήμερο, όπου πραγματοποιείται κυρίως μελέτη και όχι διδασκαλία, δεν μπορεί να αντικαθιστά τη συστηματική πρωινή παρέμβαση. Η απουσία σταθερού προσώπου αναφοράς και η αποσπασματική εφαρμογή οδηγούν σε ακύρωση της συνοχής, της στοχοθεσίας και της αποτελεσματικότητας του Εξατομικευμένο Πρόγραμμα Εκπαίδευσης (Ε.Π.Ε).
Θετικά σημεία των διευκρινιστικών οδηγιών αποτελούν οι αναφορές στο διάλειμμα της Παράλληλης Στήριξης, η επανατοποθέτηση της συνεργασίας των εμπλεκομένων και η σαφή πρόβλεψη ότι ο εκπαιδευτικός γενικής τάξης δεν αναπληρώνεται.
Ωστόσο, συνολικά, οι διευκρινίσεις λειτουργούν περισσότερο ως οδηγός περαιτέρω παρερμηνειών και ως εργαλείο διαχείρισης μειωμένων πιστώσεων και αδυναμίας κάλυψης κενών, παρά ως πλαίσιο ουσιαστικής ενίσχυσης της συμπερίληψης. Ζητείται από τους εκπαιδευτικούς να εφαρμόσουν πρακτικές χωρίς να τους έχουν δοθεί οι αναγκαίες προϋποθέσεις, γεγονός που οδηγεί σε σύγχυση, ματαίωση και αποδυνάμωση του παιδαγωγικού έργου.
Είναι αναγκαίος ένας σοβαρός, επιστημονικά και παιδαγωγικά τεκμηριωμένος σχεδιασμός, που θα θέτει στο επίκεντρο τις πραγματικές ανάγκες των μαθητών και όχι τη λογιστική διαχείριση των πόρων.
Συνολικά, οι πρόσφατες ρυθμίσεις και οι διευκρινιστικές οδηγίες δεν αξιολογούνται μόνο ως προς την εσωτερική τους συνοχή, αλλά και ως προς τη συμβατότητά τους με το άρθρο 24 της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες. Η συμπερίληψη δεν αποτελεί διαχειριστική επιλογή ούτε λογιστική εξίσωση, αλλά θεμελιώδες δικαίωμα που προϋποθέτει επαρκείς δομές, εξειδικευμένο προσωπικό, σταθερότητα, συνέχεια και παιδαγωγική τεκμηρίωση.
Καλούμε τους εκπαιδευτικούς ειδικής αγωγής να ακολουθήσουν όσα ο νόμος και οι επιστημονικές τους αρχές προβλέπουν και να αναφέρουν τυχόν πιέσεις που δέχονται από ανώτερα στελέχη κατά παράβαση των ψηφισμένων νομοθετικών διατάξεων.
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Σ.Α.Τ.Ε.Α»
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 18/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
